Poćwicz czytanie ze zrozumieniem. Odpowiedz na znajdujące się pod tekstem źródłowym pytania. Pamiętaj, abyś odpowiadał zwięźle i unikaj cytowania.
Jerzy Krókowski, Horacjańska refleksja nad życiem
1. Do przyjaciół głównie zwraca się też Horacy w odach refleksyjnych, które stanowią koronę jego liryki i jej specjalną, osobliwą właściwość. I w odach, podobnie jak w satyrach i listach, głosi Horacy swą mądrość życiową, będącą swoistą mieszaniną elementów epikurejskich i stoickich.
2. Często przeciwstawia własne pragnienia temu, o co w pocie czoła ubiega się tłum: bogactwo, zaszczyty, władzę. On pragnie żyć spokojnie i beztrosko, pragnie swobody i niezależności, pragnie dożyć w pełni władz umysłowych starości, osłodzonej pieśnią. Najwyższe szczęście i spokój duszy nie podległy zmianom fortuny. Kto się trzyma w życiu złotego środka, ten w szczęściu zachowa miarę, przygotowany na zmiany fortuny, a w złej doli nie upadnie na duchu. Nie trzeba myślą sięgać daleko w przyszłość, ale cieszyć się tym, co dzień niesie, i pełną ręką czerpać z uroków życia (carpe diem).
3. Z myślą o urokach świata i życia kojarzy się często myśl o śmierci, której posępne a nieuchronne skrzydła rzucają cień na żywot zarówno biedaka, jak bogacza, i sprawiają, że ludzkie szczęście jest ograniczone ciasnymi granicami krótkotrwałego życia. Nie trwoży ona jednak poety, raczej zachęca do porzucenia troski o znikome doczesne dobra i do radowania się z powabów świata. (…)
4. Refleksja moralna towarzyszy poecie na każdym kroku. Np. piękność natury, dla której ma bystre oko i którą umie malować drobnymi, ale wyrazistymi rysami, nasuwa mu skojarzenie z ludzkim życiem i ludzkimi sprawami.
(Fragment Wstępu do Wyboru poezji Horacego)
1. Na podstawie akapitu 1. wyjaśnij, co wyróżnia poezję Horacego.
Poezja Horacego to odzwierciedlenie prawdziwej mądrości i radości życiowej. Przejawiają się w niej dwie postawy filozoficzne: epikureizm i stoicyzm.
2. Wyjaśnij użyte w akapicie 1. wyrażenie „korona jego liryki”.
Wyrażenie jest metaforycznym ujęciem najlepszego i najważniejszego jednocześnie dzieła życia Horacego – Pieśni, które stanowią niejako zwierciadło życia poety, który głosi, że radość i szczęście to podstawowy cel życia człowieka. Wyrażenie „korona liryki” określa wielkość i genialność poezji horacjańskiej. Inaczej można powiedzieć, że Pieśni są ukoronowaniem liryki tego rzymskiego poety.
3. W jakim stosunku pozostaje akapit 2. do akapitu 1.?
a. jest rozwinięciem tezy postawionej w akapicie 1.
b. Podejmuje nowy wątek.
c. Jest polemiczny w stosunku do akapitu 1.
Akapit 2. kontynuuje myśl zawartą w akapicie 1. Rozwija autor w nim wątek epikurejski i stoicki. Przedstawia dokładniej, na czym polega postawa epikurejska i na czym opierał swe życie Horacy.
Poprawna zatem jest odpowiedź „a”.
4. Wynotuj z akapitu 2. poglądy charakterystyczne dla filozofii stoickiej i epikurejskiej.
- Pragnienie spokoju, beztroski, swobody, niezależności i starości osłodzonej pieśnią to poglądy charakterystyczne dla filozofii epikurejskiej.
- Zasada złotego środka, umiar w szczęściu, przygotowanie na zmiany fortuny (losu) i siła ducha w złej doli to charakterystyczne cechy filozofii stoickiej.
Poglądy te przeplatają się w poezji Horacego.
5. Jak rozumiesz wyznawaną przez Horacego zasadę „złotego środka”? Odpowiedz na podstawie akapitu 2.
„Złoty środek” to najlepsze rozwiązanie. Należy znaleźć umiar we wszystkich przejawach życia, wtedy bowiem człowiek może być szczęśliwy i spełniony. Wyrażenie to jest dziś związkiem frazeologicznym.
6. Odszukaj w akapicie 3. metaforę i zinterpretuj krótko jej sens.
Metaforą tą jest „śmierć, której posępne a nieuchronne skrzydła rzucają cień na żywot zarówno biedaka, jak bogacza”. Śmierć jawi się tu (najprawdopodobniej) jako ptak przelatujący nad każdym, wysoko, a który nie zwraca uwagi na to, co ma pod sobą. Nieważne dla niego jest to, czy przelatuje nad biedakiem czy bogatym – wszystkich traktuje równo, nad każdym „przefrunie”, ale tylko raz.
7. Czemu służy w wierszach Horacego myśl o śmierci?
Myśl o śmierci, według Horacego, mobilizuje człowieka, aby porzucił troski i pogoń za dobrami doczesnymi. Nie one są wszak najważniejsze, a radość z uroków życia.
8. Na podstawie akapitu 4. odpowiedz na pytanie: jaką rolę odgrywa w Horacjańskiej poezji natura?
Natura jest natchnieniem dla poety. Nasuwa mu skojarzenia z ludzkim życiem i sprawami. Człowiek żyje wśród natury, więc jest ona obecna w ludzkich przejawach codzienności. Natura jest również w poezji Horacego refleksją moralną, która nieustannie towarzyszy poecie.
Carpe diem pod czarnoleską lipą, czyli Horacy kontra Kochanowski. Co według Ciebie łączy mistrza z Czarnolasu ze starożytnym poetą?
Kochanowski podzielał wraz z innymi artystami swojej epoki z Włoch i Francji przekonanie o wartości własnego dzieła i o szczególnej roli poety w kształtowaniu i rozwoju języka ojczystego. Patronem liryki Jana z Czarnolasu został wielki Horacy. Z jego twórczością zapoznał się w czasie studiów na Uniwersytecie w Padwie. Czym dla Horacego była stara liryka grecka, tym dla Kochanowskiego liryka i elegia rzymska. Stanowiły one dla nich wzory i normy twórczości.
W tym znaczeniu byli oni obaj nie tylko uczniami, ale i naśladowcami poprzedników, a chluby swej i sławy szukali w przeniesieniu obcych gatunków na grunt rodzimy, w tworzeniu we własnym języku takich dzieł, jakie im się najbardziej podobały w języku obcym. W dążeniu do przeszczepienia liryki greckiej na obszar rzymski widać u Horacego świadomy program, który przez całe życie konsekwentnie przeprowadza. W utworze „Exegi monumentum” (wybudowałem pomnik) poeta z dumą stwierdza, że stworzył dzieło trwalsze od spiżu, którego nie zniszczy wiejący wiatr, deszcz ani upływający czas. „Nie obumrę cały” to łacińskie non omnis moriar, gdyż pieśni jego będą żyć tak długo, jak długo istnieć będzie Rzym:
W sławie u potomności nie przestane wzrastać
Zawsze młody, dopóki będzie wchodził kapłan
Na stopie Kapitolu z milczącą dziewicą.
Z dumą mówi o sobie, że jako pierwszy pieśń eolską zaszczepił do „italskich rymów”. A w ostatnim wersie zwraca się do greckiej muzy śpiewu Melpomeny, aby uwieńczyła jego skronie w dowód uznania dla jego zasług wieńcem z wawrzynu. Ody Horacego są najdobitniejszym wyrazem wiary starożytnych w potęgę i nieśmiertelność pieśni. Pieśń XXIV z Pieśni Wtórych Jana Kochanowskiego to parafraza Ody XX Horacego, pod tytułem Ad Mecenatem. Rzymianin przepowiadał sobie, że zmieni się w łabędzia i wzniesie się ponad ziemski padół i że choć jest z ubogiego rodu, to wiersze jego znane będą, jak daleko sięga imperium rzymskie. Pośmiertną sławę przepowiada również Kochanowski swojej poezji. To dla niej porzucił karierę na dworze królewskim, zaszczyty i władzę. Pragnie swobody i niezależności jak ptak. W przedostatniej zwrotce zastępuje starożytne nazwy ludów barbarzyńskich w pieśni Horacego – współczesnymi mieszkańcami Europy:
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie
I, różnego mieszkańcy świat, Anglikowie
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.
Oba wiersze wyróżniają bogate rymy żeńskie w układzie aa, bb. Kochanowski jako pierwszy na gruncie wyniósł trwałość i nieśmiertelność poezji ponad wszelkie wartości użytkowe.
Zobacz:
Motyw sławy poetyckiej w pieśniach Horacego i Jana Kochanowskiego
Postawa światopoglądowa Kochanowskiego w Pieśniach a myśl antyczna i chrześcijańska
Poeci i pisarze starożytni byli natchnieniem dla wielu twórców następnych epok. Czasami twórcy liryki nawiązywali do starożytnych formą swoich utworów, czasem podejmowali tematy lub motywy z twórczości wielkich poprzedników. Sporządź krótką notatkę, w której podasz przykłady nawiązań do Horacego.
Artysta
HORACY
- Exegi monumentum aere perenius… (Carmen III, 30)
Pomnik trwalszy stworzyłem, niżli w spiżu ryty (tłum. J. Zawirowski)
Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu (tłum. L. Rydel)
NAWIĄZANIA
- Jan Kochanowski, Pieśń XXIV
(…) nie umrę ani mię czarnymi Styks niewesoła zamknie odnogami swymi.
(…)
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I różnego mieszkańcy świata Anglikowie,
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.
Pośmiertna sława
HORACY
Non omnis moriar…
Nie wszystek umrę,
wiele ze mnie tu zostanie
Poza grobem… (tłum. L. Rydel)
NAWIĄZANIA
- Adam Mickiewicz, III cz. Dziadów
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?
- Julian Tuwim, Do losu
(…) Smutku! Uśmiechu! Melancholio!
W bęben żałobny bije gloria…
I smutnie brzmi: „Dum Capitolium…”
I śmieszne jest: „Non omnis moriar”.
- Czesław Miłosz
O tak, nie cały zginę, zostanie po mnie
Wzmianka w czternastym tomie encyklopedii
W pobliżu setki Millerów i Mickey Mouse.
- Leopold Staff, Ostatni z mego pokolenia
Nie wabił mnie spiżowy pomnik,
Rozgłośne trąby, huczne brawa.
Zostanie po mnie pusty pokój
I małomówna, cicha sława.
Ars Poetica
HORACY:
- List do Pizonów – wykład sztuki poetyckiej
NAWIĄZANIA
- Wisława Szymborska, Radość pisania
Radość pisania
Możność utrwalania
Zemsta ręki śmiertelnej.
- Czesław Miłosz, Ars poetica?
Zawsze tęskniłem do formy bardziej pojemnej,
Która nie byłaby zanadto poezją ani zanadto prozą…
Przemijanie
HORACY
- Do Taliarcha (Carmen I, 9)
Spójrz jak wysoko jasna od śniegu strzela Sorakte jak przygnieciony
wielkim ciężarem las się ugina
i mróz okrutny ściął rzeki
Śmiało dorzucaj drew na kominie
trzeba się rozgrzać o mój Teliarchu
w dwuusznym dzbanie daj tu bez żalu
czteroletniego sabina. (tłum. A. Ważyk)
NAWIĄZANIA
- Jan Kochanowski, Pieśń I, 14
Pamiętaj, jako śnieg po górach się bieli,
Wiatry z północy wstają,
Jeziora się ścinają,
Żurawie, czując zimę, precz lecieli.
Nam nie łza, jedno patrzeć tez swej rzeczy:
Niechaj drew do komina,
Na stół przynoszą wina,
Ostatek niechaj Bóg ma na swej pieczy!
Zobacz: