„W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę.” (Albert Camus, „Dżuma”)
Komentarz do tematu
Temat często stawiany w kontekście wydarzeń wojennych lub innych aktów zagrożenia. Wpisuje się w cały cykl tematów i rozważań o naturze ludzkiej. Camus jest optymistą – wierzy w człowieka. Taki cytat z reguły opatrzony jest komentarzem potwierdź lub zaprzecz. Ale najpierw – przemyśl!
Podpowiedź:
Czy w ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę? Musicie sami poszukać odpowiedzi.
Literatura dostarcza wielu przykładów potwierdzających tę tezę, ukazuje takich jak święty Franciszek, Maksymilian Kolbe, pokazuje też potwory przeczące tej tezie, jak zabójca Makbet, szeregi zdrajców, zbrodniarzy wojennych… Literatura pokazuje też tych poddanych próbie, w których wielki humanitaryzm walczy z egoizmem – raz zwycięża, a raz nie.
Uwaga!
- W tej pracy należało wskazywać: oto dlaczego ten i ten bohater udowadnia, że ludzkość zasługuje na podziw.
- Nie tucz pracy losami bohaterów! Streszczeniami książek! Piszcie na temat!
Propozycja urozmaicenia kompozycji
Prace „do cytatu” układaj bardziej dynamicznie.
- Możesz na przykład napisać polemikę z wymyślonymi przez Ciebie argumentami strony przeciwnej (i te argumenty będą wówczas stanowić punkty planu pracy).
- Możesz sformułować wątpliwości – w formie pytań, odpowiedzi na nie staną się kolejnymi podrozdziałami pracy.
- Wyliczanka przykładów, że tak, że faktyczne rację miał ten czy tamten autorytet, to droga najprostsza.
Jak zacząć?
Ogólne rozważania o naturze ludzkiej połącz z poetyckim cytatem.
Przykład:
Uczę się ciebie, człowieku,
Powoli się uczę, powoli,
Od tego uczenia trudnego
Raduje się serce i boli.
(…)
Uczę się ciebie i uczę
I wciąż cię jeszcze nie umiem
(…)
(Jerzy Liebert)
Naturą ludzką szczególnie interesowali się humaniści głoszący hasło „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. Jan Kochanowski, przedstawiciel renesansu, pisał w Trenach: „Ludzkie przygody ludzkie noś”, która to formuła przyjęta została z myśli greckiej dzięki Cyceronowi, zaś przyswojona w antycznym Rzymie w postaci „humana humane ferenda”. Jednak nigdy nie było prosto kierować się tą stoicką maksymą, czego dowodem jest literatura, zwłaszcza twórczość pisarzy wieku XX. Wiek ten bowiem nie oszczędzał człowiekowi „ludzkich przygód”. Wydaje mi się, że przyniósł on ludzkości największe burze dziejowe, kataklizmy, zmiany i wstrząsy. W wielu przypadkach powodem tragicznych rozterek wewnętrznych była II wojna światowa, która poczyniła ogromne spustoszenie w psychice ludzi.
Co w rozwinięciu?
Należy przeanalizować czyny i życie bohaterów literackich, z różnych utworów, z różnych sytuacji, aby móc określić – czy zgadzam się z Camusem, czy nie. Inną metodą będzie rezygnacja w pracy z układu według bohaterów na rzecz problemów. Wówczas pokaż różne sytuacje skrajne, trudne, przeanalizuj zachowanie ludzi i wyciągnij wniosek. Gdzie szukać przykładów? W literaturze wojennej, łagrowej i lagrowej. Wiadomo – podczas II wojny ludzkość stanęła przed potworną próbą swojego człowieczeństwa. Ale dobrym przykładem będą też bohaterowie Dżumy czy prozy Antoine’a Saint-Exupéry’ego.
Przykłady sformułowań:
Bohaterowie, których dylematy i wybory trudno nazwać banalnymi, bo ich konsekwencją mogły być… życie lub śmierć, to np. jeńcy łagrów opisani w Innym świecie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Dotykając dna ludzkiego cierpienia, pisarz mówi o obojętności na krzywdę bliźniego, o braku reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów. Człowiek znajdujący się w tak ekstremalnych warunkach postawiony jest przed trudnym wyborem: czy pozostać do końca wiernym sobie, uchronić resztki godności, czy też zrobić wszystko, żeby przetrwać? Niestety, wojna nie pozostawiała zbyt wielkiego wyboru swoim ofiarom. Epoka pieców sprawiła, że głównym problemem człowieka było już tylko przetrwanie. Odrzucając postawę humanitarną, rezygnując z człowieczeństwa żaden z więźniów nie idzie np. bronić gwałconej kobiety, zdrowi nie pomagają chorym, widzący nie podają ręki tym, którzy cierpią na kurzą ślepotę. Gustaw Herling-Grudziński na przykładzie doświadczeń wojennych mówi, że „dolna granica wytrzymałości i przebiegłości ciała ludzkiego (…) nie istnieje w ogóle, słowem – nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu”. Jednak w Innym świecie ukazany jest, choć o wiele rzadziej, także i tryumf człowieczeństwa mimo wszystkich przeciwności. Ludzi znajdujących się w trybach maszyny śmierci stać też na uczucia, nieskalane niczym marzenia. Obok myśli o sposobie wyrwania się z rąk oprawców – pojawia się wspomnienie domu, rodziny, czasów sprzed epoki ludobójstwa. Częściowo ma to miejsce w Domu Swidanij, który zachował się „w tym morzu brudu, poniżenia i cynizmu, niby jedyna przystań takiego życia uczuciowego, jakiego pamięć zachowała się w obozie wolności”.
Umiejętność przeciwstawienia się złu w warunkach ekstremalnych zasługuje na najwyższy podziw.
Jak rozbudować pracę?
Pokaż postawy bohaterów Dżumy
Albert Camus w Dżumie doskonale przedstawił człowieka świadomego swej nieuniknionej przegranej (tu analogia z postawą Kolumbów), jednak przyjmującego postawę aktywną i solidarną, stającego w obronie chorych. W algierskim miasteczku Oran spokojna codzienność zostaje nagle zakłócona. Mieszkańcy dowiadują się o wybuchu epidemii, której symptomami są tysiące martwych szczurów leżących na ulicach, schodach domów. Oran zostaje ogłoszony miastem zamkniętym. I oto mieszkańcy zostają postawieni przed dylematem, czy narazić życie własne lub swojej rodziny w walce z epidemią, czy też postawić na przeczekanie. Nie było wielu, którzy jak doktor Rieux zrezygnowali ze szczęścia osobistego, angażując się, narażając na śmierć. Rieux ratuje mieszkańców wspomagany przez przyjaciela, Tarrou, później, po jego śmierci, pozostaje już sam. Jego bohaterska postawa nie zostaje wynagrodzona: na kilka dni przed ponownym otwarciem bram miasta otrzymuje wiadomość o śmierci żony. Mimo osobistego nieszczęścia odnosi zwycięstwo moralne. Od pierwszych chwil dżumy należycie wypełnia swoje obowiązki, które, jako lekarzowi, wydają mu się oczywiste. Motywację swojego działania określi słowami: „Chodzi o uczciwość” – polega ona według niego na rzetelnym wykonywaniu swojej pracy, na stawaniu po stronie zwyciężonych, ofiar. Pełen poświęcenia organizuje szpitale w szkołach, odizolowanych miejscach, gdzie całkowicie oddaje się pomocy ludziom zarażonym. Jest bezkompromisowy, nie idzie na ustępstwa, a w jego systemie wartości naczelne miejsce zajmuje solidarność z innymi ludźmi.
To godne najwyższego podziwu.
Jak zakończyć?
Własnym zdaniem. Optymiści napiszą, że mimo zbrodni liczne akty bohaterstwa dowodzą godności człowieka. Pesymiści – iż zbrodnia była zbyt wielka, by tak powiedzieć. Można też zamknąć pracę cytatem.
Przykład – zakończenie:
Żyjemy już w trzecim tysiącleciu. Tak dawno od II wojny światowej, że można by mieć nadzieję na spokój, odrodzenie wiary w ludzkość. Osiągnięcia w medycynie, szczytne hasła tolerancji – już myśleliśmy, że więcej w człowieku zasługuje na podziw. Ale nowy wiek zaczął się tragedią 11 września. Jak wierzyć Hemingwayowi, że człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać?
Zobacz:
Jakie postawy ludzi wobec żywiołu zaprezentował Albert Camus w Dżumie?
https://aleklasa.pl/liceum/c323-bohater-literacki/doktor-bernard-rieux-bohater-dzumy-alberta-camusa
https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-z-literatury-xx-wieku-c234-praca-domowa-w-liceum/dlaczego-bernarda-rieux-bohatera-narratora-dzumy-alberta-camusa-nazywamy-swietym-bez-boga
Zaprezentuj postać doktora Rieux – głównego bohatera i narratora Dżumy