Jakie cechy średniowiecza, jego światopoglądu i kultury znalazły wyraz w wierszu Miniatura średniowieczna Wisławy Szymborskiej?
Miniatura średniowieczna
Po najzieleńszym wzgórzu,
najkonniejszym orszakiem,
w płaszczach najjedwabniejszych.
Do zamku o siedmiu wieżach,
z których każda najwyższa.
Na przedzie xiążę
najpochlebniej niebrzuchaty,
przy xiążęciu xiężna pani
cudnie młoda, młodziusieńka. […]
Z tomu Wielka liczba, 1976 (fragment)
Podpowiedź
Cechy średniowiecza w wierszu Szymborskiej:
- Miniatura to najczęstsza w średniowieczu forma malarska.
- Idealizacja i teatralizacja życia.
- Feudalizm społeczeństwa średniowiecznego.
- Elementy świata przedstawionego przeniesione ze średniowiecza – konny orszak, zamek z siedmioma wieżami, książę, paź itd.
- Bohaterowie anonimowi, ale zadowoleni ze swych ról.
- Uniwersalizm kultury średniowiecznej – autorka stosuje niepolski zapis typu „xiążę”.
- Epoka kontrastów – piękno obok brzydoty, bogactwo obok biedy, dobro obok zła.
- Doskonałość świata, jego urządzenie społeczne nie budziły wątpliwości – „Och, to się rozumiało arcysamo przez się”.
Interpretacja wiersza musi zawierać w sobie dwa elementy.
- Analiza utworu – „zbadanie” tekstu, opisanie struktury wiersza, elementów, z jakich jest zbudowany, ich układu i wzajemnych powiązań, innymi słowy – rozłożenie utworu na czynniki pierwsze.
- Środki stylistyczne (w tym brzmieniowe, składniowe, fleksyjne, słowotwórcze) – zwróć uwagę na przymiotniki w stopniu najwyższym, zdrobnienia i neologizmy, sposób zapisu wyrazów.
- Podmiot liryczny – w jaki sposób się wypowiada? (Podmiot liryczny ukryty za światem przedstawionym – liryka pośrednia).
- Świat przedstawiony – jaką sytuację opisuje podmiot liryczny, kiedy i gdzie się ona rozgrywa? (Scenka niczym ze średniowiecza.)
- Podział na strofy, wersy, typ rymów, liczba sylab w wierszach (system wersyfikacyjny).
- Kompozycja tekstu.
- Gatunek utworu.
- Interpretacja – objaśnienie, próba zrozumienia utworu, odczytania głównej idei, zinterpretowania metafor, symboli itp.:
- wyjście od poszczególnych elementów do znaczenia wiersza jako całości;
- umiejscowienie wiersza w kontekstach (np. biografia autora, epoka, inne utwory, style, nurty itp.);
- określenie, co w wierszu typowe, a co oryginalne.
Podstawowe elementy analizy i interpretacji to:
- wskazanie zasadniczego tematu utworu, głównej myśli;
- określenie sytuacji lirycznej, podmiotu lirycznego, typu liryki (np. bezpośrednia, wyznania);
- analiza poszczególnych wersów i strof – wyodrębniamy z nich kolejne myśli, obrazy, wizje itp. – i próbujemy połączyć je w większe całostki, szersze znaczenia i sensy;
- podsumowanie wcześniejszych uwag i własna ocena wiersza.
Wiersz rozpoczyna się niczym bajka. Oto mamy idealistyczną scenkę, jak z barwnego obrazka zdobiącego średniowieczną księgę: czyste kolory, zgrabne sylwetki, piękne twarze. W sztuce średniowiecza – wyjąwszy, oczywiście, makabryczne tańce śmierci – uwieczniano tylko to, co bogate, piękne, doskonałe.
- Niezwykle ceniono ozdobność, stąd właśnie w wierszu Szymborskiej nagromadzenie przymiotników w stopniu najwyższym („najzieleńszy”, „przenajśmieszniejszy”), nieco dziwnie brzmiących neologizmów („najkonniejszy”, „najjedwabniejszy”) i zdrobnień („kopytka”, „pyszczek”, „ogonek”).
- Czy poetka sugeruje, że życie przed wiekami było spokojniejsze, bezkonfliktowe i pogodne jak powstające wówczas miniatury? Czy nie istniały wtedy brzydota i bród? Ależ oczywiście, że były, ale chowano je w kąt, pomijano, bo nie odpowiadały obowiązującej wówczas idealistycznej koncepcji sztuki! Tylko z tego powodu na żadnej ze średniowiecznych miniatur nie zobaczymy tego, „kto smutny, strudzony,/ z dziurą na łokciu i z zezem”, ani szubienic; nie poznamy też dzięki tym miniaturom ówczesnych problemów społecznych („Najżadniejszej też kwestii/ mieszczańskiej czy kmiecej/ pod najlazurowszym niebem.”).
- Poetka nie solidaryzuje się z tym „najfeudalniejszym” realizmem – uważa, że ogranicza się on wyłącznie do dbałości o detal, szczegół, zupełnie natomiast bagatelizuje to, co powinno stanowić o istocie realizmu: dążenie do przekazania prawdy historycznej.
- Wiersz Szymborskiej przepełnia zdradzająca krytyczne stanowisko autorki ironia. Przesyca ona wszystkie zbyt mocno „ulukrowane”, upiększone w duchu średniowiecznych malowideł słowa
szubieniczki nawet tyciej
dla najsokolszego oka
Wiersz Szymborskiej ujmuje świat, problem skrótowo. Celem poetki nie jest informacja. Dominuje funkcja poetycka – jest to subiektywna ocena świata (podmiot liryczny ukrywa się jednak za światem przedstawionym – liryka pośrednia). Utwór można traktować jako parodię średniowiecza, żart językowy, satyrę na tych, co rządzą światem i tylko sobie przyznają rację (być może, jest to satyra na lata 70. XX w. – czasy, w których żyła poetka).
Uwaga!
Analizy i interpretacji nie wolno rozdzielać! To najczęstszy uczniowski błąd. Analiza potrzebna jest po to, żeby na jej podstawie dojść do wniosków interpretacyjnych. Jak te elementy połączyć? Opisując środki stylistyczne (ale też wszystkie elementy wiersza), określać ich funkcję – jeśli rymy, to dlaczego, jeśli przenośnia, to po co itd. Interpretując kolejne elementy wiersza (podmiot mówiący, sytuację liryczną, główną myśl), podkreślać, za pomocą jakich tropów stylistycznych zostały wyrażone.
Podpowiedzi kompozycyjne
- Analizę i interpretację wiersza można zacząć od tytułu utworu, motta lub innego elementu, który wydaje się szczególnie istotny – i odnieść go do całego tekstu.
- Punktem wyjścia może być również hipoteza interpretacyjna (np. wiersz wydaje się zwykłą opowiastką w konwencji bajki), którą w dalszej części próbujemy poprzeć lub obalić.
- W zakończeniu warto się pokusić o spojrzenie na wiersz w kontekście innych utworów danego autora lub utworów o podobnej tematyce, w kontekście epoki, określonego nurtu itp.
Zobacz: