Jej rola w literaturze polskiej

  • Literacka Nagroda Nobla dała Szymborskiej miano pierwszej damy poezji polskiej.
    Akademia Szwedzka 3 października 1996 r. przyznała Wisławie Szymborskiej literacką Nagrodę Nobla. W uzasadnieniu tej decyzji napisano, że nagrodzono „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala wydobyć historyczny i biologiczny kontekst fragmentów ludzkiej rzeczywistości”.
  • Twórczość Szymborskiej charakteryzują przewrotność, dystans do spraw, o których mowa w wierszu, ironia, zaduma i refleksja nad życiem i śmiercią. Poetka prowadzi pewnego rodzaju dialog z czytelnikiem, historią i tradycją. Sygnalizuje ważne problemy, ale nie przedstawia gotowych rozwiązań.
  • Badacze dostrzegają związki poezji Szymborskiej z egzystencjalizmem, choć ona sama nie akceptuje tej klasyfikacji.
  • Poetka bardzo chętnie posługuje się ironią i paradoksem.
  • Poezja Wisławy Szymborskiej dotyczy podstawowych spraw ludzkiej egzystencji – stosunku do II wojny światowej, miłości, śmierci, smutku, radości.
  • Szymborska, tak jak np. Bolesław Leśmian, Paul Valéry, uprawia poezję filozoficzną. Paul Valéry uważał, że w poezji wielkie idee i refleksje powinny istnieć tak, jak istnieją… witaminy w jabłkach. Jabłka spożywamy dla ich dobrego smaku, a witaminy spożywa się przy okazji. Tak samo z wierszami – powinniśmy czytać je dla przyjemności i z przyjemnością, a zawarte w tych utworach idee powinniśmy przyswajać „bezboleśnie”.

Cechy twórczości

  • Poezja Szymborskiej zespala elementy liryki refleksyjno-filozoficznej, opisowej i sytuacyjnej.
  • U Szymborskiej splatają się przeciwieństwa: silne emocje z racjonalną diagnozą, niepokój z żartami i dowcipami językowymi, autoironia ze szczerością, a ironia z empatią. Zaś poczucie dystansu splata się z poczuciem współuczestnictwa.
  • Poetka nawiązuje do różnych gatunków: przypowieści, powiastki filozoficznej, anegdoty, reportażu itd.
  • Tematy wierszy Szymborska czerpie z bardzo licznych źródeł: ciekawostek, prywatnych rozmów, historii, mitologii, literatury, odkryć naukowych, zjawisk przyrody itd.
  • Najważniejszą kategorią w poezji noblistki jest zdziwienie: zaskakuje czytelników ukazywaniem zjawisk uważanych za zwykłe, banalne jako niezwykłych, pełnych nowych sensów.
  • Oscyluje między prostotą a wyrafinowaniem: jej pozornie pełne humoru wiersze odkrywają niekiedy zaskakującą głębię.
    Ironia Szymborskiej nigdy nie jest szydercza – jest częścią jej postawy, wynika z poczucia, że pozycja człowieka we wszechświecie jest niejednoznaczna.
  • Gdy w 1996 r. Szymborska otrzymała literacką Nagrodę Nobla, decyzję te uzasadniono: „Za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii (…)”.

Nurty, pojęcia

  • Kategoria zdziwienia
  • Ironia
  • Autoironia

Możliwe tematy

  • Wobec śmierci. Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej Wywiadu Mirona Białoszewskiego i Wywiadu z Atropos Wisławy Szymborskiej.
  • Wokół cienia. Jaką funkcję pełni cień w Cieniu Wisławy Szymborskiej i w Cieniu Daniela Naborowskiego?
  • Potęga myślenia – zinterpretuj Głos w sprawie pornografii.
  • Kim jest człowiek? Kondycja człowieka ukazana we fraszce Człowiek boże igrzysko Jana Kochanowskiego i Archeologii Wisławy Szymborskiej.
  • Kim jest poeta? Co to jest poezja? Odpowiedz na podstawie Radości pisania Szymborskiej i Sitowia Tuwima.

Co wtedy pisać?

  • Szymborska patrzy na świat z mądrym sceptycyzmem.
  • Pytania, które zadaje Szymborska w swoich utworach, koncentrują się wokół zagadnień egzystencjalnych, bardzo często dotyczą sytuacji człowieka wobec przemijania i upływu czasu.
  • Poetka często z lekką ironią i humorem traktuje uznane toposy, nie traktuje ich z nabożną powagą i namaszczeniem. W wierszu pt. Reszta z humorem potraktowała Horacjańskie non omnis moriar, pisząc: „Non omnis moriar z miłości”.
  • Często bohaterami wierszy poetki są zwykłe, pozornie niewarte wcale uwagi rzeczy, np. cebula (Cebula) czy kamień (Rozmowa z kamieniem).

Zawsze możesz o niej pisać

  • Wiersze Wisławy Szymborskiej (np. Recenzja z nie napisanego wiersza, Radość pisania) przekonują nas, że poezji nie da się prosto zdefiniować. Prawdziwi poeci piszą wiersze z mozołem, w trudzie, choć towarzyszy im także tytułowa „radość pisania”. Sama poetka przyznaje, że jednym z najważniejszych dla niej sprzętów jest kosz na śmieci.
  • W wierszach Szymborskiej często mamy do czynienia z zabawą, z grą z konwencjami literackimi i z czytelnikiem.
  • Z jej utworów możemy wyczytać refleksję o ludzkim poznaniu i o prawdzie. Zdaniem poetki prawda nie może być człowiekowi DANA. Musi zostać przez niego DOŚWIADCZONA, oczywiście, na drodze prób i błędów.
  • Twórczość poetki sugeruje, żebyśmy zachowywali dystans wobec otaczającego nas świata i wobec nas samych. Wszystko przecież może okazać się względne…
  • Poetka chętnie sięga po wywodzący się ze starożytności topos teatru świata – pojawia się on w takich utworach jak Życie na poczekaniu czy Buffo. W Życiu… czytamy:

O czym jest sztuka,
zgadywać muszę wprost na scenie.
(…)
Kiepsko przygotowana do zaszczytu życia,
narzucone mi tempo akcji znoszę z trudem.
Improwizuję, chociaż brzydzę się improwizacją.
(…)
Trema, tłumacząc mnie, tym bardziej upokarza.
(…)

W krótkim fragmencie tego wiersza zwróćmy uwagę na wielość terminów związanych z teatrem, z odgrywaniem roli: sztuka, scena, akcja, improwizacja, trema.

  • W wierszach Szymborskiej zawarta jest przestroga przed manipulacją historią i człowiekiem oraz znieczuleniem, obojętnością w stosunkach międzyludzkich.
  • Kiedy poetka pisze o śmierci, nie ma tam tonu requiem. Patrzy na śmierć z różnych, czasem zaskakujących punktów widzenia, np. opuszczonego przez opiekuna kota (Kot w pus­tym mieszkaniu).

Najważniejsze wiersze

  • Kot w pustym mieszkaniu – piękny, dyskretny, a przy tym poruszający wiersz o śmierci, niekonwencjonalny utwór funeralny. To śmierć bliskiej osoby, opiekuna, oglądana oczyma kota.
  • Głos w sprawie pornografii – tytuł może być mylący – rozpustą nie jest wyuzdany seks czy oglądanie wyzywających zdjęć, lecz… myślenie. To pochwała samodzielnego myślenia i duchowej wolności.

Te tomiki zawsze z nią skojarz:

1952 – Dlatego żyjemy
1954 – Pytania zadawane sobie
1957 – Wołanie do Yeti
1962 – Sól
1967 – Sto pociech
1972 – Wszelki wypadek
1976 – Wielka liczba
1986 – Ludzie na moście
1993 – Koniec i początek
2005 – Dwukropek

Zobacz:

Wisława ­Szymborska – jej rola w literaturze polskiej

Wisława ­Szymborska – matura

Poeci nobliści – Czesław Miłosz, Wisława Szymborska

Wypisz w punktach charakterystyczne cechy poezji Szymborskiej

Co wiesz o twórczości Wisławy Szymborskiej? Omów wybrane utwory.

Człowiek i świat w wierszach Wisławy Szymborskiej

Jaka jest funkcja paradoksu w poezji Wisławy Szymborskiej?