Jaka jest funkcja paradoksu w poezji Wisławy Szymborskiej?
Funkcja paradoksu w poezji Wisławy Szymborskiej
Funkcja paradoksu w poezji Wisławy Szymborskiej należy do jednej z podstawowych i charakterystycznych cech uprawianego przez nią typu poezji.
- Jednym z przykładów paradoksu są krótkie, dwuwersowe najczęściej utwory, powstające dla zabawy – samej poetki i jej przyjaciół – tzw. lepieje, których konstrukcja jest bardzo prosta – „lepiej zrobić X niż Y”. Zestawienia tych dwóch czynności (czasem stanów) są paradoksalne, ze względu na to, że trudno zdroworozsądkowo stwierdzić, co jest naprawdę lepsze czy gorsze. Także czy tego typu wartościowanie ma rację bytu w porównywaniu banalnych lub absurdalnych sytuacji.
- Tworzenie nowych konstrukcji frazeologicznych, opartych na starych schematach, to jeden z ulubionych chwytów Szymborskiej. Konstrukcja o nowym obliczu ma zawsze charakter paradoksalny, mimo to rozbijający utarte schematy myślenia. To właśnie te paradoksalne konstrukcje wnoszą najwięcej i czasem stają się czymś w rodzaju idei przewodniej wiersza:
Życie na poczekaniu.
Przedstawienie bez próby.
Ciało bez przymiarki.
Głowa bez namysłu.
(Życie na poczekaniu)
- Paradoksalnie brzmią niektóre stwierdzenia, które poetka przedstawia jako pewniki, nie zatrzymuje się nad nimi. W Nic dwa razy stwierdza, że:
Z wyświechtanego powiedzenia wyciąga paradoksalne konsekwencje. Wyrażenia codzienne są wszak stosowane do pospolitych czynności, jak np. mycie okien, pisanie na komputerze, pielęgnowanie roślin itd. Są to czynności powtarzalne – „bez wprawy i bez rutyny” poetka użyła na określenie czynności ze swej natury niedających się powtórzyć i uważanych za jedne z najważniejszych zdarzeń w życiu. Paradoksalny jest także fakt, że w poezji Szymborskiej nawet dwa krańcowo różne stany – rozpacz i zachwyt nie walczą ze sobą, ale występują razem:
- Podobnie w wierszu Cień poetka bawi się paradoksem, i choć utwór może wywoływać uśmiech na twarzy czytelnika, to mimo zabawnych sytuacji (zachowanie błazna) dotyka on bardzo ważnych problemów, dwoistości natury ludzkiej i tragizmu istnienia.
Paradoksalny charakter ma także wykorzystanie w poezji tak pospolitego (że aż niezauważalnego) zjawiska, jakim jest cień – ale tym razem noblistkę o kilka wieków wyprzedził Daniel Naborowski, autor tak samo zatytułowanego wiersza.
Zobacz:
Co wiesz o twórczości Wisławy Szymborskiej? Omów wybrane utwory.