Epoka – barok, XVII wiek
Nurt – poezja dworska, ale metafizyczna, wyraża w poezji modną w baroku filozofię. Zaliczany jest do polskich poetów metafizycznych, obok np. Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Sebastiana Grabowieckiego
Rola w polskiej literaturze – najbardziej znany poeta metafizyczny XVII wieku. Myśl o przemijaniu i marności kondycji ludzkiej znajduje w jego wierszach ciekawą realizację. Jego poezja jest kunsztowna, ma starannie przemyślaną kompozycję. Jednocześnie zaskakuje niemal współczesny język niektórych jego wierszy, choćby Krótkości żywota, co czyni te poezje komunikatywną dla odbiorców współczesnych.
.
Czego szukaj w jego wierszach?
- Naborowski jest mistrzem konceptu – ubiera swoje metafizyczne rozważania w wyszukane formy -paradoksu, kontrastu, powtórzeń. Zawsze szuka pomysłu na poetyckie ujęcie myśli.
- Jego obsesją jest czas – upływ czasu, przemijanie, motyw vanitas – czyli przemijania.
- Inne tematy – przemijanie, kruchość życia ludzkiego i kondycja człowieka. cnoty, niejednoznaczności świata.
- Poeta zafascynowany był zjawiskiem cienia – jeden z jego wierszy zatytułowany po prostu Cień, poświęcony jest niezwykłości tego pozornie niegodnego uwagi zjawiska.
- Z angielskimi poetami metafizycznymi łączy go imponujące wykształcenie (poeta był jednym z najbardziej wykształconych ludzi swej epoki!), fascynacja odkryciami naukowymi, szerokie zainteresowania, logiczny sposób myślenia i podejmowane tematy.
Dwa najważniejsze wiersze
- Krótkość żywota – bardzo znany i ważny wiersz. Uzmysławia przemijanie w sposób trafny i niezaprzeczalny – był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Życie ludzkie –to „dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, punkt” Trudno o lepsze zestawienie – każde z powyższych pojęć t to zjawisko abstrakcyjne i trudne do uchwycenia. Motyw vanitas ujęty w jeden dobitny wers.
I takie właśnie jest nasze życie.
- Na oczy królewny angielskiej – to rozbudowany komplement dworski, pochwała pięknych oczu kobiecych. Oparty jest na figurach gradacji i sumacji: oczy są jak gwiazdy, nie gwiazdy, ale słońca, nie słońca, ale nieba i tak dalej. Nie może znaleźć poeta odpowiedniego słowa by te urodę wyrazić. Na koniec sumuje wszelkie obiekty porównań. Jest tu pełnia barokowego kunsztu – poetyka wyliczenia, hiperbola, porównania, pytania retoryczne i zaprzeczenia. Można też odczytać wiersz jako utwór o niewystarczalności języka, jego bezsilności wobec niektórych zjawisk – choćby takich jak uderzająco piękne oczy…
Cechy twórczości
- Zaliczany jest do polskich poetów metafizycznych, obok np. Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Sebastiana Grabowieckiego.
- Jego obsesją jest czas – upływ czasu, przemijanie, motywy vanitatywne.
- Jego poezja jest kunsztowna, ma starannie przemyślaną kompozycję. Jednocześnie zaskakuje nas… niemal współczesny język niektórych jego wierszy, choćby Krótkości żywota.
- Zasłynął także jako znakomity konceptysta – przykładem utworu opartego na koncepcie może być wiersz Na oczy królewny angielskiej…
- Naborowski jest także autorem frywolnych, rubasznych, bardzo ostrych fraszek erotycznych.
Zawsze możesz o nim pisać:
- Był jednym z najbardziej wykształconych ludzi swej epoki. Jest zaliczany do polskich poetów metafizycznych.
- Jego obsesją była krótkość ludzkiego życia, upływ czasu, przemijanie. Najbardziej znane utwory, w których widoczna jest ta obsesja poety, to Krótkość żywota i Na toż.
- Poeta jest także autorem utworów opartych na koncepcie – przykładem może być wiersz Na oczy królewny angielskiej.
- W jego lirykach miłosnych można dostrzec wiele elementów petrarkistycznych.
- Badacz literatury, Krzysztof Mrowcewicz, nazwał go w jednym ze swych artykułów poetą z cyrklem – z kilku powodów. Niezwykle zainteresowany nauką, poznał Galileusza i za dość spore pieniądze kupił sobie… cyrkiel, ówczesny „hit” nauki. To, że cyrkiel był tak modny i budzący podziw swą konstrukcją, świadczy Waleta, żalu zabraniająca Johna Donne’a, w której rozdzieleni kochankowie porównani są do ramion cyrkla. Poza tym Naborowski ujmował czas, jak udowadnia Krzysztof Mrowcewicz, nie linearnie, lecz koliście.
Skojarz ze zjawiskami i nurtami epoki
Poezja metafizyczna (patrz Mikołaj Sęp-Szarzyński)
Koncept – pomysł na atrakcyjne, niebanalne sformułowanie myśli lub całego utworu poetyckiego, mający zaskoczyć odbiorcę i wywołać u niego podziw dla wyobraźni i maestrii artysty. Konstrukcja konceptu na ogół opiera się na paradoksie, antytezie, analogii, grze językowej. Koncept to swego rodzaju wyrafinowany dowcip, którego sens bardzo często ujawniał się dopiero w zaskakującej (a czasem i humorystycznej) puencie. Koncept był zjawiskiem typowym dla poezji baroku. Nazywany był z włoska concetto lub concors discordia – zgodna niezgodność (to termin polskiego barokowego teoretyka literatury, Macieja Sarbiewskiego).
Konceptyzm – kierunek w poezji, szczególnie popularny w literaturze i sztuce baroku. Jak sama nazwa wskazuje, konceptyzm charakteryzuje się stosowaniem konceptuJ. Według Macieja Sarbiewskiego koncept polegał na zestawianiu przeciwstawnych zjawisk, tak aby na ich przecięciu powstała puenta powodująca zaskoczenie. To zestawienie nazwał „zgodną niezgodnością” lub „niezgodną zgodnością”. Odmianami konceptyzmu są marinizm i gongoryzm.
Nurty, pojęcia
- poezja metafizyczna,
- koncept.
Możliwe tematy prac
- Koncepcja czasu w poezji polskiego renesansu i baroku.
- Cnota jako najwyższa wartość.
- „Marność nad marnościami i wszystko marność” – vanitas w polskiej poezji różnych epok.
- Kondycja człowieka.
Co wtedy pisać?
- Naborowski podejmował tematy typowe dla literatury XVII w: vanitas, cnoty, niejednoznaczności świata.
- Frapuje go przemijanie, kruchość życia ludzkiego i kondycja człowieka.
- Jeden ze znawców literatury i kultury baroku, Krzysztof Mrowcewicz, nazwał go w swoim artykule „poetą z cyrklem”.
- Z angielskimi poetami metafizycznymi łączy go imponujące wykształcenie (poeta był jednym z najbardziej wykształconych ludzi swej epoki!), fascynacja odkryciami naukowymi, szerokie zainteresowania, logiczny sposób myślenia i podejmowane tematy.
Zobacz:
Jaki krąg tematów porusza w swojej poezji Daniel Naborowski?
Dokonaj interpretacji wiersza Daniela Naborowskiego Na oczy królewny angielskiej…