W jaki sposób Baczyński ukazuje kontrast pomiędzy dzieciństwem a młodością czasów „apokalipsy spełnionej”?
Baczyński, obok np. Gajcego i Borowskiego, należał do pokolenia Kolumbów. To pierwsze pokolenie urodzone i wychowane w wolnej Polsce było przygotowane na kreowanie nowej rzeczywistości, na budowanie odrodzonej ojczyzny. Wojna stała się dla tych młodych ludzi dramatycznym przeżyciem pokoleniowym. Dlatego Baczyński buduje rzeczywistość liryczną wiersza Westchnienie na zasadzie kontrastu, przeciwstawienia – między szczęśliwym, pełnym marzeń dzieciństwem a okrutną teraźniejszością, w której dominuje przeczucie śmierci. Kontrast ten buduje kompozycję całego utworu i jest bardzo konsekwentny.
Pierwsza strofa jest wspomnieniem, w każdej następnej dwie pierwsze linijki są retrospekcją dzieciństwa, dwie następne opisem teraźniejszości, a zwłaszcza związanych z nią przeczuć i doznań, pełnych goryczy i pesymizmu. Dzieciństwo nabiera cech arkadii, jest wyidealizowane. Podkreślają to subtelne metafory: „wysokie przeloty we śnie”, „deszczu srebrne gałązki rosną”. Z perspektywy doświadczeń wojennych dzieciństwo wydaje się snem, ale to piękny sen. Wojenne przebudzenie to odarcie z wszelkich iluzji piękna i harmonii, świat staje się zły i nieprzychylny. Dorosłość jest pokazana jako koszmarny sen, ponury i ciężki, jako spełnienie apokalipsy. Podkreślają to oniryczne metafory, np. „poznaję miasto, (…) nie wiem tylko, jak się nazywa”. Rzeczywistość jest groteskowa i odrealniona. Pojawiają się także symbole np. „Awiniony”, „gotyckie krużganki”. Symbolizują świat wysokiej europejskiej kultury, świat, który zniszczyła wojna. Jednak najbardziej przejmujące jest pogodzenie się młodego poety ze śmiercią, przeczucie zamienia się w pewność, gdy mówi „bo za rok już go nie usłyszę”. Zasada kontrastu między dzieciństwem a dorosłością odpowiada wewnętrznemu rozdarciu Baczyńskiego – wrażliwy poeta, poszukiwacz piękna został przez historię zmuszony do bycia mordercą. Forma wiersza pokazuje, że wojna odebrała młodym ludziom sens życia, nadzieję i wartości. Choć jest to klasyczny wiersz sylabiczny, złożony z pozornie spokojnych słów, bezpośrednie wyznanie poraża bardzo osobistą ekspresją.
Zobacz:
Kogo nazywamy poetami Polski podziemnej, Kolumbami lub poetami apokalipsy spełnionej?