Artur – tragicznym bohaterem współczesności.
Temat narzuca formę rozprawki, dlatego postaw tezę.
Tak, rzeczywiście Artur stanowi w dramacie Mrożka typ postaci tragicznej. Jest jedynym bohaterem Tanga, który nie został karykaturalnie zdeformowany. Inne postacie są śmieszne, w jego kreacji dostrzegamy przede wszystkim tragizm.
Zbierz argumenty
Rozważ przyczyny tragizmu bohatera.
- Artur ma świadomość beznadziejności swej sytuacji. Rodzice, tworząc świat bez zasad, odebrali mu coś bardzo ważnego: możliwość buntu. Mówi: „Bo ja wchodzę w życie. W jakie życie mam wejść? Ja muszę najpierw je stworzyć, żebym miał w co wejść”. Nie jest jednak łatwo odbudować coś, co zostało zniszczone. Artur przeżywa gorzkie rozczarowania. Pierwsze rozczarowanie, gdy uświadamia sobie, że ślub będzie tylko pustą formą. Drugie, gdy dowiaduje się o zdradzie Ali.
- Tragizm bohatera ma swoje przyczyny także w samotności – nikt go nie rozumie. Jest jak Don Kichot, którego walkę otoczenie uważa za szaleństwo. Artur poświęca się, choć tym poświęceniem niczego nie jest w stanie uratować.
- Bohater Tanga ponosi klęskę. Jakie są jej przyczyny? Może jest zbyt niedojrzały, za dużo w nim niepewności, wahań. Nie potrafi narzucić władzy, nie jest człowiekiem stanowczym i zdolnym do podjęcia decyzji. Zbyt dużo w Arturze także uczuć. Jest szlachetny i wrażliwy. Wiadomość, że Ala zdradziła go z Edkiem, okazała się ciosem przekraczającym jego siły. W tym momencie bohaterem zawładnęły emocje. Zapomniał o swych planach reformowania świata. Krzyczał, płakał, szukał rewolweru, by zabić Edka – nie dla idei, ale z zazdrości o Alę. Prymitywny Edek wykorzystał właśnie tę chwilę słabości. Zabił Artura i sam przejął władzę. O pokonanym powiedział: „Myślał dobrze, tylko był za nerwowy. Taki się nie uchowa”. Stomil sformułował to mniej prostacko: „Żył rozumem, ale zbyt namiętnie. Za to zabiło go uczucie, zdradzone przez abstrakcję”. Groteskowa jest obojętna reakcja otoczenia na śmierć Artura. Jego rodzice nie przeżywają wstrząsu, łatwo godzą się z sytuacją.
- Tragizm postaci potęguje fakt, że w rzeczywistości bohater przegrywa z prymitywem. Z kimś, kto ma dwie zasady, a i to przepisane od kolegi, który pracuje w kinie. Mądry człowiek, wierny swoim zasadom, musi uznać wyższość chama.
Sformułuj wniosek
Spróbuj rozważyć, dlaczego inteligent Artur przegrał z prymitywnym Edkiem? Czyżby zabrakło mu pragmatyzmu? Mówi o władzy, ale nie umie jej narzucić. Mechanizmy rządzenia są dla niego jedynie teorią, nie potrafi zastosować ich w praktyce. Słabością Artura są też typowo inteligenckie wahania. Zastanawia się, ocenia, szuka najlepszej drogi. Wymachuje rewolwerem, ale nie jest w stanie go użyć. Gombrowicz powiedziałby, że Artur popadł w „absolutną niemożność”. Bohater ma cechy przywódcze, ale zapomina, że narzucenie komuś swej władzy wymaga zdecydowania i siły. Edek nie miał skrupułów, bez zastanowienia wybrał przemoc. Po śmierci Artura założył zdjętą z niego marynarkę – jak zbroję zdartą z pokonanego rycerza. Zwycięstwo Edka bywa interpretowane jako zwycięstwo prymitywu nad kulturą, barbarzyństwa nad cywilizacją. Założenie marynarki Artura to symbol pragnienia kulturowego awansu. Edek z zadowoleniem przegląda się w lustrze, a potem prowadzi w tangu, które tańczy z Eugeniuszem. Klęska młodego inteligenta w Tangu stanowi dowód słabości tej grupy społecznej, jej nieumiejętności przeciwstawienia się światu.
Tango Sławomira Mrożka dramatem o kryzysie współczesnej rodziny.
Temat również na rozprawkę, dający jednocześnie możliwość wyrażenia pogłębionej refleksji o świecie i człowieku:
Postaw tezę
Tango Mrożka w prześmiewczy, groteskowy sposób obnaża kryzys rodziny, ukazując jednocześnie dramat jednostki pozbawionej oparcia w tradycyjnych wartościach.
Zbierz argumenty
- Wystrój salonu: bałagan, mnóstwo starych, nikomu już niepotrzebnych rzeczy – katafalk, wózek dziecięcy Artura, suknia ślubna ciotki itp. – które zalegają w salonie, nadając jej wygląd rupieciarni. To zewnętrzne symptomy sygnalizujące zaistniały kryzys – brak porządku, chaos, ogólne bezhołowie.
- Niekonwencjonalny wygląd i zachowanie domowników: babcia chodzi w trampkach i sukni z trenem, wujek, niby dystyngowany, starszy pan, a jednak bez kręgosłupa moralnego, z łatwością przystosowuje się do każdej nowej sytuacji, Eleonora nowoczesna do przesady, nieuznająca żadnych konwencji, aby potwierdzić swoją antymieszczańskość, ostentacyjnie zdradza męża ze służącym, Stomil ciągle „rozpięty”, wyzwolony artysta i niepoprawny eksperymentator, toleruje romans żony, chcąc w ten sposób zamanifestować swój liberalny światopogląd – bohaterowie swoim wyglądem i zachowaniem potwierdzają, jak dalece odeszli od tradycyjnie rozumianych ról społecznych przypisanych rodzinie.
- „Odwrócony” konflikt pokoleń: starzy hołdują temu, co zawsze było domeną młodych – wyzwoleniu i nowoczesności. Zwykle to młodzież sprzeciwia się nadmiernym rygorom stawianym przez rodziców. W Tangu to Artur okazuje się konserwatystą pragnącym odtworzyć autorytarne, oparte na stabilnych zasadach struktury. To on wychowuje rodziców, a nie odwrotnie.
Sformułuj wniosek
W imię liberalizmu i wszechobecnej wolności rodzina ukazana przez Mrożka zatraciła tradycyjny system wartości i zasady, w świecie bez norm „nie można żyć, chodzić, oddychać”. Gdy członkowie rodziny przestają pełnić tradycyjne role, zaburzone zostają więzi międzyludzkie – życie staje się groteską, zabawą, grą – np. nikt nie przejmuje się śmiercią babci. Upadają wszelkie autorytety, młodzi ludzie tkwią w chaosie intelektualnym i ideowym, bezskutecznie próbując z nim walczyć.
Przeczytaj fragment tekstu przywołujący historię rewolucji artystycznej dokonanej przez pokolenie Eleonory i Stomila i wyjaśnij jej metaforyczny sens, uwzględniając również finał utworu.
ARTUR
Słuchajcie, mnie nie chodzi akurat o tę tradycję. Tu już nie ma w ogóle żadnej tradycji ani żadnego systemu, są tylko fragmenty i proch! Bezwładne przedmioty. Wyście wszystko zniszczyli i niszczycie ciągle, aż zapomnieliście sami, od czego się właściwie zaczęło.
ELEONORA
To prawda. Stomil, pamiętasz, jak rozbijaliśmy tradycję? Posiadłeś mnie w oczach mamy i papy, podczas premiery Tannhausera, w pierwszym rzędzie foteli, na znak protestu. Straszny był skandal. Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robiło wrażenie. Starałeś się wtedy o moją rękę.
STOMIL
Mnie się zdaje, że to było w Muzeum Narodowym, podczas pierwszej wystawy Nowoczesnych. Mieliśmy entuzjastyczne recenzje.
ELEONORA
Nie, to było w operze. Na wystawie to albo nie byłeś ty, albo nie byłam ja. Wszystko ci się pomyliło.
STOMIL
Możliwe. (zapalając się) Czas buntu i skoku w nowoczesność. Wyzwolenie z więzów starej sztuki i starego życia! Człowiek sięga po samego siebie, zrzuca starych bogów i siebie stawia na piedestale. Pękają skorupy, puszczają okowy. Rewolucja i ekspansja! – to nasze hasło. Rozbijanie starych form, precz z konwencją, niech żyje dynamika! Życie w stwarzaniu, wciąż poza granice, ruch i dążenie, poza formę, poza formę!
ELEONORA
Stomil, jak ty odmłodniałeś, nie poznaję cię.
(…)
Czy poddajemy się przesądom? Konwencjom krępującym ludzkość? Czy nie walczymy wciąż ze starą epoką? Czy nie jesteśmy wolni?…
Odpowiedź
Rewolucję w Tangu można też odczytać w wymiarze obyczajowo-artystycznym. Formy, konwencje upadają – natomiast ich przeciwieństwo staje się znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym to parodia sztuki opartej na schemacie rodzinnym i konflikcie pokoleń, to również parodia losów awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura, nie młodzi. Zwycięża Edek – i jego tępota, to symbol zwycięstwa taniej, masowej sztuki (jej symbolem jest tu popularne tango).
Jeśli rodzinę uznamy za miniaturę społeczeństwa, to tym samym zmiany, jakie zachodzą w obrębie jej struktury, będą obrazować elementarne prawidłowości historyczne. W tym przypadku rewolucję obyczajowo-artystyczną, jakiej dokonało pokolenie Eleonory i Stomila, należałoby utożsamić z przewrotem społecznym. W efekcie zasadniczy konflikt dramatyczny w utworze: starzy – młodzi (rodzice – Artur) można odczytać w sensie metaforycznym jako przeciwstawienie rewolucji społecznej porewolucyjnemu chaosowi, Artur jest przecież spadkobiercą tego, co zaistniało po buncie rodziców. Tango mówi zatem o rewolucji społecznej (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo), która pociąga za sobą kontrrewolucję (marzenia Artura o ładzie moralnym, próbę zamachu stanu przez przywrócenie zapomnianych wartości). Zwycięża zaś „siła” – totalitarny, groźny, bezmyślny Edek. I jest to świetne zobrazowanie dziejów rewolucji społeczno-politycznych tego świata.
Wskaż analogie pomiędzy „Tangiem” Mrożka a „Weselem” Wyspiańskiego i „Szewcami” Witkacego.
Tango a Wesele
Wesele Stanisława Wyspiańskiego i Tango Sławomira Mrożka to dwa dramaty dotyczące problemu przeklętej polskiej niemożności. Podobna jest tu rola tańca ukazanego w zakończeniu utworu ogarniającego całą społeczność. Tam taniec chocholi, tu tango wciągają ludzi w swój bezmyślny wir, oznaczają bierność i beznadziejność. Podobnie jak kiedyś na przełomie wieków, polska inteligencja przedstawiona w Tangu nie może się odnaleźć po przewrocie 1956 roku. Poza tym opozycja: rodzina Stomilów – Edek przypomina najważniejszą w Weselu opozycję: inteligencja – lud. Wprawdzie Edek nie jest typowym reprezentantem chłopstwa, ale nosi jego cechy. Aktualne pozostaje spojrzenie współczesnej inteligencji na warstwę niższą: jak inteligenci w Weselu, tak również rodzice Artura widzą ją tak, jak chcą widzieć, lekceważą prawdę o niej, co okazuje się zgubne w skutkach.
Tango a Szewcy
Oba dramaty traktują o rewolucji, oba ukazują ciągłą zmienność zwycięzców i zwyciężonych, oba kończą się tą samą wizją zwycięstwa prymitywnej, tępej siły w miejsce intelektualnej idei. Hiper-Robociarz i Edek są krewniakami. Reprezentują te same wartości: antykulturę i materializm. Obydwa teksty niosą więc podobne przesłania: ostrzegają przed niebezpieczeństwami porewolucyjnego nieładu, z którego może wyłonić się jeszcze gorszy totalitarny porządek.
Podaj przykłady absurdalnego komizmu i wyjaśnij, co jest jego źródłem.
- Stomil się zapiął. Nowe życie przed nami.
Źródło komizmu: zderzenie stylu wysokiego z niskim.
- ARTUR
Właśnie! W tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia! Kiedy umarł dziadek? Dziesięć lat temu. I nikt nie pomyślał od tego czasu, żeby usunąć katafalk! To nie do pojęcia! Dobrze żeście usunęli chociaż dziadka!
EUGENIUSZ
Dziadka nie dało się dłużej trzymać.
Źródło komizmu: zderzenie śmiesznych wypowiedzi z tragiczną sytuacją.
- Teraz moja kolej, wy będziecie mnie słuchać. (…) Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze.
Źródło komizmu: zderzenie narastającej grozy z niskim stylem.
Tango Sławomira Mrożka to utwór o upadku wartości we współczesnym świecie. Wymień inne utwory literatury XX wieku, które poruszają ten problem.
- Ferdydurke Witolda Gombrowicza
- Sklepy cynamonowe Brunona Schulza
- Szewcy Witkacego
- Kartoteka Tadeusza Różewicza
- poezja Tadeusza Różewicza, np. Ocalony, List do ludożerców
- opowiadania Tadeusza Borowskiego
- Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
- Medaliony Zofii Nałkowskiej
Zobacz: