Tango Sławomira Mrożka na maturze

Tego się naucz!

• Cóż to takiego dramat absurdu? Na przykładzie Tanga powinieneś umieć pokazać podstawowe cechy tego rodzaju dramatu.
• Powinieneś także umieć określić na czym polega tragizm Artura i ukazanej w utworze sytuacji.
• Interpretacja sceny finałowej to również bardzo ważne zadanie.

Tematy, z którymi można powiązać Tango Sławomira Mrożka

• wolność,
• bunt,
• totalitaryzm,
• władza,
• tradycja,
• rodzina (i jej kryzys),
• rola inteligencji (i jej kryzys),
• sztuka i artysta (kryzys sztuki),
• aktualność wzorców romantycznych dziś,
• funkcja tańca w utworze literackim,
• dramat absurdu, groteska.

 

Bohaterowie i przebieg wydarzeń

W sztuce poznajemy współczesny inteligencki dom, w którym wszystko stoi na głowie – odwrócono tradycyjne w rodzinie role. Babcia Eugenia (w sukni z trenem i trampkach!) oraz jej brat Eugeniusz nie są poważni i dostojni, jak na patriarchów rodziny przystało: grając w karty przy wtórze niewybrednych frazeologizmów. Stomil „pan domu” w wiecznie rozchełstanej piżamie prezentuje marazm i dekadencję – nie potrafi spełniać roli ojca. On i Eleonora to artyści z epoki dzieci-kwiatów, którzy świadomie burzyli ustalony porządek poprzez eksperymenty w sztuce, rozmyli zasady – jednak miast upragnionej wolności w ich życiu zapanował jedynie bałagan, chaos i amoralność.

Ważną rolę w tym specyficznym domu odgrywa też „postać znikąd”, cham robotnik Edek, w kraciastej koszuli i pomiętych spodniach – jak w Molierowskim Świętoszku, tak i tutaj cała rodzina koncentruje życie wokół takiej odrażającej postaci, czyniąc ją swego rodzaju idolem. Artur, 25-letni prawnik, syn Eleonory i Stomila, „przyzwoity młody człowiek” w eleganckim garniturze, nade wszystko pragnie przywrócenia starych, dobrych zasad i patriarchalnego porządku. Jednak jego starania nie mają szans powodzenia. Gdy każe babci położyć się na katafalku i myśleć o wieczności oraz usiłuje wypędzić intruza – Edka, dowiaduje się, że jego matka artystka sypia od czasu do czasu z chamem. Również namawianie Stomila, aby poczuł się rogaczem i walczył o honor zdradzonego męża, nie odnosi skutku – Stomil idzie z wręczonym przez Edka rewolwerem do sypialni żony, ale w chwilę później Artur zastaje całe towarzystwo niefrasobliwie grające w karty. Ojciec Artura uważa, iż „każdy może robić to, na co ma ochotę”, i że jedynym ponadczasowym buntem jest sztuka. Zarzuca synowi, że ten potrzebuje „tragedii” do usankcjonowania wyznawanych przez siebie poglądów. Artur, w przeciwieństwie do rodziny, czuje, że absolutna wolność, którą wywalczyło pokolenie jego rodziców, zamieniła się w „przymus do niemoralności”. Widzi, że jego mały świat „wypadł z formy”, z determinacją będzie chciał uczynić z otaczających go istot na powrót ludzi z zasadami.

W ramach pasji reformowania świata Artur wraz z przychylnym mu Eugeniuszem wpadają na, wydawałoby się, wspaniały pomysł. Artur namawia swą młodą kuzynkę, Alę, aby dla „przywrócenia zasad” wzięła z nim tradycyjny ślub – w białej sukni, z marszem weselnym i błogosławieństwem rodziców. Artur naiwnie sądzi, że przez przywrócenie rytuału uda mu się także przywrócić utracony świat wartości. Chce to zrobić „dla należytego funkcjonowania tak jednostki, jak i społeczeństwa”. Zrozpaczony biernym oporem rodziny Artur popełnia zasadniczy błąd – stwierdza, że tylko silna władza jest jeszcze w stanie ocalić amoralny świat. Dlatego przy użyciu rewolweru terroryzuje rodzinę i wymusza na babci błogosławieństwo. Udaje mu się nawet zmusić rodzinę do posprzątania domu i ubrania się w odpowiednie stroje. Jednak Artur przekonuje się, że nie miał racji. Wpada w rozpacz, gdy uświadamia sobie, że to nie forma może ocalić świat, a idea, bo przecież „konwencja zawsze brała się z idei”. Jaka to jednak miałaby być idea – nie wiadomo. Bóg, sport, eksperyment, postęp – to wszystko już kiedyś było i zostało skompromitowane. W zbuntowanym Arturze rodzi się przekonanie, że ratunkiem jest tylko władza – i to władza totalitarna. Pragnie sterować światem, nawet zadawać śmierć, byle opanować chaos. „Na początek rozwalimy wujcia” – krzyczy Artur. Wtedy jego narzeczona oświadcza mu, że rano zdradziła go z Edkiem, gdyż przecież chce on ożenić się z nią dla zasady, a nie z miłości. Miejsce idei władzy zajmuje w umyśle Artura zraniona miłość i zazdrość. Biegnie za Edkiem, by go zastrzelić – tak postąpiłby honorowy mężczyzna. Jednak w konfrontacji z chamem idealista Artur nie ma szans – Edek podkrada się od tyłu i zabija Artura kolbą karabinu. Teraz to on wykorzystuje „ideę władzy” stworzoną przez Artura. „Ideę miał dobrą… teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać”.

Na gruzach inteligenckiego domu Stomilów Edek porywa do tańca Eugeniusza przy akompaniamencie tanga La Cumparsita.

Szukaj powiązań
Wiele utworów porusza problem upadku wartości

• Ferdydurke Witolda Gombrowicza
• Kartoteka Tadeusza Różewicza
• Poezja Tadeusza Różewicza, np. Ocalony
• Opowiadania Tadeusza Borowskiego
• Medaliony Zofii Nałkowskiej

Artur i Edek, bohaterowie Tanga Mrożka

Tytuł utworu – dlaczego tango?

Taniec ten powstał na początku XX wieku na przedmieściach Buenos Aires. W paryskich salonach spopularyzował go słynny kompozytor, Gardel. Jednak tango mimo wszystko to taniec kultury popularnej, niskiej. W jego niepokojącym rytmie zawiera się mit miłości, zdrady i śmierci – ostatnia figura klasycznego tanga symbolizuje kochankę przebitą sztyletem zazdrosnego partnera. Tutaj sytuacja ulega odwróceniu – taniec miłości i śmierci wygrywa Edek, zabijając rywala – nie tylko rywala w miłości, ale też konkurenta do władzy. Edek prowadzący wujka w takt tanga uosabia również zwycięstwo prymitywnej pop-kultury nad zgliszczami etosu inteligenckiego. W finalnym tangu manifestuje się również zwycięstwo bezwzględnej, totalitarnej władzy, opartej na przemocy i sile pięści nad hamletycznymi niepokojami i rozterkami Artura.

Szukaj powiązań
Można jednak poszukać jeszcze innych analogii. W literaturze polskiej taniec jako finał utworu ma bogatą tradycję.

• Polonez w Panu Tadeuszu symbolizuje zgodę i pojednanie narodowe. Taniec chocholi w Weselu – marazm i niedojrzałość Polaków do świadomego stworzenia więzi w odrodzonej Polsce.
• Tytułowe tango nawiązuje raczej do pesymistycznej wymowy Wesela, ale jednocześnie jest groteskową parodią chocholego tańca, w który zapada bronowicka wieś. Tango – to wreszcie zwycięstwo anarchii i świata odartego z wszelkich wartości nad tradycyjnym etycznym porządkiem.

 

Problematyka Tanga

Pomimo dominującego żywiołu parodii w utworze dają się zauważyć liczne warstwy problemowe. Warto więc zastanowić się, o czym mówi nam Mrożek w swej tragifarsie.

• Pierwszy problem – to kryzys współczesnej rodziny. W imię liberalizmu i wszechobecnej wolności zatraciła ona tradycyjny system wartości i zasady, w świecie bez norm „nie można żyć, chodzić, oddychać”. Gdy członkowie rodziny przestają pełnić tradycyjne role, zaburzone zostają więzi międzyludzkie – życie staje się groteską, zabawą, grą – np. nikt nie przejmuje się śmiercią babci. Upadają wszelkie autorytety, młodzi ludzie tkwią w chaosie intelektualnym i ideowym, bezskutecznie próbując z nim walczyć w świecie na opak, również bunt pokoleń zostaje sparodiowany i ośmieszony. Przecież w krainie wolności bez granic nie ma nic, przeciwko czemu można by się buntować. Zwykle to młodzież sprzeciwia się nadmiernym rygorom stawianym przez rodziców. W Tangu to Artur okazuje się konserwatystą pragnącym odtworzyć autorytarne, oparte na stabilnych zasadach struktury. Jednak wychowany wśród nihilistów nie umie znaleźć idei – a tylko to mogłoby dać podwaliny pod nowy porządek.

• Problem drugi – to kryzys współczesnej inteligencji. Od XIX wieku właśnie ta grupa czuła się predestynowana do przewodzenia narodowi, do kreowania postaw moralnych czy patriotycznych. Jednak rodzina Stomilów – to obraz inteligencji w stanie rozkładu i degrengolady, niemal w stanie agonii. Liberalizm, wolność seksualna, bezideowość, sztuka dla sztuki to wszystko doprowadziło do „wyprania” tej grupy z poczucia sensu istnienia. Mrożek, wprowadzając postać Edka, wyszydza tak powszechny dziś flirt inteligencji z marginesem społecznym, jej admirację dla wszelkiego rodzaju rzekomo atrakcyjnych wzorców z nizin społecznych i moralnych. To, co w Weselu przybrało dość niegroźną postać chłopomanii, w Tangu pociąga za sobą tragiczne skutki dyktatury chamów.

• Trzeci problem – władza i dyktatura. Utwór zyskuje w tym momencie wymiar dramatu politycznego. Lewicowa i liberalna inteligencja wpada w ślepe zaułki nadmiernej tolerancji i awangardowości. Edek – silny prymityw bez skrupułów – wie, jak działać. Wprowadza rządy terroru i siły, rządy jako żywo przypominające totalitaryzm (komunistyczny czy faszystowski). Rewolucja, czy to obyczajowo-artystyczna, czy społeczno-polityczna, jeszcze raz pokazuje, że „zjada własne dzieci”. Inicjują ją inteligenci – ideowcy (Artur), ale są zbyt słabi, by utrzymać władzę; pokonuje ich bezwzględna siła „ludu” (Edka). Ten wątek Tanga można rozpatrywać jako swego rodzaju przestrogę – jeśli w imię wolności i populizmu zrezygnujemy z wszystkich zasad i ustalonego porządku, powstanie tylko zamęt i anarchia – a w tej sytuacji droga do władzy jest otwarta dla ludzi jej niegodnych, ale twardych i sadystycznych.

• Czwarty problem – czy potrzebny jest dziś romantyczny bunt? Czy jest on w ogóle możliwy? Postać Artura przypomina nam nieco Hamleta z jego kryształowymi ideami. Czuje on, że świat wokół niego jest nie do przyjęcia, przeciwstawia mu jednak tylko mgliste ideały, a nie twardy kręgosłup moralny. W Arturze nie ma wewnętrznej siły, gdyż był wychowywany w środowisku bez idei, wartości i reguł moralnych. Dlatego jego pozytywne intencje wiodą go na manowce – staje się zwolennikiem tyrańskiej władzy. Nie jest jednak dość bezwzględny – dlatego przegrywa. Edek, jak Fortynbras z wiersza Herberta, dokańcza jego dzieło. Klęskę romantycznego buntownika przypieczętuje jego śmierć – i to nie dla wielkiej idei – przecież Artur zostaje zabity przez rywala, właściwie walczy o kobietę. Symptomatyczna jest również reakcja jego rodziny – „Może to i dla niego lepiej”. Może wiek XX z jego bezideowością nie jest już czasem dla buntu romantyka?

 

Tango jako dramat absurdu

Mrożek świadomie gra w dramacie różnymi konwencjami i motywami literackimi. Za pomocą groteski i absurdalnego czarnego humoru demaskuje mity kulturowe i społeczne – np. mit romantyczny, mit inteligencji, mit sztuki awangardowej, która przestaje być naprawdę potrzebna. Gombrowiczowska forma jest tu nie tylko sposobem zniewolenia, zostaje ośmieszona jako jakość bezużyteczna w czasach, gdy brak idei. Sama forma nie jest w stanie ocalić świata.

Charakterystyczne dla dramatu absurdu (jego twórcami byli m.in. Stanisław Ignacy Witkiewicz i Samuel Beckett) jest to, że sytuacja realistyczna stanowi punkt wyjścia dla szeregu nielogicznych, niezwykłych i absurdalnych w swej wymowie wydarzeń. Bohaterowie przedstawiają pewne typy zachowań i poglądów, nie są to postacie zindywidualizowane ani prawdopodobne psychologicznie, niektóre elementy ich osobowości zostają z premedytacją wyolbrzymione i przejaskrawione. Świat przedstawiony jest pokazany w krzywym zwierciadle, można by rzec: postawiony na głowie. Rodzice zachowują się jak nieodpowiedzialne dzieci, dzieci próbują przejąć funkcje rodzicielskie.

Chociaż istnieje tradycyjny podział na akty, reguły kompozycyjne ulegają rozluźnieniu. Nie ma właściwie głównego bohatera (na pewno nie jest nim Artur), nawet ostateczna katastrofa traci swój patos, jest pokazana z przymrużeniem oka. Wreszcie – poprzez didaskalia, „częściowo” wprowadzony zostaje… narrator. Jako kategoria zdecydowanie dominuje absurdalny komizm – przejawia się w kreacji świata i bohaterów oraz sytuacji, ale także w specyficznym języku utworu, potocznym, zbliżonym do żargonu. Mrożek zdecydowanie obala kanony sztuki wysokiej – „Czy nie wiesz, że rzeczywistość przeżre każdą formę? Dzisiaj tylko farsa jest możliwa”.

 

Dramat o rewolucji

Jeśli konflikt rodzinny starzy – młodzi zastąpimy konfliktem historycznym, a rodzinę utożsamimy ze społeczeństwem, dostrzeżemy wyraźną walkę o władzę, porewolucyjny chaos (pewnego zwycięstwa – „rewolucji” dokonali już przecież Stomil i Eleonora). Tango mówi o rewolucji (protest rodziców ­przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo). Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję – marzenia Artura o ładzie moralnym, próbę zamachu stanu przez przywrócenie zapomnianych wartości. Zwycięża zaś „siła” – totalitarny, groźny, bezmyślny Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem dziejów rewolucji społeczno-politycznych tego świata.

Rewolucję w Tangu można też odczytać w wymiarze obyczajowo-artystycznym. Gdy interpretujemy utwór jako dramat o rewolucji społecznej, rodzinę utożsamiamy ze społeczeństwem, w interpretacji obyczajowo-artystycznej nazwijmy sztukę – rewolucją. Formy, konwencje upadają – natomiast ich przeciwieństwo staje się znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym to parodia sztuki opartej na schemacie rodzinnym i konflikcie pokoleń, to również parodia losów awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura, nie młodzi. Zwycięża Edek – i jego tępota, to symbol zwycięstwa taniej, masowej sztuki (jej symbolem jest tu popularne tango).

 

Utwór o kryzysie i upadku wartości

Cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom, a wreszcie zwycięstwo Edka – to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i do zwycięstwa siły prymitywnej, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości – idei, która jeszcze się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea porządkowania była wartością dużo mniejszą niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, która spowodowała chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w tym sensie – rozpatrywania kryzysu wartości – jest pesymistyczny – zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się nasilił. Inteligencja, którą reprezentują artysta Stomil czy Artur, ulega brutalnej, prymitywnej sile, reprezentowanej przez Edka.

Szukaj powiązań

• Wesele Stanisława Wyspiańskiego
  Podobna jest tu rola tańca ukazanego w zakończeniu utworu i ogarniającego całą społeczność. Tam taniec chocholi, tu tango wciągają ludzi w swój bezmyślny wir, oznaczają bierność i beznadziejność. Poza tym opozycja: rodzina Stomilów – Edek przypomina najważniejszą w Weselu opozycję: inteligencja – lud. Wprawdzie Edek nie jest typowym reprezentantem chłopstwa, ale nosi jego cechy. Aktualne pozostaje spojrzenie inteligencji na warstwę niższą: widzą ją tak, jak chcą widzieć, lekceważą prawdę o niej, co okazuje się zgubne w skutkach.

• Dziady Adama Mickiewicza
  Poszukaj analogii między Arturem i Konradem. Obaj podejmują walkę jednostkową w imię idei całej społeczności, w obu przypadkach niebagatelną rolę odgrywa prywatny wątek miłości i zazdrości. Artur chciał zbawić świat, poświęcenie jednostki dla idei jest prawidłowością romantyczną, pokrewieństwem z Mickiewiczowskim Konradem. „Zamiast rządu dusz – nadchodzą rządy chama” – oto pesymistyczna interpretacja zakończenia.

• Szewcy Witkacego
  Nie sposób pozbyć się tego skojarzenia, gdyż oba dramaty traktują o rewolucji, oba ukazują ciągłą zmienność zwycięzców i zwyciężonych, oba kończą się tą samą wizją zwycięstwa prymitywnej, tępej siły w miejsce intelektualnej idei. Hiper-Robociarz i Edek są krewniakami. Reprezentują te same wartości: antykulturę i materializm.

Artur – bohater Tanga Mrożka

Bohater tragiczny

Artur jest jedynym bohaterem Tanga, który nie został karykaturalnie zdeformowany. Inne postacie są śmieszne, w jego kreacji dostrzegamy przede wszystkim tragizm. Artur ma świadomość beznadziejności swej sytuacji. Rodzice, tworząc świat bez zasad, odebrali mu coś bardzo ważnego: możliwość buntu. Mówi: „Bo ja wchodzę w życie. W jakie życie mam wejść? Ja muszę najpierw je stworzyć, żebym miał w co wejść”. Nie jest jednak łatwo odbudować coś, co zostało zniszczone. Artur przeżywa gorzkie rozczarowania. Pierwsze, gdy uświadamia sobie, że ślub będzie tylko pustą formą. Drugie, gdy dowiaduje się o zdradzie Ali.

Jego tragizm ma swoje przyczyny także w samotności bohatera – nikt go nie rozumie. Jest jak Don Kichot, którego walki otoczenie uważa za szaleństwo. Artur poświęca się, choć tym poświęceniem niczego nie jest w stanie uratować.

Bohater Tanga ponosi klęskę. Jakie są jej przyczyny? Może jest zbyt niedojrzały, za dużo w nim niepewności, wahań. Nie potrafi narzucić władzy, nie jest człowiekiem stanowczym i zdolnym do podjęcia decyzji. Zbyt dużo w Arturze także uczuć. Jest szlachetny i wrażliwy. Wiadomość, że Ala zdradziła go z Edkiem, okazała się ciosem przekraczającym jego siły. W tym momencie bohaterem zawładnęły emocje. Zapomniał o swych planach reformowania świata. Krzyczał, płakał, szukał rewolweru, by zabić Edka – nie dla idei, ale z zazdrości o Alę. Prymitywny Edek wykorzystał właśnie tę chwilę słabości. Zabił Artura i sam przejął władzę. O pokonanym powiedział: „Myślał dobrze, tylko był za nerwowy. Taki się nie uchowa”. Stomil sformułował to mniej prostacko: „Żył rozumem, ale zbyt namiętnie. Za to zabiło go uczucie, zdradzone przez abstrakcję”. Groteskowa jest obojętna reakcja otoczenia na śmierć Artura. Jego rodzice nie przeżywają wstrząsu, łatwo godzą się z sytuacją.

Skojarz
Artur

• jak Prometeusz cierpi dla dobra innych;
• jak Don Kichot jest uważany przez otoczenie za szaleńca;
• jak Hamlet i Kordian jest zbyt słaby i mało zdecydowany, by dokonać zemsty, ma za dużo wątpliwości i zbyt intelektualnie podchodzi do kwestii władzy;
• jak Gustaw z IV części Dziadów jest zdradzonym kochankiem, jak Konrad występuje w obronie innych, którymi jednak gardzi.

Zauważ!
Artur pod wieloma względami przypomina bohaterów romantycznych. Tak jak Konrad z III części Dziadów pragnie zdobyć „rząd dusz”, marzy o naprawieniu świata. Podobnie jak on jest przekonany o słuszności swoich poglądów i walczy o swą ideę. Nie zwraca przy tym uwagi na ewentualne protesty. Podobnie jak Konrad mógłby powiedzieć: „A jeżeli się sprzeciwią,/ niechaj cierpią i przepadną”. Można go uznać za nowego Prometeusza, który cierpi dla dobra innych. Romantyków cechował bunt, niezgoda na wszystko to, co niszczy szczęście jednostki. Ale też słabość mająca swą przyczynę w nadwrażliwości, kierowaniu się emocjami. Te cechy można odnaleźć także w Arturze.

Bohater Tanga jest idealistą przegrywającym w starciu ze światem, który nie rozumie jego starań. To także nieszczęśliwy, zdradzony kochanek. Po zdradzie Ali czuje podobną rozpacz jak Gustaw z IV części Dziadów, gdy Maryla wybrała bogatszego. I podobne poniżenie: Edek to przecież „plugawy symptom rozkładu naszych czasów!” Ślub z Alą miał być, co prawda, sposobem przywrócenia dawnej formy, ale Artur nie planował małżeństwa tylko dla zasady. Chwilę przed śmiercią wyznaje: „Ja ciebie kochałem, Alu…”.

Z romantykami łączy bohatera Tanga również samotność. Nikt nie rozumie jego starań i pragnień.

Artura można zestawić także z Hamletem, bohaterem tragedii Szekspira (angielski dramaturg fascynował i inspirował romantyków!). Królewicz duński, mimo że widział zepsucie świata, nie umiał się zdobyć na dokonanie czynu. Także Artur roztrząsa różne możliwości, zastanawia się – nie potrafi zdecydowanie przejąć władzy nad otoczeniem.

 

Inteligent przegrywający z prymitywem

Tango należy do utworów, w których można zobaczyć portret współczesnej inteligencji. Do tej grupy społecznej należy właśnie Artur. To mądry człowiek, wierny swoim zasadom. Dlaczego przegrał z prymitywnym Edkiem? Z kimś, kto ma dwie zasady, a i to przepisane od kolegi, który pracuje w kinie? Arturowi zabrakło pragmatyzmu. Mówi o władzy, ale nie umie jej narzucić. Mechanizmy rządzenia są dla niego jedynie teorią, nie potrafi zastosować ich w praktyce. Słabością Artura są też typowo inteligenckie wahania. Zastanawia się, ocenia, szuka najlepszej drogi. Wymachuje rewolwerem, ale nie jest w stanie go użyć. Gombrowicz powiedziałby, że Artur popadł w „absolutną niemożność”. Bohater ma cechy przywódcze, ale zapomina, że narzucenie komuś swej władzy wymaga zdecydowania i siły. Edek nie miał skrupułów, bez zastanowienia wybrał przemoc. Po śmierci Artura założył zdjętą z niego marynarkę – jak zbroję zdartą z pokonanego rycerza. Zwycięstwo Edka bywa interpretowane jako zwycięstwo prymitywu nad kulturą, barbarzyństwa nad cywilizacją. Założenie marynarki Artura to symbol pragnienia kulturowego awansu. Edek z zadowoleniem przegląda się w lustrze, a potem prowadzi w tangu, które tańczy z Eugeniuszem. Klęska młodego inteligenta w Tangu stanowi dowód słabości tej grupy społecznej, jej nieumiejętności przeciwstawienia się światu.

Szukaj powiązań
Przypomnij sobie inne teksty kultury poruszające problem kryzysu inteligencji.

• Granica Zofii Nałkowskiej
• Emigranci Sławomira Mrożka
• Zniewolony umysł Czesława Miłosza
• Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego
• Dzień świra w reż. Marka Koterskiego

 

Skojarz z Tangiem:

• Wesele Stanisława Wyspiańskiego – ze względu na podobną rolę tańca, kończącego dramat i ogarniającego całą społeczność. W Tangu jest to, rzecz jasna, tango, natomiast w Weselu taniec chocholi. Wchłaniają one w swój bezmyślny wir, wprowadzając atmosferę bierności, bezsilności i beznadziei… Ponadto opozycja chłopi – inteligencja, tak ważna w dramacie Wyspiańskiego, w gruncie rzeczy bardzo przypomina opozycję z Tanga: rodzina Stomilów – Edek (nie jest on wprawdzie typowym reprezentantem chłopstwa, lecz ma ważne cechy typowego chłopa: jest butny, pewny siebie, prosty. Aktualne pozostaje spojrzenie inteligencji na niższe warstwy społeczne – widzą je tak, jak chcą je widzieć.

• Dziady cz. III Adama Mickiewicza – ze względu na analogię między Arturem a Konradem. Obaj podejmują samotną walkę w imię IDEI, obaj czują się wyalienowani i wyjątkowi. W obu wypadkach ogromną rolę odgrywają miłość i zazdrość. Artur, tak jak i Konrad, chciał zbawić świat. Lecz zamiast rządu dusz nastały rządy chama.

• Szewcy Witkacego – ze względu na to, że oba dramaty traktują o rewolucji (Tango, oczywiście, o rewolucji obyczajowej – to różnica), oba ukazują ciągłą zmienność zwycięzców i zwyciężonych. W końcu oba kończą się zwycięstwem prymitywizmu i tępej siły, które depczą intelektualną ideę. Hiperrobociarz i Edek są do siebie podobni.

• Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej – ze względu na fakt, że Arturowi podobają się tradycyjne mieszczańskie wartości. Chciałby, by mieszkanie jego rodziców przypominało salonik Dulskich.

• Ferdydurke Witolda Gombrowicza – gdyż ukazana tam rodzina Młodziaków jako żywo przypomina rodzinę Artura – łączy je kult młodości, nowoczesność, nonszalancja w sposobie bycia.

Dzieło ważne, bo:

• W nowoczesnej formie mówi o uniwersalnych, aktualnych na całym świecie problemach kryzysu inteligencji, rodziny, sztuki i dotyka kwestii nowoczesności oraz totalitaryzmu.
• To znakomity, groteskowy utwór pełen czarnego humoru.

Charakterystyczne dla twórczości Sławomira Mrożka są:

• abstrakcyjny dowcip językowy (czasem jest protestem przeciw zafałszowaniom oficjalnej mowy naszego języka),

• „anatomia upodlenia” – przestroga i analiza następującej prawidłowości: zagrożenie atakuje samotnego i osaczonego człowieka; człowiek buntuje się, lecz ulega groźnej sile, poddaje się jej, a nawet zaczyna z nią współdziałać (np. Męczeństwo Piotra Oheya),

• krytyczny i sceptyczny stosunek wobec mitów i kanonów polskich (wieszcza, inteligenta, bohatera romantycznego) – problem Polaka wobec Europy – często podejmuje Mrożek w swoich utworach.

Teatr absurdu

Zapamiętaj!
Teatr absurdu – jest to jeden z głównych nurtów awangardowej dramaturgii XX w., który rozwijał się głównie w latach 1955–1965. Za miejsce powstania tego nurtu uznaje się Francję – tam żyli i tworzyli główni jego przedstawiciele: Eugène Ionesco, Samuel Beckett, Artur Adamov i Jean Jenet.

Teatr absurdu jest wyrazem pesymistycznej wersji kondycji człowieka i warunków życia w świecie. Na taką wizję duży wpływ miała filozofia egzystencjalna (egzystencjaliści głosili m.in. absurdalność istnienia). Sytuacje, w której twórcy dramatów stawiają bohaterów, zwykle nie są odzwierciedleniem rzeczywistości; mają charakter metaforyczny i symboliczny.
Bohaterowie na ogół nie mogą się porozumieć, choć niekiedy bardzo się o to starają.

Sztuki twórców teatru absurdu często mają charakter groteskowy, występują w nich także parodia i czarny humor. W tych dramatach łączą się elementy komiczne i tragiczne, zabawne i przerażające – łączą się one, tworząc absurdalną wizję świata.
Za jednego z twórców teatru absurdu uważany jest Sławomir Mrożek. Sporo elementów absurdalnych znajdziemy także w dramatach Tadeusza Różewicza.

Zobacz:

Tango – Sławomir Mrożek

Jak rozumiesz znaczenie tytułu Tango Mrożka

Tango Mrożka – praca domowa

Tango Sławomira Mrożka – uniwersalna problematyka ukryta pod maską groteski

Do jakich utworów nawiązuje Tango Mrożka i jaki jest sens tytułu dramatu?