Kim dla młodopolan był artysta? Omów zagadnienie, odwołując się do odpowiednich tekstów kultury.
Modernizm to epoka kultu artysty i sztuki – pisanej przez wielkie S. W imię buntu przeciw literaturze pozytywistycznej, podporządkowanej celom społecznym, młodopolscy pisarze chcieli tworzyć sztukę tylko „dla sztuki” – niepodporządkowaną niczemu. Bycie artystą polegało na ciągłym manifestowaniu swojej odmienności, walce z tłumem nierozumiejących prawdziwej sztuki.
Analiza tematu
Pisząc o młodopolskim artyście, nie możesz pominąć Confiteora Stanisława Przybyszewskiego. To podstawowy tekst dla tego zagadnienia! Wykorzystać też możesz wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Evviva l’arte. Spróbuj zastanowić się nad różnicami w modernistycznym i pozytywistycznym podejściu do sztuki. Zwróć także uwagę na elementy romantyczne w młodopolskiej koncepcji artysty.
Propozycje wstępu
1.
Zacznij od ogólnego wprowadzenia w epokę. Zdefiniuj pojęcie modernizmu, Młodej Polski, fin de siecle’u, dekadentyzmu. Już sama nazwa Młoda Polska sugeruje bunt. Po raz kolejny w historii literatury „młodzi” występują przeciwko „starym”. Wystarczy wspomnieć o Odzie do młodości Mickiewicza, jak również manifestach pozytywistów, na przykład My i wy Aleksandra Świętochowskiego. Podejście modernistów do tradycji literackiej nie różni się więc zbytnio od podejścia romantyków i pozytywistów – także polega na zakwestionowaniu dokonań poprzedniej epoki (w tym wypadku pozytywizmu). Zastanów się, przeciwko czemu buntowali się młodopolanie. Ich sprzeciw dotyczył przede wszystkim tendencyjnej literatury pozytywistów. Sztuki niedążącej do ukazania piękna, lecz służącej dydaktyce, „budzeniu sumień”. Aby przedstawić dokładnie to zagadnienie w rozwinięciu pracy, spróbuj zanalizować Confiteor Stanisława Przybyszewskiego.
2.
Zastanów się, jak artyści młodopolscy manifestowali swoją odrębność względem społeczeństwa. Spróbuj stworzyć portret prawdziwego młodopolanina. Przede wszystkim ubiór: zazwyczaj nosił się na czarno, z cylindrem i laseczką, dodając jakiś ekstrawagancki szczegół (na przykład fiołki w butonierce lub czerwoną podszewkę płaszcza). Z czarnym strojem powinna kontrastować bladość jego twarzy – to dobrze oddawało schyłkowy charakter epoki. Artysta – dekadent nie wierzył w nic, zawiodła go religia, społeczeństwo, etyka i prawo. Jedynym ratunkiem przed smutnym i szarym życiem była dla niego sztuka. Dlatego tworzył z pasją, chcąc odsłonić najgłębsze tajemnice swojej duszy. Smutki topił – wraz z innymi artystami – w morzu alkoholu. W większych miastach artyści skupiali się w grupy, które nazywali cyganerią, gdyż – tak jak Cyganie – chcieli wieść życie beztroskie, bez żadnych zobowiązań.
Propozycje rozwinięcia
1.
Poświęć parę słów Stanisławowi Przybyszewskiemu. To niezwykle ważna dla literatury Młodej Polski postać. Otoczony był aurą skandalu, bez przerwy szokował, przez współczesnych nazywany szatanem, deprawatorem, demoralizatorem, człowiekiem bez zasad. Skupiał wokół siebie cyganerię artystyczną Krakowa czasu przełomu wieków. Był animatorem życia towarzyskiego i artystycznego. Swobodnie możesz go nazwać ojcem Młodej Polski. Swoją koncepcję sztuki przedstawił w Życiu – piśmie literackim, którego był redaktorem. W swoim manifeście – Confiteor – sformułował, reprezentatywne dla całej epoki, hasło „sztuka dla sztuki”. Według niego sztuka nie może służyć żadnym celom, niczemu poza samą sobą, jest bowiem Absolutem. Artysta to „kapłan sztuki”, wybraniec obdarzony Boską mocą kreacji. On także nie jest niczemu ani nikomu podporządkowany, sam ustala wartości, mówiąc, co jest dobre, a co złe. Nieco inną wersję hasła „sztuka dla sztuki” przedstawiał Zenon Przesmycki, autor pisma „Chimera”. On także chciał sztuki niezależnej i niczym nieskrępowanej, był jednak równocześnie zwolennikiem estetyzmu – postawy wyrażającej się w wierze w uszlachetniający wpływ piękna. Zwróć uwagę na elementy romantyczne występujące w młodopolskich koncepcjach sztuki. Moderniści, podobnie jak romantycy, stawiali jednostkę na pierwszym miejscu, przyznając jej wyższość wobec zbiorowości. Artysta romantyczny był – tak jak młodopolski – nierozumiany przez społeczeństwo i także buntował się przeciwko powszechnym prawom i fałszywej moralności mieszczańskiej.
2.
Zastanawiając się nad młodopolską cyganerią artystyczną, możesz wykorzystać wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Evviva l’arte. Poeta zawarł w nim portret artysty – cygana, służącego tylko sztuce, obojętnego na prawa społeczne. Życie – według dekadentów – samo w sobie nie stanowi wartości. Tetmajer zgadzał się z poglądem filozofa Artura Schopenhauera mówiącym, że człowiek może istnieć jedynie poprzez sztukę. Swój bunt artysta kieruje głównie przeciwko filistrom:
Evviva l’arte! Niechaj pasie brzuchy
Nędzny filistrów naród! My, artyści,
My, którym często na chleb braknie suchy,
My, do jesiennych tak podobni liści,
I tak wykrzykniem: gdy wszystko nic nie warte,
Evviva l’arte!
Filister to ważna dla literatury młodopolskiej postać. Możesz powiedzieć, że to małostkowy „mieszczuch”, skupiony na sobie i obojętny wobec innych, a przede wszystkim: zupełnie niewrażliwy na sztukę. Tetmajer przedstawia w swoim wierszu artystę buntownika, często głodnego, w starym, podartym ubraniu i bez butów, ale szczęśliwego. Radość czerpie on z uprawiania sztuki, dzięki temu jest kimś więcej, kimś wyjątkowym. Poeta hołduje poniekąd wartościom epikurejskim: skoro życie i tak jest „nic niewarte”, to trzeba cieszyć się chwilą, radować możliwością pozostawienia czegoś po sobie. Evviva l’arte możesz nazwać hymnem na cześć sztuki.
Propozycje zakończenia
1.
Zastanów się, czy młodopolska koncepcja sztuki i artysty jest nadal aktualna. Dzisiejszy artysta jest bowiem trochę podobny do swego poprzednika sprzed ponad stu lat. Przed sztuką stawiamy różne zadania, a jednym z nich jest szokowanie: wystarczy wspomnieć prace Katarzyny Kozyry czy Zbigniewa Libery (obóz koncentracyjny z klocków lego).
2.
Poświęć trochę miejsca na własne myśli. Czy zgadzasz się z modernistyczną koncepcją artysty? Sądzisz, że pisarz albo malarz może żyć tylko sztuką, nie licząc się w ogóle z innymi? Czy może uważasz, że sztuka powinna służyć celom powszechnym, a artysta jest takim samym obywatelem jak inni ludzie?
Przydatne sformułowania
- Piękno dla artystów młodopolskich jest czymś absolutnym, stojącym poza moralnością i prawami estetycznymi. W ten sposób piękny może być nawet gnijący trup lub scena morderstwa – ważne, aby były dobrze przedstawione.
- Artyści modernistyczni manifestowali swoją odmienność strojem, pozornie niedbałym, w istocie jednak przemyślnie wysmakowanym.
- Światopogląd modernistyczny opierał się na przeciwstawieniu artysta – tłum, co czyni go zbliżonym do koncepcji romantycznych.
Zobacz: