Jaką postawę wobec wiary i religii zajął Franciszek Karpiński w „Pieśni porannej” i „Pieśni wieczornej”?
Oświecenie bardzo często uchodzi za epokę laicką i antyreligijną. Sporo w tym stereotypie jest prawdy, ale jeszcze więcej uproszczenia. W oświeceniu przeważał deizm, który uznawał istnienie Boga, lecz odrzucał objawienie i kultowe formy wyznaniowe. Powszechnie krytykowano Kościół, ale to nie zlikwidowało religijności ani Kościoła. Wpłynęło to wręcz na odnowienie skostniałych struktur Kościoła. W Polsce w ogóle oświeceniowy ruch umysłowy został zainicjowany przez stan duchowny, co oczywiście poważnie wpłynęło na jego charakter, wcale nie tak jednoznaczny. Wielu duchownych ten stan wybierało nie ze szczerego powołania, dlatego zdarzało się, że publicznie głosili akceptację religii, a prywatnie afirmowali światopoglądowy i obyczajowy libertynizm. Nawet w twórczości Krasickiego jak i Naruszewicza przeważa tematyka świecka. Nawet ich utworom religijnym jest zarzucany racjonalistyczny chłód. Pojawi się jednak i emocjonalny stosunek do Boga, który zaważy na bezpośredniości relacji między Nim i człowiekiem. Takie ujęcie pojawiło się w nurcie sentymentalnym – w twórczości Franciszka Dionizego Kniaźnina i Franciszka Karpińskiego.
Pieśń poranna
Kiedy ranne wstają zorze,
Tobie ziemia, Tobie morze,
Tobie śpiewa żywioł wszelki,
Bądź pochwalon, Boże wielki!
A człowiek, który bez miary
Obsypany Twymi dary,
Coś go stworzył i ocalił,
A czemuż by Cię nie chwalił?
Ledwie oczy przetrzeć zdołam,
Wnet do mego Pana wołam,
Do mego Boga na niebie,
I szukam Go koło siebie.
Wielu snem śmierci upadli,
Co się wczora spać pokładli,
My się jeszcze obudzili,
Byśmy Cię, Boże, chwalili.
.
Pieśń poranna
Temat
- głoszenie chwały Boga, sławienie Jego wielkości;
- szukanie Boga wokół siebie w codziennej krzątaninie, w zwykłych, ludzkich sprawach.
Kto prosi? Kto wielbi?
- forma bezosobowa zmienia się w 1. osobę liczby pojedynczej – „do mego Pana wołam”, a potem w formę „my” – „żyjemy dla chwały Bożej”;
- wielbi „żywioł wszelki”, przyroda, świat.
Wizerunek Boga
- „wielki”;
- Stwórca, Zbawca;
- obdarza człowieka dobrem;
- dawca życia i śmierci;
- stale obecny w życiu człowieka.
Postawa człowieka
- człowiek – cząstka owego widzialnego świata – musi wielbić Boga; musi, bo został przez niego stworzony, ocalony i obdarowany różnymi dobrami;
- pokorny stosunek do Boga i podkreślana jest Jego wielkość;
- ludzkie życie to dar od Boga, którego nie wolno zmarnować; ludzie żyją, by chwalić Boga.
.
Pieśń wieczorna
Wszystkie nasze dzienne sprawy
Przyjm litośnie, Boże prawy,
A gdy będziem zasypiali,
Niech Cię nawet sen nasz chwali.
Twoje oczy obrócone
Dzień i noc patrzą w te stronę,
Gdzie niedołężność człowieka
Twojego ratunku czeka!
Odwracaj nocne przygody,
Od wszelakiej broń nas szkody,
Miej nas wiecznie w Twojej pieczy,
Stróżu i Sędzio człowieczy.
.
Pieśń wieczorna
Temat
- prośba do Boga, by „litośnie” przyjął „wszystkie nasze dzienne sprawy”, a więc nie wszystko w tym dniu było właściwe;
- prośba o doraźną obronę przed „nocnymi przygodami” i „wszelkimi szkodami”, lecz przede wszystkim o „wieczną pieczę”
Kto prosi? Kto wielbi?
my – grzeszni, którzy oczekujemy ratunku i opieki.
Wizerunek Boga
- prawy, sprawiedliwy, litościwy;
- Stróż zainteresowany losem człowieka;
- Sędzia.
Postawa człowieka
- szczera i głęboka ufność
- skrucha i pewność, że Stwórca wybacza ludzkie słabości – stąd prośba, by nawet sen chwalił Boga
- Bóg to litościwy i sprawiedliwy Sędzia spraw ludzkich
- Stróż i troskliwy Opiekun człowieka
- antropomorfizacja Boga – „Twoje oczy obrócone/Dzień i noc patrzą w te stronę (…)” jest sposobem zatarcia dystansu dzielącego Pana od człowieka
.
Podsumowanie
To nie są wiersze filozoficzne – nie rozważają problemów sensu ludzkiej egzystencji. Jest to religijność prosta, ale szczera i głęboka, wyrażona prostymi środkami literackimi i przypominająca melodię ludową. Uczuciowość i bezpośredniość, związki z sentymentalizmem to wyznaczniki tej poezji. Oba utwory funkcjonują do dzisiaj, często jako pieśni anonimowe. Istnieją w tradycji ludowej i religijnej oraz w języku poetyckim.
Zobacz:
Franciszek Karpiński jako przedstawiciel polskiego sentymentalizmu
Cechy twórczości Franciszka Karpińskiego jako głównego twórcy sentymentalnego w Polsce.