Pytania

Wskaż cechy gatunkowe III części Dziadów jako dramatu romantycznego.

Konstrukcja III części Dziadów dowodzi, że jest to dramat zbudowany według nowych reguł poetyki romantycznej. Przesądza o tym:

  • Zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Wydarzenia dzieją się w różnych miejscach: klasztorze Bazylianów, salonie warszawskim, domu wiejskim pod Lwowem itp. Czas akcji jest symboliczny, funkcjonuje wiele wątków.
  • Synkretyzm rodzajowy – Dziady nie zachowują czystości rodzajowej. Obok typowych dla dramatu kwestii dialogowych znajdziemy w tekście zarówno elementy epiki (np. opowieść Adolfa o Cichowskim, opowieść Jana Sobolewskiego), jak i liryki (Wielka Improwizacja).
  • Synkretyzm stylowy – łączą się w Dziadach również konwencje estetyczne. Tragizm miesza się z komizmem, groteską, operą. Po patetycznej scenie Wielkiej Improwizacji pojawią się komiczne diabły, dramatyzm sprawy pani Rollinson zostaje zderzony z elementami operetki.
  • Współistnienie światów realistycznego i fantastycznego – niemal w każdej scenie bohaterom towarzyszą postacie nierealne. Rzeczywiste miesza się z nierzeczywistym, ziemskie z zaziemskim, realizm z metafizyką. Dobre i złe duchy walczą o dusze bohaterów, wiele scen, np. Widzenie księdza Piotra, Widzenie Senatora, Prolog, rozgrywa się na granicy jawy i snu.
  • Luźna kompozycja – dramat składa się z prologu i dziewięciu scen, które stanowią przemyślaną całość, ale każda ze scen ma charakter autonomiczny, może funkcjonować poza kontekstem utworu.

 

Wynotuj znaczenie terminów: mesjanizm, prometeizm, mit agrarny – jak rozumiesz je w świetle III części Dziadów.

Mesjanizm w III części Dziadów
To ideologia głosząca wyjątkowe posłannictwo narodu polskiego, wybranego przez Boga, aby poprowadzić inne narody ku wolności. Zestawienie cierpień Polski z męką Chrystusa w Widzeniu księdza Piotra ma nadać im nadrzędny sens w Boskim planie świata. Mesjanizm narodowy dawał Polakom otuchę i nadzieję, wypływającą z przekonania, że klęski i cierpienia są warunkiem zmartwychwstania. Przesłanie mesjanistyczne widać szczególnie w Widzeniu księdza Piotra. W Dziadach części III mesjanizm jako ideologia zdecydowanie wygrywa z prometeizmem. Zamiast buntu i samotnej walki zaproponowana zostaje idea pokory, akceptacji cierpienia i ufności w Boskie dzieło.

  • Prometeizm
    To postawa ofiarowania samego siebie, poświęcenia się jednostki dla dobra ludzkości w imię miłości do niej – na wzór mitologicznego Prometeusza, który ukradł bogom ogień i podarował go ludzkości – za co zapłacił okrutną męką. Konrad jest na tyle dumny, że wywyższa się ponad innych, wie najlepiej, jak ich zbawić, pragnie wielkiego dzieła dokonać sam. W imię swoich celów nie waha się przeciwstawić nawet Bogu, zgubi go jednak pycha, Bóg mu nie odpowie.
  • Mit agrarny
    To mit związany z ziemią, z cyklicznością natury, która co roku na wiosnę ponawia wegetację, bez względu na wydarzenia historyczne. Opowiada o ziarnie, które zakopał diabeł, chcąc zniweczyć Boski plan. Czyn jednak obrócił się przeciwko niemu, ziarno zakiełkowało i wydało plon. Symbolika tej opowieści jest dość czytelna. Młodzi spiskowcy działający w podziemiu, uwięzieni w twierdzach to ziarno, które wbrew zakusom zaborcy zatriumfuje i zmieni kształt historii.

 

W jaki sposób w utworze pojawia się martyrologia narodowa?

  • Już w przedmowie do dramatu czytamy, że cierpienie stało się nieodłączną częścią polskiego losu, a wraz z przybyciem do Warszawy senatora Nowosilcowa przybrało nad wyraz drastyczne formy.
  • Wstrząsająca, pełna detali opowieść Sobolewskiego o młodych spiskowcach wywożonych kibitkami na Sybir, dramatyczna historia Cichowskiego doprowadzonego w wyniku okrutnych metod śledztwa do obłędu, porażające dzieje młodego Rollisona zakończone upozorowaną samobójczą śmiercią, to tylko niektóre przykłady – znaki narodowej martyrologii.
  • Często porównywano prześladowanych spiskowców do męczenników, świętych opromienionych aurą Chrystusową. Za sprawą ich losów problem wolności ojczyzny zyskał rangę narodowego sacrum, stał się czymś absolutnie najważniejszym, wyjątkowym i świętym. W ich młodym świecie był zapewne jedynym pewnikiem. Stąd też niezgoda i bunt wobec narzuconego bezwzględnie jarzma niewoli.

 

Jaką funkcję w utworze spełnia Prolog?

Prolog to scena mistyczna i symboliczna, rozgrywająca się w przestrzeni snu. Sen był w ujęciu romantyków miejscem kontaktu ze sferą pozaziemską i tutaj też rozgrywa się walka dobrych i złych duchów o duszę bohatera. Wpływ pozaziemskich istot na los człowieka wydaje się jednak niczym wobec siły ludzkiej wiary i myśli, które są w stanie „zwalać i podźwigać trony”. Natchniony tą myślą bohater przechodzi duchową transformację: Gustaw przemienia się w Konrada. Na więziennym murze napisze: „Gustavus obit – natus Conradus” (Umarł Gustaw. Narodził się Konrad.) Umarł tragiczny kochanek, narodził się patriota, spiskowiec, poeta, który zanuci szatańską pieśń zemsty „z Bogiem i choćby mimo Boga”.

Prolog jest więc wstępem do całego utworu, wprowadzeniem w jego mistyczny klimat, zawiera ważny motyw transformacji bohatera, która stała się jedną z podstawowych figur symbolicznych literatury romantycznej.

 

Do jakiej filozofii nawiązuje Wielka Improwizacja?

Wielka Improwizacja to polemika człowieka z Bogiem nawiązująca do chrześcijańskiej teodycei.
Teodycea – dziedzina filozofii poświęcona próbom objaśnienia sprzeczności powstającej pomiędzy faktem istnienia zła na ziemi a wiarą w dobrego i sprawiedliwego Boga. Czy Bóg jako stwórca świata jest tym samym stwórcą zła? Jeśli tak, dlaczego człowiek ponosi tego konsekwencje?
Zarzuty, jakie stawia Konrad Bogu, dotykają problemu teodycei. Bohater pytając o sens cierpienia Polaków, próbuje dociec genezy zła i niesprawiedliwości.

 

Zinterpretuj hasło „Polska Chrystusem narodów”.

Pojawia się ono w kluczowej dla dramatu scenie Widzenia księdza Piotra i ma charakter profetyczny.

Profetyzm to dar prorokowania, przewidywania przyszłości. Ów dar otrzyma ksiądz Piotr za swoją pokorną, pełną ufności postawę wobec Boga. Przeżyje stan mistycznego uniesienia, w którym ujrzy dzieje Polski i odczyta ich sens.

W ujęciach przywołujących obrazy Męki Pańskiej zobaczy rozpiętą na krzyżu Polskę, która po procesie odbywa drogę krzyżową, by ponieść śmierć na krzyżu, a następnie zmartwychwstać.

W tym widzeniu Polska jawi się jako mesjasz narodów, kraj wybrany przez Boga do spełnienia w Europie szczególnej misji zbawienia siebie i innych narodów poprzez cierpienie. Losy Polski są więc powtórzeniem losów Chrystusa, męczeństwo stanowi element wyższej filozofii – prowadzi do odkupienia.

 

Jak Mickiewicz ocenia polskie społeczeństwo w III części Dziadów?

Surowo i krytycznie, chociaż nie jest w swej ocenie jednoznaczny. Autor przeciwstawia sobie dwa obozy polityczne: patriotów i zdrajców ojczyzny. Po jednej stronie prześladowani, spiskowcy, po drugiej ugodowcy, arystokratyczna, sprzedajna elita, oficerowie w carskiej służbie, literaci piszący wiersze „o sadzeniu grochu”, damy podziwiające maestrię Nowosilcowa w organizacji balu. Towarzystwo przy drzwiach i towarzystwo stolikowe. Męczennicy narodowej sprawy i karierowicze. Do tych drugich zaliczyć trzeba dwie wyjątkowe kreatury: Doktora i Pelikana – carskich zauszników prześcigających się w składaniu donosów na rodaków, by zaskarbić sobie więcej łask u Senatora.

Ocena tak kontrastowych postaw zawiera się w wypowiedzi Piotra Wysockiego, który porównuje naród polski do lawy „z wierzchu zimnej i twardej”, lecz mającej głębię. Wierzch to lojaliści i zdrajcy, głębia to ogarnięci patriotycznym szaleństwem konspiratorzy zepchnięci do podziemia.

 

Jaką funkcję pełni romantyczny świat grozy i duchów w II części Dziadów?

Definiuje pojęcie człowieczeństwa w ujęciu romantycznym: być człowiekiem oznacza doświadczyć w życiu pełnej gamy uczuć, kochać, cierpieć, współczuć. Tylko ten, kto zaznał w życiu miłości i udręki, rozkoszy i bólu, smaku braterstwa i solidarności z innym, może nazwać się w pełni człowiekiem. Żył mocno, głęboko, prawdziwie.

Zapamiętaj cytaty, które o tym mówią:

Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie.

Kto nie był człowiekiem ni razu,
Temu człowiek nie pomoże.

Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie.

Określa pojęcie romantyzmu jako zjawiska irracjonalnego, niemieszczącego się w porządku intelektu, czegoś, co „jest nad rozum człowieczy!”. Żywiołem romantyzmu stają się metafizyka, mistyka, magia, fantastyka – istniejące poza wolą człowieka tak jak owo widmo, które nieoczekiwane i nieproszone zjawiło się w kaplicy, udowadniając, że są gdzieś światy niezwykłe.

 

Jaką koncepcję miłości romantycznej prezentuje IV część Dziadów?

Miłość w Dziadach to miłość zbójecka, wyklęta, stojąca poza prawem i regułami zwyczajnego świata. Bo też nie jest zwyczajna. Wielka, niszcząca namiętność prowadzi człowieka do klęski. Ogarnia serce, poraża umysł, zniewala duszę. Odrywa od wszystkich innych spraw, jest samolubna i nic jej nie jest w stanie zastąpić. Wpycha w obłęd i nie przynosi ukojenia. Uciec się przed nią nie da, bo nie ma dokąd. Tak kocha Gustaw. Mocno, beznadziejnie, ponad miarę. Uczuciu swemu nadaje wymiar kosmiczny, widząc w nim przejaw Boskich wyroków:[Bóg] dusze obie łańcuchem uroku powiązał na wieki z sobą.

Miłość warunkuje jego sposób patrzenia na świat, a klęska w miłości oznacza klęskę całego życia.

Wszystkie inne sfery rzeczywistości tracą na znaczeniu, po prostu nie istnieją w świadomości zakochanego.Przytocz historie Cichowskiego i Rollisona – dlaczego ich dzieje to dowód martyrologii narodowej?

Historię Cichowskiego opowiada Adolf w scenie Salon warszawski. Jest to tragiczna historia polskiego patrioty, który został aresztowany, torturowany, długo więziony bez powiadomienia rodziny – nie zdradził towarzyszy, niczego nie wyznał na przesłuchaniach. Wypuszczono go – po latach przybył do domu trudny do rozpoznania, zmieniony nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Nękany przez lęki, schorowany, nie może już żyć normalnie, lecz jest symbolem polskiego męczeństwa. Powtarza jedno zdanie –

Nic nie wiem, nie powiem!
Poeta opisuje go następująco:
Wydęła go zła strawa i powietrza zgniłość;
Policzki mu nabrzmiały, pożółkły i zbladły,
W czole zmarszczki pół wieku, włosy wszystkie spadły.

Rollison to młody chłopiec, za którym wstawia się matka u senatora Nowosilcowa. Ociemniała kobieta dostaje się na bal przyprowadzona przez księdza Piotra. Matka przychodzi błagać o uwolnienie. Otrzymuje kłamliwą obietnicę – Nowosilcow udaje, że nie wie o sprawie Rollisona, który tymczasem jest już skatowany, chory po bestialskim przesłuchaniu. Po wyjściu pani Rollison każe upozorować samobójstwo – skok z okna.

 

Historia Gustawa a inne znane Ci wielkie miłości literatury. Przytocz przykłady, spróbuj porównać.

  • Historia Romea i Julii. Para Szekspirowska tym różni się od tej z Dziadów, że kochankowie nie poddają się decyzjom rodziny, biorą ślub w tajemnicy, a cała historia kończy się śmiercią obojga. Jest to także miłość nieszczęśliwa, zniszczona przez rzeczywistość.
  • Historia Tristana i Izoldy. Średniowieczni kochankowie pokochali się, bowiem wypili napój miłosny przeznaczony dla Izoldy i króla Marka. Znów więc miłość wbrew postanowieniom świata. Kochankowie buntują się, potem godzą z losem, pobierają się z innymi partnerami – w końcu umierają, a pochowanych obok siebie łączy krzak głogu.
  • Heloiza i Abelard. Para średniowieczna, prawdziwa, nie tylko literacka. Abélard był guwernerem Heloizy, pokochali się. Wuj Heloizy ukarał Abélarda za zniesławienie dziewczyny, kastrując go. Po wielu perypetiach kochankowie zamknęli się w klasztorach i do końca życia pisali do siebie listy. Gustaw w Dziadach nawiązuje jednak do sentymentalnej powieści Jeana Jacques’a Rousseau – Nowej Heloizy. To z kolei XVIII-wieczne nawiązanie do zdarzeń średniowiecznych. Julia i jej guwerner Saint-Preux kochają się, lecz rodzina dziewczyny wypędza nauczyciela, a panna wychodzi za mąż za kogo innego. Gustaw mówi o łzach bohaterki. Model nauczyciela i bogatej uczennicy jest o tyle podobny z historią Gustawa, że zachodzi różnica stanów, małżeństwo byłoby mezaliansem, dziewczyna zostaje wydana za mąż.
  • Historia Wertera i Lotty. Podobnie – miłość niemożliwa, wbrew konwenansom świata. Werter pokochał narzeczoną Alberta, a ponieważ jego miłość nie mogła się spełnić – popełnił samobójstwo. Tak jak w IV części – miłość jest dominującym tematem, jest poddana szczegółowej analizie, a bohater buntuje się przeciw światu i jego bezdusznym zasadom.
  • Historia Waltera Alfa i Aldony. Inna o tyle, że bohaterowie są szczęśliwymi małżonkami, nie zachodzi różnica stanów, żaden mezalians. Ich miłość niszczy historia – zagrożenie przez Krzyżaków, samotna walka Waltera, który przeistacza się w Wallenroda i musi porzucić żonę, by walczyć. Kończy samobójstwem.

Wniosek
Co łączy historie: nieszczęśliwy koniec, niemożność spełnienia miłości, częste przypadki samobójstwa. Przeciw szczerej, gorącej miłości ludzi występują przeszkody ze strony rzeczywistości, świata – miłość jest więc jakby wartością zbuntowaną przeciw prawom tego świata, wielką, dobrą siłą, którą niszczy schemat, konwenans. I to właśnie stało się fundamentem modelu miłości romantycznej.

 

Zacytuj cztery fragmenty relacji Sobolewskiego świadczące o męczeństwie narodu polskiego.

  • Widziałem ich: – za każdym z bagnetem szły warty,
    Małe chłopcy, znędzniałe, wszyscy jak rekruci
    Z golonymi głowami; – na nogach okuci.
    Biedne chłopcy! – najmłodszy, dziesięć lat, nieboże,
    Skarżył się, że łańcucha podźwignąć nie może.
  • Wywiedli Janczewskiego; – poznałem, oszpetniał,
    Sczerniał, schudł, ale jakoś dziwnie wyszlachetniał.
  • To Wasilewski, siedział tu w naszym sąsiedztwie;
    Dano mu tyle kijów onegdaj na śledztwie
    Że mu odtąd krwi kropli w twarzy nie zostało.
  • Wasilewski nie zemdlał, nie zwisnął, nie ciężał,
    Ale jak padł na ziemię prosto, tak otężał.

 

II część „Dziadów” to dramat schematyczny czy nieprzeciętny?

Argumenty przemawiające za schematycznością tekstu

  • Konstrukcja nawiązująca do reguł dramatu klasycznego, czyli zachowanie antycznej zasady trzech jedności: miejsca (kaplica przy cmentarzu), czasu (rzecz dzieje się tylko w jedną noc Zaduszek) i akcji (wątek wywoływania duchów jako jedyny). Czy zatem nie jest to powielanie dobrze znanych już schematów?
  • Elementy typowe dla dramatu antycznego to także chór i koryfeusz, którego funkcję pełni Guślarz.
  • Schematyczna pierwsza część utworu, w której duchy pojawiają się w układzie tryptykowym, wszystko jest uporządkowane i przewidywalne.

Świadczące o nieprzeciętności i nowatorstwie utworu

  • Pomysł wykorzystania w tekście ludowego obrzędu absolutnie nowatorski.
  • Autor zamienia uporządkowany spektakl w nieprzewidywalne widowisko, wprowadzając tajemnicze Widmo w drugiej części tekstu, świadomie tworzy utwór o pękniętej wewnętrznie konstrukcji, przełamując klasyczne reguły.
  • Sfera fantastyki niezwykle rozbudowana, świetne kreacje postaci z zaświatów, zwłaszcza sugestywne, drapieżne Widmo złego pana i przejmujące trwogą Widmo, które wkracza w drugiej części utworu.
  • Atmosfera niesamowitości, która towarzyszy zjawiającym się postaciom, Mickiewicz to mistrz w kreowaniu nastroju grozy.
  • Mistrzowskie połączenie elementów moralistyki z żywiołem fantastyki, dzięki temu przesłanie moralne utworu nie nuży, jest przekonujące.
  • Głęboka refleksja o człowieku, człowieczeństwie w ogóle wyrażona w tak prosty, bezpretensjonalny sposób, to duża sztuka, właściwa tylko nieprzeciętnym artystom.

 

Wypracowania

Mesjanizm III części Dziadów źródłem narodowej mitologii czy przejawem narodowej megalomanii?

Wypracowanie chociaż domaga się formy rozprawki, daje możliwość swobodnej wypowiedzi, ustosunkowania się do utworu Mickiewicza.

Zacznij od postawienia tezy

Na przykład:

Tak, dzieło Mickiewicza jest dla mnie źródłem narodowej mitologii, która podbudowuje i nobilituje nas jako Polaków.
Lub
Nie, lektura „Dziadów” wywołuje ironiczny uśmiech. Mickiewiczowska mitologia to przejaw niczym nieuzasadnionego poczucia wyższości.

Wyjaśnij, w czym wyraża się istota mesjanizmu zawarta w Widzeniu księdza Piotra.

W swoich rozważaniach możesz pokusić się o refleksję na temat:

  • Skąd wzięło się w polskiej świadomości przekonanie o tym, że jesteśmy narodem wybranym – genezy szukaj w ideologii sarmackiej, w przeświadczeniu polskiej szlachty o Polsce jako przedmurzu chrześcijaństwa. Zastanów się, czy przekonanie o Polsce jako mesjaszu narodów nie jest tak samo przesadzone jak sarmackie wyobrażenie o wyjątkowości narodu broniącego wiary chrześcijańskiej przed naporem pogan?
  • Odwołaj się koniecznie do kontekstu historycznego – klęska powstania listopadowego, represje, wywózki na Sybir, atmosfera beznadziejności i rozpaczy – w tej sytuacji naród potrzebował optymistycznej interpretacji dziejącej się historii, wiary, że nie jest to dla Polaków czas stracony. Może zatem źródło nadziei, a nie przejaw megalomanii?
  • Oceń rolę mitu mesjanistycznego dla współczesnych Mickiewiczowi. Czy rzeczywiście budził nadzieję? Może usypiał naród, każąc mu biernie trwać w cierpieniu i czekać na cud zmartwychwstania? Śmieszne to czy tragiczne?
  • Rozważ. Na ile koncepcja Mickiewicza była realistyczna? Czy nie nazbyt abstrakcyjna i fantastyczna?

Zakończ rozważania,
wyraźnie zaznaczając swoje stanowisko, dając do zrozumienia, jak trudny i niejednoznaczny problem rozważasz.

 

II część Dziadów Adama Mickiewicza – dramat schematyczny czy nieprzeciętny?

Formuła wypracowania daje Ci możliwość oceny utworu Mickiewicza, ale też wymaga wnikliwej analizy wartości artystycznych tekstu.

Postaw tezę lub hipotezę, np.:

Dramat Mickiewicza wydaje się utworem wyjątkowym, nowatorskim, oryginalnym.

Zestaw argumenty

przemawiające za schematycznością tekstu np.

  • Konstrukcja nawiązująca do reguł dramatu klasycznego, czyli zachowanie antycznej zasady trzech jedności: miejsca (kaplica przy cmentarzu), czasu (rzecz dzieje się tylko w jedną noc Zaduszek) i akcji (wątek wywoływania duchów jako jedyny). Czy zatem nie jest to powielanie dobrze znanych już schematów?
  • Elementy typowe dla dramatu antycznego to także chór i koryfeusz, którego funkcję pełni Guślarz.
  • Schematyczna pierwsza część utworu, w której duchy pojawiają się w układzie tryptykowym, wszystko jest uporządkowane i przewidywalne.

świadczące o nieprzeciętności i nowatorstwie utworu np.

  • Pomysł wykorzystania w tekście ludowego obrzędu absolutnie nowatorski.
  • Autor zamienia uporządkowany spektakl w nieprzewidywalne widowisko, wprowadzając tajemnicze Widmo w drugiej części tekstu, świadomie tworzy utwór o pękniętej wewnętrznie konstrukcji, przełamując klasyczne reguły.
  • Sfera fantastyki niezwykle rozbudowana, świetne kreacje postaci z zaświatów, zwłaszcza sugestywne, drapieżne Widmo złego pana i przejmujące trwogą Widmo, które wkracza w drugiej części utworu.
  • Atmosfera niesamowitości, która towarzyszy zjawiającym się postaciom, Mickiewicz to mistrz w kreowaniu nastroju grozy.
  • Mistrzowskie połączenie elementów moralistyki z żywiołem fantastyki, dzięki temu przesłanie moralne utworu nie nuży, jest przekonujące.
  • Głęboka refleksja o człowieku, człowieczeństwie w ogóle wyrażona w tak prosty, bezpretensjonalny sposób, to duża sztuka właściwa tylko nieprzeciętnym artystom.

Zakończ, odpowiadając wyraźnie na pytanie postawione w temacie

Musisz rozważyć wszystkie argumenty i podjąć decyzję. Ocena dramatu zależy od Ciebie. Z pewnością jednak utworu Mickiewicza do przeciętnych tekstów zaliczyć się nie da. Możesz przyjąć na przykład założenie, że utwór łączy w sobie elementy zarówno klasyczne, jak i romantyczne z wyraźną przewagą tych drugich.

 

Wskaż typowe cechy bohatera romantycznego w postaci Konrada.

Konrad jest bez wątpienia postacią stricte romantyczną. Zauważ: otrzymał imię o randze symbolu. Nosił je inny bohater Mickiewicza Konrad Wallenrod, a także przyjaciel poety, rosyjski dekabrysta Konrad Rylejew. Bohater Wielkiej Improwizacji jest więc spadkobiercą tych wartości, które Wallenrodowi kazały przywdziać maskę szpiega, a Rylejewa pchnęły do walki z carskim despotyzmem.

Romantyczne cechy Konrada to:

  • samotność,
  • indywidualizm,
  • pycha, pogarda dla tłumów, wyniosłość,
  • zdolność tworzenia poezji, która daje władzę nad kosmosem,
  • prometeizm, czyli postawa buntu i cierpienia za ogół,
  • tytanizm,
  • ogromna siła uczucia, miłość do narodu.

 

Scharakteryzuj Gustawa z IV części Dziadów jako bohatera romantycznego.

Podpowiedzi

W charakterystyce musisz uwzględnić następujące elementy:

  • prezentacja postaci
  • cechy wyglądu zewnętrznego
  • cechy osobowości ze zwróceniem szczególnej uwagi na romantyczny charakter postaci
  • stosunek do życia
  • wnioski zawierające elementy własnej oceny

Prezentacja wstępna
Kim jest bohater? To Pustelnik, który z jakichś nieznanych przyczyn przybywa nieoczekiwanie do domu Księdza. Zaznacz tajemniczość postaci: nie znamy jej imienia, nie do końca wiadomo, czy jest zjawą, czy realnym człowiekiem z krwi i kości. Zacytuj i rozważ wieloznaczność słów bohatera: „umarły dla świata”, ale także „idę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju…”.

Wygląd zewnętrzny
Dziwna, szkaradna postać przypominająca upiorne widmo.

Cechy charakteru
Egocentryk wsłuchany w siebie, żyjący we własnym świecie, wrażliwy, naduczuciowy, samotny, wyobcowany, przekonany o słuszności swoich racji, umysł analityczny i skłonny do pogłębionych refleksji: np. próbuje zgłębić tajemnicę śmierci, snuje rozważania na temat niedoskonałości świata i ludzkiej natury, wreszcie analizuje uczucie, które zawładnęło jego życiem, wyciąga wnioski. Zacytuj i zinterpretuj słowa bohatera:

Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.

Stosunek do życia
Ukształtowany przez „książki zbójeckie” – Nową Heloizę i Cierpienia młodego Wertera. Bohater zbuntowany, skłócony ze światem. Neguje jego zasady, gardzi konwenansami, kpi z instytucji małżeństwa. Miłość jest dla niego wszystkim, nic nie ma znaczenia w obliczu miłosnej tragedii. Ma poczucie, że został zdradzony, oskarża Księdza o tragedię własnego życia, bo to ten podsunął mu lekturę „książek zbójeckich”, które nauczyły go kochać tak mocno. Jednak mimo miłosnej klęski przyznaje, że uczucie pozwoliło mu doświadczyć życia w całej pełni…

 

Mesjanizm III części „Dziadów” źródłem narodowej mitologii czy przejawem narodowej megalomanii?

I
Tak, dzieło Mickiewicza jest dla mnie źródłem narodowej mitologii, która podbudowuje i nobilituje nas jako Polaków.

  • Argumentem za jest odwołanie do kontekstu historycznego – klęska powstania listopadowego, represje, wywózki na Sybir, atmosfera beznadziejności i rozpaczy – w tej sytuacji naród potrzebował optymistycznej interpretacji dziejącej się historii, wiary, że nie jest to dla Polaków czas stracony. Może zatem źródło nadziei, a nie przejaw megalomanii?
  • Ta mitologia narodowa stała się świętością dla późniejszych pokoleń – choćby powstańców roku 1944. Spełniła więc rolę tyrtejską.
  • Mesjanizm mistyczny jest pewną metaforą – ujmuje w obraz będący pociechą dla narodu jej tragiczną historię.

II
Nie, lektura Dziadów wywołuje ironiczny uśmiech. Mickiewiczowska mitologia to przejaw niczym nieuzasadnionego poczucia wyższości.

  • Skąd wzięło się w polskiej świadomości przekonanie o tym, że jesteśmy narodem wybranym? Geneza tkwi w ideologii sarmackiej, w przeświadczeniu polskiej szlachty o Polsce jako przedmurzu chrześcijaństwa. Czy przekonanie o Polsce jako mesjaszu narodów nie jest tak samo przesadzone jak sarmackie wyobrażenie o wyjątkowości narodu broniącego wiary chrześcijańskiej przed naporem pogan?
  • Rola mitu mesjanistycznego dla współczesnych Mickiewiczowi. Czy rzeczywiście budził nadzieję? Może usypiał naród, każąc mu biernie trwać w cierpieniu i czekać na cud zmartwychwstania? Śmieszne to czy tragiczne?
  • Koncepcja Mickiewicza była nazbyt abstrakcyjna i fantastyczna – mało realistyczna.

 

Przytocz wypowiedzi Pustelnika i Księdza, które uważasz za argumenty w polemice klasyczno-romantycznej. W jakim utworze spotkałeś już tę polemikę?

Gustaw

Ojcze, a znasz ty żywot Heloisy?
Znasz ogień i łzy Wertera?

– odwołuje się do nurtu sentymentalnego i do kultowej postaci romantyków – Wertera. To symbole uczuć, buntu wobec świata.

Wszakże lubisz książki świeckie
Ach, te to są książki zbójeckie!
Młodości mojej niebo i tortury
One zwichnęły osadę mych skrzydeł

– rozczarowanie wiedzą książkową, nauką, której symbolem jest Ksiądz. Skrzydła, młodość słusznie kojarzą się z Odą do młodości.

Jodła? A Ksiądz uczony! O głowo, ty głowo!
Przypatrz się lepiej, poznaj gałąź cyprysową.

– pogarda i lekceważenie wobec nauki, wiedzy. Cyprys ma zresztą dla Gustawa inne znaczenie niż klasyfikacja przyrodnicza.

Każdy cud chcesz tłumaczyć; biegaj do rozumu,
lecz natura jak człowiek a swe tajemnice

– wyraźna postawa romantyczna – nie da się wszystkiego wytłumaczyć, zwłaszcza tajemnic natury.

Ty mnie zabiłeś – tu mnie nauczyłeś czytać!

– znów rozczarowanie wiedzą – umiejętność czytania jest tutaj symboliczna.

Więc żadnych duchów nie ma?
Świat ten jest bez duszy?

– Gustaw drwi z Księdza – racjonalisty.

Ksiądz

Lecz może jest nadzieja? Są różne sposoby…
Słuchaj, czy już od dawna doświadczasz choroby?

– Ksiądz zdradza tu wiarę w naukę, możliwość wyleczenia Gustawa.

Lecz dziady, te północne schadzki
(…) pełen guślarstwa obrzęd świętokradzki
pospólstwo nasze w grubej utwierdza ciemnocie

– postawa typowa dla klasyków. Właśnie tu najwyraźniej przypomina się polemika zawarta w Romantyczności – programowej balladzie Mickiewicza, tam również starzec używa słów:
Dziewczyna duby smalone bredzi.

Ale cóż robić? Bóg daje Bóg bierze
niechaj się dzieje według jego świętej woli.

– pogodzenie się z istniejącymi prawami i sytuacją. Lojalizm, akceptacja praw natury była cechą klasyków, podczas gdy cechą romantyków jest bunt.

Wnioski

Polemika klasyków z romantykami jest istotą początku epoki – bo młodzi zbuntowali się przeciw uporządkowanemu, racjonalnemu opartemu na zaufaniu nauce światopoglądowi. Teza, że nauka wszystkiego nie jest w stanie wyjaśnić, pojawia się w Fauście i balladzie Król olch Goethego, a w programowej balladzie Mickiewicza Romantyczność jest bardzo podobna do powyższego ujęcia – racjonalny mędrzec uzbrojony w szkiełko nauki inaczej interpretuje szaleństwo zakochanej Karusi, która rozmawia z duchem kochanka – inaczej wierzący i pokorny wobec niewiedzy lud.

 

Gustaw – co o nim wiadomo, jaki człowiek jest głównym bohaterem IV części „Dziadów”?

Gustaw początkowo nazywany Pustelnikiem jest dawnym uczniem Księdza, rokującym świetną przyszłość. Znika – jak dowiadujemy się z relacji kapłana – i wieść o nim ginie. Pojawia się teraz, trudny do rozpoznania, postać o niejasnym statusie – żywy człowiek czy upiór? Na oczach Księdza zabija się sztyletem i… żyje dalej. Wygląda jak trup, mówi, że jest trupem – ale dla świata. Jak to rozumieć? Jest to zagadka iście romantyczna. Mickiewicz mówi i Księdzu, i czytelnikom, że nie wszystko da się wyjaśnić i zrozumieć. Realiści myślą sobie, że Gustaw jest niedoszłym samobójcą, a jego śmierć – to przenośnia – nie umie już żyć w świecie. Romantycy mogą równie dobrze założyć, że znajdujemy się w świecie fantazji – i Gustaw zabił się, a mimo to żyje dalej. Może jako upiór, o którym pisze (po co właściwie, jeśli nie dla pewnej sugestii?) Mickiewicz? Według wypowiedzi bohaterów Gustaw wygląda koszmarnie jak trup. Poza tym ma w ręku gałązkę cyprysu, na skroniach liście – to symboliczne rekwizyty związane z tym bohaterem. Jest bardzo emocjonalny, gwałtowny, wrażliwy, jego wypowiedzi czasem brzmią jak słowa szaleńca, potem mówi przytomniej i realniej. Jest ogarnięty szaleństwem miłości i rozpaczy. Ma bardzo sceptyczne poglądy na temat kobiet i małżeństwa – dla niego miłość to czysty związek dusz, małżeństwo niszczy miłość i jest kontraktem.

Potwierdzić to można cytatami:

  • Dzieci o nim:
    Ach! Trup! Trup! Upiór ladaco!
  • Sam o sobie:
    Z piersi moich para bucha
    ogień płonie
  • Ksiądz:
    Tyś kiedyś w mojej szkole ozdoba młodzieży
    na tobie najpiękniejszem zakładał nadzieje
  • Dziecko do pustelnika:
    Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?
    Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,
    Z różnych kawałków sukmany
    Na skroniach trawa i liście
    Wytarte płótno przy pięknej kitajce
  • Ksiądz:
    Czego stoisz jak martwy? Zaglądasz na stronę?
    Ach! Oczy!. przebóg jakby bielmem powleczone!
    Puls ustał. ręce twoje zimne jak żelazo!

 

Za pomocą przytoczonych czterech, pięciu cytatów pokaż, jak Gustaw przedstawia postać ukochanej.

Co o niej wiemy?

  • Ach taki właśnie był kolor jej włosa
    jak te cyprysu gałązki
  • Ujrzałem ja niespodzianie:
    Suknią między ciemnymi bielejąca drzewy
    Stała w miejscu grobowej podobna kolumnie (…)
    A lica jej bardzo blade
  • Najpiękniejsza jak aniołek w raju
    najpiękniejsza wszystkich dziewica
    wzrok niebieski jako słonce w maju
    odstrzelone od modrych wód lica
  • Kobieto! Puchu marny! Ty wietrzna istoto!
    Piękności twojej zazdroszczą anieli
    a gorsza jesteś
    gorsza aniżeli…

Wnioski

Ukochana Gustawa jest młodą osobą, zgodną z ideałem romantycznym – eteryczną, piękną, zwiewną kobietą, odzianą w modną w epoce biel. Wiemy z powyższych cytatów, że miała brązowe włosy i niebieskie oczy, na imię Maryla. Musiała mieć podobne upodobania, Gustaw mówi o pokrewieństwie dusz, narodzinach pod jedną gwiazdą. Podkreśla bladość jej w chwili rozstania – z tego wniosek, że Maryla także przeżywała ich klęskę, lecz nie potrafiła, czy nie mogła jej przeciwdziałać. Jest moment, w którym Gustaw oskarża ją – i wszystkie kobiety – o zapatrzenie w majątek narzeczonego, inne jednak fragmenty bronią Maryli. Czy Maryla i pasterka to ta sama osoba? Istnieje sugestia, że tak – Widmo podąża w II części za pasterką, ona jest w żałobie, choć nikt w jej rodzinie nie zmarł. Nie ma jednak konkretnego potwierdzenia takiej hipotezy.

 

Dziady znakomite do prezentacji na temat:

• obrazów narodowej martyrologii
• oceny społeczeństwa polskiego
• walki o wolność
• cierpienia
• profetyzmu i mistycyzmu
• prometeizmu
• portretów narodowych zdrajców
• kariery
• motywu matki cierpiącej
• fantastyki
• bohatera romantycznego
• monologów literackich
• zła
• relacji Bóg – człowiek
• stylizacji biblijnej
• przemian w dramacie XIX i XX wieku

• Dobro i zło; walka dobra ze złem, etyka, teodycea. Utworów o wymowie etycznej jest bez liku. Dziady – a dokładnie Konrad stawia pytanie o źródła męki narodu – Bogu. Poza tym w utworze funkcjonuje jeszcze kodeks etyki ludowej – już to zestawienie daje ciekawy efekt. Przy takiej prezentacji podpowiadamy zestawienie z Makbetem Szekspira, Księgą Hioba ze Starego Testamentu i Dżumą Camusa.

• Samotność – Konrad jest wzorcowym samotnikiem, a Wielka Improwizacja wręcz poetycką definicją samotności jednostki, wyobcowanej, niezrozumianej przez zwykłych ludzi. Warto porównać go z Judymem z Ludzi bezdomnych – który jest samotnikiem z wyboru, ciekawie byłoby odwołać się do Stu lat samotności Marqueza – właśnie dlatego, że mamy do czynienia z inną kultura, inną przestrzenią – pojęcie samotności otrzymuje podobną definicję.

• Sceny profetyczne w literaturze – czyli Widzenie księdza Piotra. Sceny jasnowidzenia, spojrzenia w przyszłość to sceny mistyczne, towarzyszy im zawsze tajemnicza symbolika, rozszyfrowanie znaczeń musi być częścią wypowiedzi. Zestaw z Apokalipsą świętego Jana z Nowego Testamentu i z wizją Marii z Nie-Boskiej komedii Krasińskiego. Wskaż różnice i podobieństwa, obszary tematyczne we wszystkich trzech wizjach.

• Szaleńcy, idealiści, zapaleńcy – samobójcy. Konrad jest szczególnym przypadkiem każdego z tych typów, szalony, ale nie obłąkany, idealista – ale jego ideą jest wolność ojczyzny, zapaleniec taki, że traci kontrolę nad własnymi emocjami. Samobójca – który żyje mimo samobójstwa. Inny to przykład niż samobójca Wallenrod, inny niż niedoszły samobójca Wokulski. Ale takie zestawienie może być ciekawe.

• Monologi literackie – szczególny typ wypowiedzi, skupia uwagę na wybranej, zawsze niebagatelnej postaci literackiej. W polskiej literaturze monologuje Konrad, monologuje też Kordian na szczycie Mont Blanc. Słynny monolog literatury powszechnej – to oczywiście „Być albo nie być” Szekspirowskiego Hamleta. Ciekawym uatrakcyjnieniem takiej prezentacji byłoby włączenie w wypowiedź własnego monologu – stylizowanego na jeden z powyższych przykładów.

• Poeta i poezja – jej moc, potęga dająca nieśmiertelność i siłę boską. Ciekawe zestawienie z Horacego Exegi monumentum i z Confiteor Przybyszewskiego, także z poezją Tuwima. Wcale nie musi zostać przytoczona inna literatura romantyczna – lepiej pokazać cztery zróżnicowane ujęcia.

• Przemiana wewnętrzna bohatera i ewolucja polskiego bohatera romantycznego – od Gustawa (nieszczęśliwego kochanka), przez Konrada (poetę i buntownika), do Pielgrzyma (Ustęp) rozumiejącego konieczność współdziałania narodu polskiego i rosyjskiego.

 

Zaprezentuj IV część „Dziadów” jako wielkie studium miłości.

Wstęp

Umotywuj temat
Wśród tematów rozważanych w tej części „Dziadów” miłość wysuwa się na plan pierwszy, przestaje być konkretnym uczuciem Gustawa – staje się monstrualną, samoistną siłą, która kieruje ludźmi. Dlaczego tak się dzieje? Jak to jest? Pustelnik, który okazuje się Gustawem, szuka odpowiedzi na to pytanie. Dlatego część IV staje się wielkim studium miłości.

Rozwinięcie

  • Jaka to historia? Historia miłosna zawarta w dramacie sama w sobie jest dosyć typowa i z pewnością odzwierciedla dzieje samego Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny. Po prostu: dwoje młodych ludzi o zgodnych ideałach i poglądach kochało się ze wzajemnością. Różniło ich natomiast pochodzenie społeczne (magnateria a uboższa szlachta) i stan majątkowy. Gdy sprawa przybiera poważny charakter, rodzice kładą kres idylli – pannę wydają za bogatego człowieka, a młodzian dostaje kosza.
  • Jaką otrzymuje postać? Ostatnie spotkanie, rozstanie, rozpacz kochanka w dzień wesela ukochanej – w ten sposób wygląda schemat nieszczęśliwej miłości romantycznej. To motyw charakterystyczny dla Mickiewicza – pojawia się w Panu Tadeuszu i w wielu lirykach. Lecz tu, w IV części Dziadów mamy do czynienia z drobiazgową analizą psychiki i odczuć nieszczęśliwie zakochanego człowieka. Wyeksponowany jest ciąg dalszy zdarzeń – ten, który rozwija się w duszy człowieka, w jego psychicznej głębi.
  • Obserwujemy człowieka zniewolonego, ogarniętego całkowicie swoim uczuciem, rozpamiętującego każdy element przeszłości i przekreślającego swoją przyszłość. Przywołuje postać ukochanej, spotkanie, gesty, pożegnanie, wreszcie ślub Maryli. Przytacza swoje przeżycia: „Jak trup samotny obok weselnego tłumu / Leżałem na zroszonej gorzkim płaczem darni”. I „Wściekłość mną oślepiła, poparłem ramion. Chciałem szyby rozsadzić… i bez duszy padłem…”. Lecz to nie on znajduje się w centrum rozważań i nie jego ukochana – lecz właśnie kosmiczne, wszechogarniające uczucie, i dlatego cała ta część to wielki poemat miłosny.

Zakończenie

Najlepszym zakończeniem pracy na taki temat będzie definicja miłości romantycznej, jaką daje sam bohater:

Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął za światłości stoku
Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą
Wprzódy je powiązał z sobą!

Można też błysnąć wiedzą:
Romantyzm przyniósł też (na szczęście!) alternatywną koncepcję miłości – szczęśliwej, radosnej, budującej, takiej, która jest fundamentem szczęśliwej rodziny, rodzi się i rozwija, a kończy happy endem. To miłość w ujęciu Aleksandra Fredry postulowana wręcz przeciw romantycznej tragicznej teorii miłość w „Ślubach panieńskich”. Wydaje się jednak – czytając „Pana Tadeusza” – iż i Mickiewicz się do niej przekonał.

 

Charakterystyka Gustawa z IV części „Dziadów”.

Prezentacja wstępna

Kim jest bohater? To Pustelnik, który z jakichś nieznanych przyczyn przybywa nieoczekiwanie do domu Księdza. Nie do końca wiadomo, czy jest zjawą, czy realnym człowiekiem z krwi i kości. Jest – jak sam mówi: “umarły dla świata”, ale także “idę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju…”. To podkreśla jego tajemniczość.

Wygląd zewnętrzny
Dziwna, blada postać przypominająca upiorne widmo.

Cechy charakteru
Egocentryk wsłuchany w siebie, żyjący we własnym świecie, wrażliwy, uczuciowy, samotny, wy­ob­co­wa­ny, przekonany o słuszności swoich racji, ale – umysł analityczny i skłonny do pogłębionych refleksji: na przykład próbuje zgłębić tajemnicę śmierci, snuje rozważania na temat niedoskonałości świata i ludzkiej natury, wreszcie analizuje uczucie, które zawładnęło jego życiem, wyciąga wnioski. Zna swoją sytuację, rozumie ją lepiej niż Ksiądz. To on mówi:

Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.

Stosunek do życia
Ukształtowany przez “książki zbójeckie” – Nową Heloizę i Cierpienia młodego Wertera. Bohater zbuntowany, skłócony ze światem. Neguje jego zasady, gardzi konwenansami, kpi z instytucji mał­żeń­stwa. Miłość jest dla niego wszystkim, nic nie ma znaczenia w obliczu miłosnej tragedii. Ma poczucie, że został zdradzony, oskarża Księdza o tragedię własnego życia, bo to ten podsunął mu lekturę „książek zbójeckich”, które nauczyły go kochać tak mocno. Jednak mimo miłosnej klęski przyznaje, że uczucie pozwoliło mu doświadczyć życia w całej pełni… Kocha do szaleństwa i idealizuje wybrankę – ale wygłasza też o kobietach mało pochlebny dyktat („Kobieto, puchu marny”).

Ocena
Gustaw to postać romantyczna. Typ romantycznego kochanka – samobójcy. Jest polską wersją typu werterowskiego – lecz wydaje się bardziej aktywny, zdecydowany w poglądach. Tajemniczy i zbun­to­wa­ny jak postać bajronowska. Gustaw może drażnić współczesnego odbiorcę – ale też fascynuje swoim żarem uczuć, szaleństwem, totalnym buntem. Odrzucony, ale dumny – budzi też szacunek.

 

Zaprezentuj IV część Dziadów jako wielkie studium miłości.

Wstęp

Umotywuj temat
Wśród tematów rozważanych w tej części „Dziadów” miłość wysuwa się na plan pierwszy, przestaje być konkretnym uczuciem Gustawa – staje się monstrualną, samoistną siłą, która kieruje ludźmi. Dlaczego tak się dzieje? Jak to jest? Pustelnik, który okazuje się Gustawem, szuka odpowiedzi na to pytanie. Dlatego część IV staje się wielkim studium miłości.

Rozwinięcie

  • Jaka to historia? Historia miłosna zawarta w dramacie sama w sobie jest dosyć typowa i z pew­no­ścią odzwierciedla dzieje samego Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny. Po prostu: dwoje młodych ludzi o zgodnych ideałach i poglądach kochało się ze wzajemnością. Różniło ich natomiast pochodzenie społeczne (magnateria a uboższa szlachta) i stan majątkowy. Gdy sprawa przybiera poważny cha­rak­ter, rodzice kładą kres idylli – pannę wydają za bogatego człowieka, a młodzian dostaje kosza.
  • Jaką otrzymuje postać? Ostatnie spotkanie, rozstanie, rozpacz kochanka w dzień wesela ukochanej – w ten sposób wygląda schemat nieszczęśliwej miłości romantycznej. To motyw charakterystyczny dla Mickiewicza – pojawia się w Panu Tadeuszu i w wielu lirykach. Lecz tu, w IV części Dziadów mamy do czynienia z drobiazgową analizą psychiki i odczuć nieszczęśliwie zakochanego człowieka. Wyeksponowany jest ciąg dalszy zdarzeń – ten, który rozwija się w duszy człowieka, w jego psy­chicz­nej głębi.
  • Obserwujemy człowieka zniewolonego, ogarniętego całkowicie swoim uczuciem, rozpamiętującego każdy element przeszłości i przekreślającego swoją przyszłość. Przywołuje postać ukochanej, spo­tka­nie, gesty, pożegnanie, wreszcie ślub Maryli. Przytacza swoje przeżycia: „Jak trup samotny obok weselnego tłumu / Leżałem na zroszonej gorzkim płaczem darni”. I „Wściekłość mną oślepiła, poparłem ramion. Chciałem szyby rozsadzić… i bez duszy padłem…”. Lecz to nie on znajduje się w centrum rozważań i nie jego ukochana – lecz właśnie kosmiczne, wszechogarniające uczucie, i dlatego cała ta część to wielki poemat miłosny.

Zakończenie

Najlepszym zakończeniem pracy na taki temat będzie definicja miłości romantycznej, jaką daje sam bohater:

Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął za światłości stoku
Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą
Wprzódy je powiązał z sobą!

Można też błysnąć wiedzą:

Romantyzm przyniósł też (na szczęście!) alternatywną koncepcję miłości – szczęśliwej, radosnej, budującej, takiej, która jest fundamentem szczęśliwej rodziny, rodzi się i rozwija, a kończy happy endem. To miłość w ujęciu Aleksandra Fredry postulowana wręcz przeciw romantycznej tragicznej teorii miłość w „Ślubach panieńskich”. Wydaje się jednak – czytając „Pana Tadeusza” – iż i Mickiewicz się do niej przekonał.

 

Rekonstrukcja dziejów Gustawa-Konrada jako bohatera łączącego poszczególne części dzieła. Roz­gra­nicz wydarzenia akcji i poza akcją.

Wstęp – ogólna uwaga

W życiu bohatera Dziadów wyróżnić można cztery etapy: trzy z nich ukazuje sam dramat, jednego możemy tylko się domyślać. Gustaw-Konrad to: Widmo z II części utworu, upiór o imieniu Gustaw z IV oraz Konrad z części III.

Rozwinięcie – rekonstrukcja dziejów

  • Kochał kobietę, która poślubiła innego mężczyznę – ten etap rozgrywa się poza akcją dramatu.
  • Z rozpaczy popełnił samobójstwo, a jego duch w postaci Widma pojawia się na dziadach – w części II dramatu. Chociaż być może Gustaw w czasie obrzędu dziadów z II części dramatu właśnie popełniał samobójstwo, a jego duch przenosił się dopiero w zaświaty – był „jeszcze na świecie, lecz już nie dla świata”. Według mitologii starosłowiańskiej widmo nie może jeszcze mówić – Gustaw „peł­no­praw­nym” duchem stanie się dopiero w części IV.
  • Jako upiór Pustelnik pojawia się u księdza unickiego – swojego dawnego nauczyciela. Wyjawia mu swoje prawdziwe imię i całą historię nieszczęśliwej miłości. Polemizuje z Księdzem, który re­pre­zen­tu­je racjonalizm, nakazuje z pokorą przyjmować cierpienie i traktuje samobójstwo jako grzech śmier­tel­ny. W ciągu trzech godzin: miłości, rozpaczy i przestrogi Gustaw rytualnie odtwarza własne życie i własną śmierć. Gustaw – upiór jest pośrednim wcieleniem, zataczającego koło życia i śmierci, bohatera Dziadów. Ponownie popełnione samobójstwo pozwala mu poniekąd wstąpić w nowe ciało… – część IV utworu.
  • “Umarł Gustaw, narodził się Konrad” – pisze więzień na ścianie swej celi. Bohater Dziadów wraca do świata żywych – widzimy go w więzieniu, wraz ze skazanymi filomatami. Teraz jest Konradem – bojownikiem o wolność ojczyzny.
  • Bohater podczas Wielkiej Improwizacji staje do pojedynku z samym Bogiem – złe demony próbują skłonić go do bluźnierstwa, co prawie im się udaje. Dzięki egzorcyzmom odprawionym przez księdza Piotra dusza Konrada zostaje jednak uwolniona od wpływu złych mocy – część III utworu.
  • Zostaje zesłany na Syberię. Podróżując przez Rosję, obserwuje mieszkańców tej „krainy pustej, białej i otwartej jak zgotowana do pisania karta”. Przyszłość Rosji jest zagadką – pewne jest tylko to, że imperium zostało zbudowane na „krwi i łzach”, car jest despotą, a lud jest zniewolony – podobnie jak Polacy. Konrad spotyka w Rosji malarza – mistyka Józefa Oleszkiewicza, który przepowiada całkowitą zagładę stolicy imperium – Ustęp III części

Zakończenie

Bohater ewoluuje podczas trwania dramatu – jego metamorfoza jest kluczowym punktem zdarzeń. Czytelnik nie poznaje jego dalszych losów – ma zatem do czynienia z konstrukcją otwartą.

 

Przytocz historie Cichowskiego i Rollisona – dlaczego ich dzieje to dowód martyrologii narodowej?

Historię Cichowskiego opowiada Adolf w scenie Salon warszawski. Jest to tragiczna historia polskiego patrioty, który został aresztowany, torturowany, długo więziony bez powiadomienia rodziny – nie zdradził towarzyszy, niczego nie wyznał na przesłuchaniach. Wypuszczono go – po latach przybył do domu trudny do rozpoznania, zmieniony nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Nękany przez lęki, schorowany, nie może już żyć normalnie, lecz jest symbolem polskiego męczeństwa. Powtarza je dno zdanie –

Nic nie wiem, nie powiem!
Poeta opisuje go następująco:
Wydęła go zła strawa i powietrza zgniłość;
Policzki mu nabrzmiały, pożółkły i zbladły,
W czole zmarszczki pół wieku, włosy wszystkie spadły.

Rollison to młody chłopiec, za którym wstawia się matka u senatora Nowosilcowa. Ociemniała kobieta dostaje się na bal przyprowadzona przez księdza Piotra. Matka przychodzi błagać o uwolnienie. Otrzymuje kłamliwą obietnicę – Nowosilcow udaje, że nie wie o sprawie Rollisona, który tymczasem jest już skatowany, chory po bestialskim przesłuchaniu. Po wyjściu pani Rollison każe upozorować samobójstwo – skok z okna.

Zacytuj cztery fragmenty relacji Sobolewskiego świadczące o męczeństwie narodu polskiego.

  • Widziałem ich: – za każdym z bagnetem szły warty,
    Małe chłopcy, znędzniałe, wszyscy jak rekruci
    Z golonymi głowami; – na nogach okuci.
    Biedne chłopcy! – najmłodszy, dziesięć lat, nieboże,
    Skarżył się, że łańcucha podźwignąć nie może.
  • Wywiedli Janczewskiego; – poznałem, oszpetniał,
    Sczerniał, schudł, ale jakoś dziwnie wyszlachetniał.
  • To Wasilewski, siedział tu w naszym sąsiedztwie;
    Dano mu tyle kijów onegdaj na śledztwie
    Że mu odtąd krwi kropli w twarzy nie zostało.
  • Wasilewski nie zemdlał, nie zwisnął, nie ciężał,
    Ale jak padł na ziemię prosto, tak otężał.

 

Jaką funkcję pełni romantyczny świat grozy w II części Dziadów?

  • Definiuje pojęcie człowieczeństwa w ujęciu romantycznym: być człowiekiem oznacza doświadczyć w życiu pełnej gamy uczuć, kochać, cierpieć, współczuć. Tylko ten, kto zaznał w życiu miłości i udręki, rozkoszy i bólu, smaku braterstwa i solidarności z innym może nazwać się w pełni człowiekiem. Żył mocno, głęboko, prawdziwie.
    Zapamiętaj cytaty, które o tym mówią:

„Kto nie doznał goryczy ni razu
Ten nie dozna słodyczy w niebie”

„ Kto nie był człowiekiem ni razu
Temu człowiek nie pomoże”

„ Kto nie dotknął ziemi ni razu
Ten nigdy nie może być w niebie”

  • Określa pojęcie romantyzmu jako zjawiska irracjonalnego, nie mieszczącego się w porządku intelektu, czegoś, co „jest nad rozum człowieczy!” Żywiołem romantyzmu stają się metafizyka, mistyka, magia, fantastyka – istniejące poza wolą człowieka tak jak owo widmo, które nieoczekiwane i nieproszone zjawiło się w kaplicy, udowadniając, że są gdzieś światy niezwykłe.

 

Jaką koncepcję miłości romantycznej prezentuje IV część Dziadów?

Miłość w Dziadach to miłość zbójecka, wyklęta, stojąca poza prawem i regułami zwyczajnego świata. Bo też nie jest zwyczajna. Wielka, niszcząca namiętność prowadzi człowieka do klęski. Ogarnia serce, poraża umysł, zniewala duszę. Odrywa od wszystkich innych spraw, jest samolubna i nic jej nie jest w stanie zastąpić. Wpycha w obłęd i nie przynosi ukojenia. Uciec się przed nią nie da, bo nie ma dokąd. Tak kocha Gustaw. Mocno, beznadziejnie, ponad miarę. Uczuciu swemu nadaje wymiar kosmiczny, widząc w nim przejaw boskich wyroków:

„Bóg dusze obie łańcuchem uroku powiązał na wieki z sobą”

Miłość warunkuje jego sposób patrzenia na świat a klęska w miłości oznacza klęskę w całym modelu życia. Wszystkie inne sfery rzeczywistości tracą na znaczeniu, po prostu nie istnieją w świadomości zakochanego.

 

Scharakteryzuj Gustawa z IV części Dziadów jako bohatera romantycznego

W charakterystyce musisz uwzględnić następujące elementy:

  • prezentacja postaci;
  • cechy wyglądu zewnętrznego;
  • cechy osobowości ze zwróceniem szczególnej uwagi na romantyczny charakter postaci;
  • stosunek do życia;
  • wnioski zawierające elementy własnej oceny.

Prezentacja wstępna

Kim jest bohater? To Pustelnik, który z jakichś nieznanych przyczyn przybywa nieoczekiwanie do domu księdza. Zaznacz tajemniczość postaci: nie znamy jego imienia, nie do końca wiadomo, czy jest zjawą czy realnym człowiekiem z krwi i kości. Zacytuj i rozważ wieloznaczność słów bohatera: „umarły dla świata” ale także „idę z daleka, nie wiem , z piekła czyli z raju…”

Wygląd zewnętrzny
Dziwna, szkaradna postać przypominająca upiorne widmo.

Cechy charakteru
Egocentryk wsłuchany w siebie, żyjący w przestrzeni własnych uczuć, wrażliwy, naduczuciowy, samotny, wyobcowany, przekonany o słuszności swoich racji, umysł analityczny i skłonny do pogłębionej refleksji o świecie: np. próbuje zgłębić tajemnicę śmierci, snuje rozważania na temat niedoskonałości świata i ludzkiej natury, wreszcie analizuje uczucie, które zawładnęło jego życiem, wyciąga wnioski: zacytuj i zinterpretuj słowa bohatera:

„Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.”

Stosunek do życia
Ukształtowany przez „ książki zbójeckie” – Nową Heloizę i Cierpienia młodego Wertera. Bohater zbuntowany, skłócony ze światem. Neguje jego zasady, gardzi konwenansami, kpi z instytucji małżeństwa. Miłość jest dla niego wszystkim, nic nie ma znaczenia w obliczu miłosnej tragedii. Ma poczucie, że został zdradzony, oskarża księdza o tragedię własnego życia, bo to ten podsunął mu lekturę „ książek zbójeckich”, które nauczyły go kochać tak mocno. Jednak mimo miłosnej klęski przyznaje, że uczucie pozwoliło mu doświadczyć życia w całej pełni…

Podsumuj

Tak, bez wątpienia Gustaw to postać romantyczna. Podkreśl, że to przede wszystkim typ romantycznego kochanka – samobójcy. Możesz przywołać w tym miejscu bohaterów Byrona albo Wertera, spróbować porównać te postaci z Gustawem, wskazać podobieństwa i różnice. Sformułuj własną ocenę postaci.

II część Dziadów Adama Mickiewicza – dramat schematyczny czy nieprzeciętny?

Formuła wypracowania daje Ci możliwość oceny utworu Mickiewicza ale też wymaga wnikliwej analizy wartości artystycznych tekstu.

Postaw tezę lub hipotezę na przykład:

Dramat Mickiewicza wydaje się utworem wyjątkowym, nowatorskim, oryginalnym.

Zestaw argumenty

Argumenty przemawiające za schematycznością tekstu np.

  • konstrukcja nawiązująca do reguł dramatu klasycznego czyli zachowanie antycznej zasady trzech jedności: miejsca( kaplica przy cmentarzu), czasu( rzecz dzieje się tylko w jedną noc Zaduszek) i akcji( wątek wywoływania duchów jako jedyny) Czy zatem powielanie dobrze znanych już schematów?
  • elementy typowe dla dramatu antycznego to także chór i koryfeusz, którego funkcję pełni Guślarz;
  • schematyczna pierwsza część utworu, gdzie duchy pojawiają się w układzie tryptykowym, wszystko jest uporządkowane i przewidywalne.

Argumenty świadczące o nieprzeciętności i nowatorstwie utworu np.

  • pomysł wykorzystania w tekście ludowego obrzędu absolutnie nowatorski;
  • autor zamienia uporządkowany spektakl w nieprzewidywalne widowisko, wprowadzając tajemnicze widmo w drugiej części tekstu, świadomie tworzy utwór o pękniętej wewnętrznie konstrukcji , przełamując klasyczne reguły;
  • sfera fantastyki niezwykle rozbudowana, świetne kreacje postaci z zaświatów zwłaszcza sugestywne, drapieżne widmo złego pana i przejmujące trwogą widmo, które wkracza w drugiej części utworu;
  • atmosfera niesamowitości, która towarzyszy zjawiającym się postaciom, Mickiewicz to mistrz w kreowaniu nastroju grozy;
  • mistrzowskie połączenie elementów moralistyki z żywiołem fantastyki, dzięki temu przesłanie moralne utworu nie nuży, jest przekonujące;
  • głęboka refleksja o człowieku, człowieczeństwie w ogóle wyrażona w tak prosty, bezpretensjonalny sposób, to duża sztuka właściwa tylko nieprzeciętnym artystom.

Zakończ, odpowiadając wyraźnie na pytanie postawione w temacie

Musisz rozważyć wszystkie argumenty i podjąć decyzję. Ocena dramatu zależy od Ciebie. Z pewnością jednak utworu Mickiewicza do przeciętnych tekstów zaliczyć się nie da. Możesz przyjąć na przykład założenie, że utwór łączy w sobie elementy zarówno klasyczne jak i romantyczne z wyraźną przewagą tych drugich.

 

Wskaż typowe cechy bohatera romantycznego w postaci Konrada.

Konrad jest bez wątpienia postacią stricte romantyczną. Zauważ: otrzymał imię o randze symbolu. Nosił je inny bohater Mickiewicza Konrad Wallenrod, a także przyjaciel poety, rosyjski dekabrysta Konrad Rylejew. Bohater Wielkiej Improwizacji jest więc spadkobiercą tych wartości, które Wallenrodowi kazały przywdziać maskę szpiega, a Rylejewa pchnęły do walki z carskim despotyzmem.

Romantyczne cechy Konrada to:

  • samotność
  • indywidualizm
  • pycha, pogarda dla tłumów, wyniosłość
  • zdolność tworzenia poezji, która daje władzę nad kosmosem
  • prometeizm, czyli postawa buntu i cierpienia za ogół
  • tytanizm
  • ogromna siła uczucia, miłość do narodu

 

Scharakteryzuj Gustawa z IV części Dziadów jako bohatera romantycznego.

Podpowiedzi
W charakterystyce musisz uwzględnić następujące elementy:

  • prezentacja postaci
  • cechy wyglądu zewnętrznego
  • cechy osobowości ze zwróceniem szczególnej uwagi na romantyczny charakter postaci
  • stosunek do życia
  • wnioski zawierające elementy własnej oceny

Prezentacja wstępna

Kim jest bohater? To Pustelnik, który z jakichś nieznanych przyczyn przybywa nieoczekiwanie do domu Księdza. Zaznacz tajemniczość postaci: nie znamy jej imienia, nie do końca wiadomo, czy jest zjawą, czy realnym człowiekiem z krwi i kości. Zacytuj i rozważ wieloznaczność słów bohatera: „umarły dla świata”, ale także „idę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju…”.

Wygląd zewnętrzny
Dziwna, szkaradna postać przypominająca upiorne widmo.

Cechy charakteru
Egocentryk wsłuchany w siebie, żyjący we własnym świecie, wrażliwy, naduczuciowy, samotny, wyobcowany, przekonany o słuszności swoich racji, umysł analityczny i skłonny do pogłębionych refleksji: np. próbuje zgłębić tajemnicę śmierci, snuje rozważania na temat niedoskonałości świata i ludzkiej natury, wreszcie analizuje uczucie, które zawładnęło jego życiem, wyciąga wnioski. Zacytuj i zinterpretuj słowa bohatera:

Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu.

Stosunek do życia
Ukształtowany przez „książki zbójeckie” – Nową Heloizę i Cierpienia młodego Wertera. Bohater zbuntowany, skłócony ze światem. Neguje jego zasady, gardzi konwenansami, kpi z instytucji małżeństwa. Miłość jest dla niego wszystkim, nic nie ma znaczenia w obliczu miłosnej tragedii. Ma poczucie, że został zdradzony, oskarża Księdza o tragedię własnego życia, bo to ten podsunął mu lekturę „książek zbójeckich”, które nauczyły go kochać tak mocno. Jednak mimo miłosnej klęski przyznaje, że uczucie pozwoliło mu doświadczyć życia w całej pełni…

Zobacz:

Charakterystyka Gustawa-Konrada

Adam Mickiewicz Dziady – pytania i odpowiedzi