Miłość w komediach Aleksandra Fredry – polemika z romantycznym wzorcem tego uczucia.

Choć temat brzmi niewinnie, sprawdza twoją znajomość utworów romantyków, w których obecny jest motyw miłości (a jest ich bardzo wiele!), umiejętność syntezy, prócz tego znajomość dzieł Aleksandra Fredry oraz to, czy umiesz porównywać i wyciągać wnioski.

Ważne utwory

• Dziady, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, Śmierć Pułkownika i Reduta Ordona Adama Mickiewicza;
• Kordian i Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego;
• Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego.

Cechy miłości romantycznej

• Mistyczny związek dwojga dusz
• Wielkie, ale nieszczęśliwe uczucie, często kończące się samobójczą śmiercią jednego z kochanków
• Silniejsza niż rozsądek
• To uczucie aż do „grobowej deski”
• Kochankowie napotykają na liczne przeszkody

Zacytuj

Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył dzięki.
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!

Gdy na dziewczynę zawołają: żono!
Już ją żywcem pogrzebiono!
Wyrzeka się przyjaciół, ojca, matki, brata,
Nawet … słowem, całego wyrzeka się świata,
Skoro stanęła na cudzym progu!
(Adam Mickiewicz, IV cz. Dziadów)

Cechy miłości w utworach Aleksandra Fredry

• oparta jest na przyjaźni i wspólnych celach,
• o wyborze kandydatki na żonę czy kandydata na męża decyduje nie tylko serce, ale i rozsądek;
• kończy się ślubem i długim wspólnym życiem.

Twórczość Aleksandra Fredry, choć chronologicznie współczesna epoce romantyzmu, wyrastała jednak z komedii molierowskiej i oświeceniowej. Fredro wykorzystywał elementy satyry obyczajowej oraz komizm charakterów i sytuacji. Postacie bardzo często sa nosicielami karykaturalnie stypizowanych cech i odpowiadających im nazwisk „znaczących” (takim nazwiskiem jest np. Jowialski, Raptusiewicz, Milczek). Oprócz Ślubów panieńskich znane są komedie chętnie grane aż do dziś: Zemsta, Pan Jowialski, Damy i huzary, Dożywocie, Mąż i żona.

.

Uatrakcyjnij swoją pracę

odpowiadając na osobiste pytania:

• Która para kochanków jest Ci najbliższa? Którym z nich najbardziej współczujesz?
• Który wzorzec miłości najbardziej Ci się podoba?
• Jaką miłość chciałbyś przeżyć: tragiczne uczucie romantyczne czy prowadzące do „nieuchronnego” happy endu perypetie zakochanych, które ukazał Fredro?

W późniejszych utworach miłość nie zawsze musi być uczuciem niszczącym. W Panu Tadeuszu uczucie Jacka do Ewy unieszczęśliwia go i sprowadza na złą drogę, ale w końcu zawiedzione nadzieje na spełnioną miłość i chęć odpokutowania swoich win sprawiają, że wstępuje do klasztoru i zostaje oddanym służbie ojczyźnie patriotą. Zapewnia także opiekę córce zmarłej Ewy.

Zupełnie inny charakter ma uczucie dzieci dwojga nieszczęśliwych kochanków. Uczucie Tadeusza i Zosi oparte jest na wspólnych celach (reformy w majątku) i zaufaniu. Zapewne młodzi wezmą ślub i doczekają się gromadki dzieci. A stąd już blisko do „antyromantycznej” koncepcji miłości Aleksandra Fredry…

Jak zacząć?

Dlaczego miłość jest tak ważnym tematem wielu dzieł literackich? Dlaczego powstało aż tak wiele jej definicji i sposobów jej rozumienia? Ogólne rozważania na temat natury miłości mogą być dobrym pomysłem na wstęp. Inny sposób do wejście od razu w temat – naszkicowanie charakterystycznych cech miłości romantycznej i miłości w dziełach Aleksandra Fredry.

Przykład I

Albert Camus stwierdził, że „Świat bez miłości jest martwym światem i zawsze przychodzi godzina, kiedy człowiek zmęczony błaga o twarz jakiejś istoty i serce olśnione miłością”. Jak wielką moc musi mieć miłość, skoro z taką czułością pisze o niej nawet gorzki zazwyczaj egzystencjalista… Stwierdzenie, że każdy marzy o przeżyciu miłości, jest banałem. Trudno się jednak pod tym banałem nie podpisać. Banałem jest także stwierdzenie, że miłość ma różne oblicza. Łatwo się jednak przekonać o prawdziwości tego stwierdzenia, czytając utwory np. Goethego, Byrona czy Mickiewicza i Aleksandra Fredry.

Przykład II

Miłość ukazywana w dziełach wielkich romantyków to uczucie ogromne, wszechogarniające. Straszna siła, która może być przyczyną klęski (a nawet śmierci) przeżywających ją ludzi. Napotyka na liczne przeszkody natury społeczno-obyczajowej (choć nie tylko), dlatego na ogół nie kończy się spełnieniem. Jest jednak tak wielka, że nawet śmierć jednego z kochanków nie musi oznaczać jej kresu. W porównaniu z nią „mieszczańska” miłość ukazana w komediach Aleksandra Fredry wydaje się nudna i płytka.

Co w rozwinięciu?

Przede wszystkim odszukaj w pamięci utwory romantyczne, których tematem lub ważnym motywem jest miłość. Po drugie, przypomnij sobie ich treść oraz dzieła Aleksandra Fredry. Po trzecie – wyciągnij wnioski.

Miłość w utworach romantyków

Przykład:

Miłość w utworach romantyków jest bardzo chętnie wykorzystywanym motywem. Na ogół jest to miłość nieszczęśliwa – nie ma szans na spełnienie miłość Wertera do Lotty. Szlachetna dziewczyna nie chce złamać słowa danego narzeczonemu. Ta miłość – z punktu widzenia współczesnego człowieka jest „chora” – Werter nie umie przecież pogodzić się z realiami i swoją sytuacją, nie umie myśleć o niczym innym, jak tylko o swoim uczuciu, nie umie znaleźć sobie miejsca ani żadnego zajęcia, zrywa kontakty towarzyskie. Miłość staje się wyniszczającą chorobą, często prowadzi do załamania psychicznego – a to z kolei prowadzić może do samobójstwa (jak w przypadku Wertera i Gustawa) czy zupełnego odsunięcia się od świata i ludzi (jak w przypadku Giaura). Staje się obsesją; zakochanym bohaterom trudno ułożyć sobie życie po stracie ukochanej. Giaur poświęcił swoje życie okrutnej zemście na sprawcy śmierci Leili i rozpamiętywaniu straszliwego bólu. Jacek Soplica po stracie Ewy zaczyna pić, żeni się z pierwszą lepszą kobietą i planuje zemstę na Stolniku, który odmówił mu ręki córki… Ta miłość jest wielka, ale i szalona, tak, że może budzić grozę – tu wystarczy przypomnieć sobie balladę „Romantyczność” i Karusię swobodnie rozmawiającą z duchem swego Jasia.

Ukochana – choć często naprawdę niewinna i piękna jak anioł, bardzo często bywa wyidealizowana. Świadomość tego, że jego miłość taka właśnie była, ma Gustaw. Za swoje nieszczęście wini między innymi Ukochaną, która nie dorosła do ideału. Ale często za rozstanie kochanków można winić także religię, prawo, obyczaje, konwencje społeczne. Czy kochankowie byliby szczęśliwi, gdyby ich związek przypieczętował ślub? Raczej nie – trudno sobie wyobrazić romantycznych kochanków jako zgodnych małżonków. Gustaw stwierdził przecież, że małżeństwo to grób miłości i że kobietę, którą nazywa się żoną „już ją żywcem pogrzebiono”. Potwierdzają tę prawdę losy związku Hrabiego Henryka i Marii. Wydaje się, że powinno to być udane małżeństwo – partnerzy mają podobne zainteresowania i upodobania, kochają poezję i sztukę. A jednak krótko po ślubie Hrabia coraz bardziej oddala się od żony i nie liczy się zupełnie z uczuciami zrozpaczonej z powodu odtrącenia kobiety.

Parę słów należy także poświęcić kobietom. Zauważmy, że wielkie emocje, takie jak rozpacz, gniew i tęsknota przeżywają głównie mężczyźni. Kobieta pełni rolę tylko przedmiotu tego uczucia, w dodatku mocno wyidealizowanego. Jej uczucia na ogół nie są analizowane (wyjątkiem może być np. Maria z „Nie-boskiej…” Zygmunta Krasińskiego). Cyprian Kamil Norwid pisał o nich, że były to istoty zaklęte w umarłe formuły, nienaturalne i sztuczne. Zawsze nieziemsko piękne, oddane kochankowi, wrażliwe i słabe (na ogół ulegały woli rodziców, którzy znajdowali dla nich bogatszego i rozsądniejszego niż ich ukochani kandydata na męża). Nie wiemy, co czuły Leila, Lotta, Ewa Horeszkówna czy Aldona.

Miłość w utworach Aleksandra Fredry

Przykład:

W „Ślubach panieńskich” pogodna i szczęśliwa, zwyczajna miłość została przeciwstawiona tragizmowi romantycznych kochanków. Bohaterowie komedii, zamiast pogrążać się w bólu czy decydować się na samobójstwo, walczą o uczucia swoich wybranków. Bynajmniej nie idealizują ukochanych osób, lecz postrzegają je jako istoty z krwi i kości, które mają zalety, ale także wady i paskudne nawyki. Wiedzą jednak, że przy odrobinie dobrej woli nawet z tak niedoskonałą osobą można stworzyć udany związek. W przeciwieństwie do tragicznych romantycznych kochanków, umieją na swoje uczucie spojrzeć z dystansem i poczuciem humoru.

Romantyczna koncepcja miłości zostaje ośmieszona choćby przez fakt, że jeden z bohaterów komedii – Gucio (czyli Gustaw) jest imiennikiem nieszczęśliwego mickiewiczowskiego kochanka. Stanowi jednak zupełne jego przeciwieństwo – to bawidamek, łamacz serc i lew salonowy. Miłość rozumiana jest tu zupełnie inaczej niż w „Cierpieniach młodego Wertera”, „Giaurze” czy IV cz. „Dziadów” – to pragnienie założenia rodziny z ukochaną osobą i dzielenia z nią trudów codziennego życia.

Aleksander Fredro zupełnie inaczej niż wielcy romantycy postrzega nie tylko miłość, ale i świat. Tworzył komedie w czasach, które – zdawałoby się – zupełnie nie pasują do tego typu twórczości. Nie gloryfikował cierpienia narodu ani cierpienia z miłości, lecz pokazywał, że życie jest piękne, a miłość może być szczęśliwa (mimo że zwyczajna i nieobfitująca w dramatyczne wydarzenia). Ze „Ślubów panieńskich” pochodzi znany cytat „Serce nie sługa, nie zna, co to pany” – do uczucia nie można zmusić. Miłość u Fredry nie jest przyczyną nieszczęścia, lecz motorem do działania, zaś celem – stworzenie prawdziwego domu, oazy szczęścia i spokoju.

Jak zakończyć?

Można zakończyć pracę uwypukleniem różnicy między bohaterami romantycznych dramatów i powieści poetyckich a bohaterami komedii Aleksandra Fredry – takich, które wydaje Ci się szczególnie ważna.

Przykład:

Bohaterowie wielkich romantycznych historii to na ogół ludzie niezwykli, wielcy indywidualiści o nieprzeciętnych osobowościach. Nic dziwnego, że i miłość, którą przeżywają, jest wielka i zdumiewająca swą siłą, intensywnością doznań. Historie miłosne znane nam z filmów czy nawet z własnego życia bledną przy nich… Zaczynamy się zastanawiać, czy w ogóle warto przeżywać miłość, skoro musi się ona zakończyć tragedią? Miłość ukazywana w sztukach Fredry jest bardziej „normalna”, co nie znaczy, że nudna i niegodna uwagi! Moim zdaniem autor „Ślubów panieńskich” dokonał wielkiej rzeczy – podniósł uczucia zwykłego, przeciętnego człowieka (a do zwyczajnych ludzi na pewno można zaliczyć Klarę, Anielę, Gustawa i Albina) do rangi najwyższej wartości i pełnoprawnego tematu literackiego.

Uwaga!
Twórczość Aleksandra Fredry, choć chronologicznie współczesna epoce romantyzmu, wyrastała jednak z komedii molierowskiej i oświeceniowej. Fredro wykorzystywał elementy satyry obyczajowej oraz komizm charakterów i sytuacji. Postacie bardzo często są nosicielami karykaturalnie stypizowanych cech i odpowiadających im nazwisk „znaczących” (takim nazwiskiem jest np. Jowialski, Raptusiewicz, Milczek). Oprócz Ślubów panieńskich znane są komedie chętnie grane aż do dziś: Zemsta, Pan Jowialski, Damy i huzary, Dożywocie, Mąż i żona.

Zobacz:

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-az-pozytywizmu/milosc-ujeciu-aleksandra-fredry-opozycji-wizji-romantykow

Miłość w komediach Aleksandra Fredry – polemika z romantycznym wzorcem tego uczucia.

Zemsta Aleksandra Fredry

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c269-powtorka-z-polskiego/c275-romantyzm/walory-artystyczne-i-wymowa-zemsty-aleksandra-fredry

https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c247-inni-tworcy/jaka-koncepcje-milosci-zawarl-aleksander-fredro-w-slubach-panienskich