Życie jako dzieło sztuki. Romantyczna koncepcja artysty.
Komentarz
Romantyzm to epoka, która tak naprawdę stworzyła na nowo pojęcie artysty. Romantyczny poeta, malarz, kompozytor nie jest bynajmniej rzemieślnikiem służącym sprawom „wyższym” – takim jak Bóg, ojczyzna czy społeczeństwo. Tworzy sztukę totalną, stojącą ponad prawem ziemskim. Uważa, że talent, który ma, czyni go lepszym i uprzywilejowanym. Dzięki sztuce może wszystko – nawet stanąć na czele narodu.
Artysta dandysem
Dandysi podbili Europę, co prawda, w drugiej połowie XIX wieku, jednakże już romantyczni artyści nosili się bardzo ekstrawagancko i po dandysowsku. To także z epoki romantyzmu pochodzi samo pojęcie dandyzmu. Dandys to człowiek poświęcający niezwykle dużo czasu ubiorowi, jego styl jest tak wyrafinowany, że aż staje się artystyczną kreacją. Czarny frak i czerwony krawat, żółta kamizelka i niebieska marynarka, fiołek w butonierce, fryzura ŕ la Byron – wszystko, aby szokować i budzić zainteresowanie. Do najsłynniejszych romantycznych dandysów należeli Byron i Słowacki.
Inne, pokrewne tematy
- Bunt romantyczny
- Wątki autobiograficzne w twórczości romantyków
- Jaką rolę wyznacza artyście literatura?
- Co dla pisarza oznacza „być artystą”?
Przydatne sformułowania
- Romantyczny artysta to awanturnik, dandys, buntownik, ekstrawertyczny kochanek, ale również wieszcz i przywódca – oddziałujący poprzez swoje dzieła na zniewolony naród.
- Sztuka była dla romantyków wszystkim, kazała im tworzyć nawet z własnego życia dzieło niebanalne i jedyne w swoim rodzaju.
- Życie romantycznego artysty musiało być naznaczone tragedią: nieszczęśliwa miłość, samobójstwo, śmiertelna choroba, udział w powstaniach niepodległościowych – to wszystko nieodłączne składniki romantycznej biografii.
Analiza tematu
Twoje zadanie polega na sportretowaniu romantycznego artysty. Musisz zwrócić uwagę na to, kim jest artysta w epoce romantyzmu – jakie są jego wartości, poglądy, styl bycia, a nawet sposób ubierania. Postaraj się zauważyć: co różni go od artystów innych epok, jakie są jego cechy charakterystyczne? Spróbuj także zastanowić się nad tym, jak model romantycznego artysty ewoluował w epoce.
Propozycje wstępu
Możliwość 1
Zacznij od zwrócenia uwagi na to, że pisanie o romantycznym artyście jest nieodłącznie związane z analizą życia samych pisarzy romantycznych. Będziesz musiał więc zawrzeć w pracy trochę wątków biograficznych. Z drugiej strony pamiętaj, że artysta przedstawiony w dziele literackim nie zawsze musi być tożsamy z autorem tego dzieła. O tym, że romantycy próbowali wcielać literaturę w życie, świadczą na przykład „pośmiertne losy Wertera”. Po przeczytaniu książki Goethego – będącej podstawową lekturą dla każdego romantyka – dziesiątki młodych ludzi przywdziewało niebieskie fraki i strzelało sobie w głowę z powodu nieszczęśliwej (i nie zawsze nawet prawdziwej) miłości. W pierwszej połowie XIX wieku panowała moda na noszenie się w stylu artystycznym – rozwiany włos, niedbały (aczkolwiek bardzo przemyślany) strój, Goethe lub Schiller pod pachą… Bycie artystą oznaczało życie szalone, pełne przygód i podróży; życie nonkonformistyczne, bo stojące w sprzeczności z powszechnie przyjętym modelem społecznym.
Możliwość 2
Spróbuj podejść do zagadnienia metodycznie: wskaż różne koncepcje artysty, stworzone w epoce romantyzmu. Zastanów się także nad różnicą pomiędzy teoretycznym modelem artysty przedstawionym w literaturze, a jego praktyczną realizacją – widoczną w życiu codziennym. Na początku wymień różne typy romantycznego artysty, najpierw te literackie: Werter i Gustaw – typ wrażliwy, refleksyjny, niedziałający. Konrad i Kordian – żywiołowy i działający, chcący stać na czele narodu. Warto, abyś poświęcił również parę słów artyście przedstawionemu w pismach Cypriana Kamila Norwida – to także indywidualista, choć już nie tak bardzo romantyczny, stoi w konflikcie ze społeczeństwem nie z wyboru, ale z musu – gdyż jest odrzucony, niepotrzebny i niezrozumiany. Co do typu praktycznego, to zwróć uwagę na styl bycia samych pisarzy romantycznych, ich podróże, zainteresowania, ubiór.
Propozycje rozwinięcia
Możliwość 1
Zastanów się, którzy z romantycznych pisarzy prowadzili najbardziej artystyczny tryb życia? Artystyczny, czyli po prostu: buntowniczy, będący na bakier ze społeczeństwem i nierzadko z prawem, pełen burzliwych miłości, podróży i, rzecz jasna, sztuki. Przedstaw dla przykładu parę romantycznych losów. Możesz wykorzystać życie: George’a Gordona Byrona, Juliusza Słowackiego, Antoniego Malczewskiego. Połóż szczególny nacisk na biografię Byrona, bowiem to ona stanowiła niedościgniony wzór dla wielu romantyków. Poeta debiutował już w wieku 19 lat, prowadził życie burzliwe i pełne skandali obyczajowych. Jako arystokrata i lord sympatyzował z greckimi i hiszpańskimi rewolucjonistami. Brał nawet udział w powstaniu Greków przeciwko Turcji. Próbował wszystkich możliwych używek, a jego erotyczne ekscesy mogą szokować do dzisiaj. Umarł młodo – bo w wieku 36 lat – na zawsze zapisując się na kartach literatury, jako buntownik, skandalista i genialny poeta. Naśladować Byrona starał się Juliusz Słowacki – zwłaszcza w wyglądzie – niektóre portrety naszego wieszcza do złudzenia przypominają wizerunki autora Giaura. Słowacki nie prowadził może tak awanturniczego jak Byron trybu życia, bardzo wiele natomiast podróżował: odwiedził Włochy, Grecję, Jerozolimę, Konstantynopol, Afrykę. Także młodo umarł – w wieku 40 lat. Możesz spróbować podsumować swoje rozważania. Biografia romantycznego artysty musi być dynamiczna, obfitować w wydarzenia – często dramatyczne. Romantyk musi być w ruchu, a znalezienie przytulnego gniazdka, czyli zatrzymanie się gdzieś na dłużej i ustabilizowanie się – oznacza dla niego artystyczną klęskę. Mówiąc krótko: ze swojego życia pragnie stworzyć dzieło sztuki.
Możliwość 2
Rozpocznij od ogólnych rozważań na temat romantyzmu. Pamiętaj, że to epoka kultu jednostki – literatura tego okresu skupiała się przede wszystkim na opisie wewnętrznych przeżyć „ja” lirycznego. Romantyczny bohater jest bardzo często artystą. Nawet w sensie przenośnym! Nie musi pisać wierszy, aby być poetą, wystarczy, że intensywnie czuje, patrzy na rzeczywistość „oczyma duszy”. O jego artyzmie świadczą:
• skłonność do manifestowania uczuć,
• wielka wrażliwość i silna uczuciowość,
• ekscentryczne zachowanie i sposób ubierania się,
• wysokie poczucie własnej wartości,
• indywidualizm.
Zauważ, że romantyczny artysta wyrósł poniekąd na Cierpieniach młodego Wertera Goethego. Każdy młody człowiek chciał żyć i umrzeć jak Werter, przykładem Gustaw z IV części Dziadów Adama Mickiewicza, a także Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego. Podstawową inspiracją artysty werterowskiego jest oczywiście miłość, najczęściej nieszczęśliwa. Zwróć uwagę na inny typ romantycznego artysty, który reprezentuje Konrad z III części Dziadów. To już nie smutny i wrażliwy kochanek, ale poeta – wieszcz, zdolny stanąć na czele narodu walczącego o niepodległość. Jego poezja – tworzona pod wpływem Boskiego natchnienia – jest w stanie obudzić uśpioną ojczyznę, natchnąć naród duchem walki. Wieszczami byli: Mickiewicz, Słowacki i Krasiński – a najsłynniejsi bohaterowie przez nich stworzeni to: Konrad, Kordian i Hrabia Henryk. Poświęć na koniec parę słów portretowi artysty ukazanemu w twórczości Cypriana Kamila Norwida. Norwidowski artysta to człowiek, który urodził się zbyt późno, aby zostać romantycznym wieszczem. Jego tragizm wynika z poczucia osamotnienia i odrzucenia przez naród. Ma świadomość, że nie doczeka się zrozumienia u współczesnych. Jego nadzieją pozostają przyszłe pokolenia. Możesz wykorzystać wiersze: Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie oraz Klaskaniem mając obrzękłe prawice…
Propozycje zakończenia
Możliwość 1
Zwróć uwagę na to, że romantyzm stworzył postać artysty – nawet takiego, jakiego znamy dzisiaj. Trochę szalony buntownik, żyjący na opak, wolny i niezależny – tak przedstawiają go współczesne filmy i książki. Romantyzm kazał sztuce się buntować i spowodował, że artysta nie może być – nawet w naszym, liberalnym XXI wieku – normalnym obywatelem.
Możliwość 2
Romantyczna koncepcja artysty jako przywódcy narodu i budziciela dusz ludzkich odcisnęła bardzo silne piętno na całej sztuce polskiej. Wpływ romantyzmu widoczny jest nawet dzisiaj, bo cały czas szukamy swoich wieszczów. Po trosze byli nimi dla nas Czesław Miłosz i Zbigniew Herbert.
Zobacz: