Werter

Werter jest głównym bohaterem powieści epistolarnej Johanna Wolfganga Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera. Pierwsza wersja utworu powstała w 1774 r., druga w 1787. Dzieło zostało napisane w okresie, który w niemieckiej literaturze nosi nazwę okresu burzy i naporu (Sturm und Drang). Powieść jest dziełem prekursorskim dla epoki romantyzmu.

Charakterystyka

  • Imię: tak naprawdę nie wiadomo, jak miał na imię. W tekście powieści postać ta określana jest tylko z nazwiska. Nikt nie zwraca się do Wertera po imieniu, a i on sam do końca swego imienia nie ujawni.
  • Wiek: młody – ale nie wiemy dokładnie, ile ma lat.
  • Pochodzenie społeczne: Werter był mieszczaninem.
  • Zainteresowania: natura, Iliada Homera, potem Pieśni Osjana, taniec, korespondencja (zainteresowania ogólnokulturalne).
  • Kobiety: najpierw biedaczka, którą zranił romansując z jej siostrą, potem Lotta.
  • Charakter: cechy jego charakteru zostały określone mianem „postawy werterycznej”. Cechują Werera: skłonność do rozmyślań i rozpamiętywania przeszłości, egocentryzm, czyli patrzenie na otaczającą rzeczywistość poprzez pryzmat własnego „ja”, pesymizm, niewiara w sens ludzkiego istnienia, poczucie absurdalności własnego istnienia, próby nawiązania kontaktu z innym człowiekiem, kończące się kolejnymi rozczarowaniami, próba ucieczki w miłość, która nie spełnia jednak pokładanych nadziei, tragiczny finał zamknięty samobójczym gestem.

Tak naprawdę nie wiemy, jak miał na imię. W tekś­cie powieści postać ta określana jest tylko z nazwis­ka. Nikt nie zwraca się do Wertera po imieniu, a i on sam do końca swego imienia nie ujawnia. Czy Goethe chciał w ten sposób uczynić swojego bohatera postacią uniwersalną, czy może zwrócić uwagę na jego przerażające osamotnienie? Jeżeli chodzi o pochodzenie społeczne, był Werter mieszczaninem.

Uwaga! Cechy jego charakteru są na tyle charakterystyczne, że zostały określone mianem postawy werterycznej.

Oto charakterystyczne składniki postawy werterycznej

  • skłonność do rozmyślań i rozpamiętywania przeszłości;
  • egocentryzm, czyli patrzenie na otaczającą rzeczywistość poprzez pryzmat własnego „ja”
    pesymizm;
  • niewiara w sens ludzkiego istnienia;
  • poczucie absurdalności własnego istnienia;
  • próby nawiązania kontaktu z innym człowiekiem kończące się kolejnymi rozczarowaniami;
  • próba ucieczki w miłość, która nie spełnia jednak pokładanych nadziei;
  • tragiczny finał zamknięty samobójczym gestem.

 

Biografia

Z tajemniczej przeszłości Wertera wiadomo tylko, że była „biedna Eleonora”– kobieta, która się w nim kochała, ale sam bohater jej nie kochał.

W miejscowości o nazwie Wahlheim, rozkoszując się pięknem natury i rozmowami z prostym ludem Werter próbuje stanąć na nogi po miejskich przeżyciach. Jednym z jego ulubionych zajęć jest czytanie (epopeje Homera, Pieśni Osjana) i rysowanie.

Na balu bohater poznaje Charlottę S., córkę lokalnego komisarza i narzeczoną Alberta. Niebawem zakocha się w niej bez pamięci. Świadomy tego, że jego uczucie jest niemożliwe do spełnienia, ponaglany przez przyjaciela Wilhelma i matkę, wyjeżdża z Wahlheim i rozpoczyna czynne życie.

Arystokracja nie życzyła sobie obecności Wertera na swojej kolacji… dodatkowo pogłębiają się nieporozumienia z przełożonym – nieznanym nam z nazwiska posłem. Werter żąda dymisji. Uznając, że zawodzi w ten sposób pokładane w nim przez matkę nadzieje, pisze o tym w liście do przyja­ciela:

Widzieć jak wyścig, który syn jej zaczął, krojąc wprost na tajnego radcę lub posła, urywa się nagle i oto wraca z konikiem do stajni!

Werter powraca do Wahlheim i zastaje swoją Lottę już jako żonę Alberta. Nie przestaje jednak kochać swojej damy. Bez szansy na połączenie się z ukochaną, poniósłszy klęskę w życiu zawodowym, Werter nie znajduje już nawet w przyrodzie dawnego ukojenia. Popada w depresję, która kończy się samobójstwem.

Pistolety pożyczył od Alberta. Ubrał się w żółtą kamizelkę i niebieski frak – strój, który miał na sobie, gdy po raz pierwszy widział Lottę. Pozostawił po sobie długi list do ukochanej, którego ostatnie słowa brzmią:

Są nabite. – Bije dwunasta! – Niech się stanie! Lotto! Lotto, bądź zdrowa! Żegnaj!

Przestrzelił sobie głowę nad prawym okiem. Umierał długo i w męczarniach. Skonał dopiero w południe następnego dnia. Tak wyglądał pogrzeb bohatera:

Nocą, koło jedenastej, [komisarz] kazał go pogrzebać w miejscu, które sam sobie wybrał. Stary razem z synami szedł za trumną. Albert nie mógł. Obawiano się o życie Lotty. Nieśli go rzemieślnicy. Nie towarzyszył mu żaden duchowny.

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Odpoczynek w wiejskiej okolicy.
  • Spotkanie Lotty.
  • Wyjazd z Wahlheim.
  • Afront towarzyski.
  • Depresja.
  • Samobójstwo.

Bohater o sobie samym

(…) Ceni też mój rozum bardziej niż to serce, które jest przecież mą jedyną dumą, które jedynie jest źródłem wszystkiego, wszelkiej siły, wszelkiej szczęśliwoś­ci i wszelkiej niedoli. Ach, to co ja wiem, może każdy wiedzieć. Moje serce mam ja tylko.

Bohater a inne postacie utworu

  • Charlotta (Lotta) – szczególnie ważne są tu słowa wypowiedziane do głównego bohatera przez samą Lottę:
    „Czemuż mnie, Werterze? Właśnie mnie, własność innego? (…) Boję się, że tylko niemożliwość posiadania mnie czyni mnie w twoich oczach tak pożądaną.”
    Werter cierpi miłosne katusze tylko dlatego, że sam tak chce. Uwikłał się w sytuację, w której darzona przez niego uczuciem kobieta jest „owocem zakazanym”, gdyż związana jest z innym mężczyzną. Zastanawia przede wszystkim to, że nie próbował nawet rozerwać związku Lotty i Alberta, nie zasugerował ukochanej, że mogłaby dla niego zostawić Alberta, zerwać zaręczyny. Innymi słowy, nie walczył o jej miłość.
  • Wilhelma – obszerne listy pisane do przyjaciela są próbą przełamania samotności. Wypełnienia pustki, w której znalazł się bohater. Nawiązania kontaktu z innym człowiekiem. Zastanawia, że Wertera losy Wilhelma zupełnie nie obchodzą. Nie ma w listach nic prócz opisu własnych przeżyć, przemyśleń i relacji ze zdarzeń, których autor był świadkiem. Werter tak naprawdę chce tylko wypowiedzieć siebie, a to za mało, aby kontakt z drugim człowiekiem można było nazwać pełnym.
  • Albert – narzeczony Lotty, staje się dobrym znajomym Wertera. Prawego, bardzo porządnego, solidnego i godnego zaufania Alberta nie sposób nie darzyć sympatią. Dlatego Werter raczej go lubi i szanuje, choć mógłby go znienawidzić jako tego, który zdobył rękę Lotty, jako rywala, który go pokonał. Werter od czasu do czasu odbywa poważne rozmowy z Albertem, ale obaj bohaterowie bardzo różnią się poglądami np. na samobójstwo. Narzeczony Lotty jest bowiem, w odróżnieniu od Wertera, poukładany, pragmatyczny i rozsądny. Nie jest tak egzaltowany i inteligentny jak Werter, brakuje mu też jego talentu krasomówczego.
    To właśnie od Alberta Werter pożyczył pis­tolet, z którego padnie samobójczy strzał. Prosto­duszny i życzliwy młodzieniec chętnie pożycza druhowi broń, nie mając pojęcia, jaki ten zrobi z niej użytek. Pożyczenie pistoletu od Alberta to zapewne gest symboliczny. Trudno uwierzyć, żeby bohater nie mógł zdobyć broni w inny sposób, chociażby kupić.

 

Podobne postacie literackie

Lotta i Werter kojarzyć się powinni przede wszystkim z innymi literackimi bohaterami słynnych miłosnych tragedii, a więc

  • Tristan i Izolda – para nieszczęśliwych kochanków z najsłynniejszego średniowiecznego romansu Dzieje Tristana i Izoldy.
  • Romeo i Julia – główni bohaterowie tragedii Williama Szekspira.

W drugiej kolejności losy Wertera powinny nam się kojarzyć ze sztandarowymi tekstami polskiego romantyzmu. Przypomnijmy więc sobie ich głównych bohaterów:

  • Gustaw-Konrad – główny bohater Dziadów Adama Mickiewicza. W III części dramatu zjawia się jako duch i opowiada o tragicznej miłości, która doprowadziła go do samobójstwa.
  • Kordian – tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego. Rozczarowanie miłosne sprawiło, że, tak jak Werter, strzelił sobie w głowę.

 

Znaczenie postaci

W postaci Wertera udało się Goethemu pokazać wszystkie egzystencjalne bolączki ludzi mu współczesnych. Dowodem, nieco makabrycznym, popularności Cierpień… jest fala samobójstw, jaka przeszła przez Niemcy po ukazaniu się książki.
Współczesnego czytelnika również może postać Wertera zaintrygować. Jako typ wrażliwego i osamotnionego człowieka, który szuka swego miejsca w świecie, próbuje znaleźć miłość i sens istnienia jest Werter postacią uniwersalną.

Przyroda w życiu bohatera.

Swoista symbioza emocjonalna pomiędzy bohaterem i jago przeżyciami czy stanami psychicznymi, a przyrodą daje się zauważyć w wielu miejscach powieści. Listy do Wilhelma zaczyna Werter pisać w maju, wiosna towarzyszy jego umiarkowanemu szczęściu, doznaniom emocjonalnym raczej ­pozytywnym. Werter niejednokrotnie wspomina przyjacielowi, że obcowanie z naturą i prostymi ludźmi są dla niego źródłem przyjemności. ­Samobójstwo popełnia w środku zimy, ta pora roku często symbolizuje kres ludzkiego życia. Kilka stron wcześniej jest mowa o szalejącej wichurze.

Informacje o bohaterze pochodzą głównie z pisanych przez niego listów. Charakteryzując tę postać, należy o tym pamiętać. Egocentryzm i subiektywizm Wertera „fałszują” zarówno samą postać głównego bohatera, jak i otaczającą go rzeczywistość.

O utworze źródłowym

Pierwsza wersja utworu powstała w 1774 roku, druga w 1787, czyli w okresie, który w niemieckiej literaturze nosi nazwę „burzy i naporu”, jest dziełem prekursorskim dla epoki romantyzmu.

Cierpienia młodego Wertera, to powieść epistolarna (czyli w listach). Jest zbiorem listów pisanych przez tytułowego bohatera, adresowanych do jego przyjaciela Wilhelma. Wyjątek stanowią trzy ostatnie listy, z których dwa przesłane są do Lotty i jeden do Alberta. Cały ten zbiór zamknięty jest w swoiste klamry – „uwagi wydawcy”. Tak więc na początku utworu jest krótka nota rozpoczynająca się od słów: „Czego tylko dowiedzieć się mogłem o dziejach biednego Wertera, zebrałem pilnie i podaję wam tutaj…”, a na końcu – obszerny komentarz na temat ostatnich dni bohatera. W ten sposób Goethe nadał swojemu dziełu pozory autentyzmu.

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe

Dzieło
Cierpienia młodego Wertera

Autor
Johann Wolfgang Goethe

Czas i miejsce akcji
Powieść składa się z dwóch części. Pierwsza część obejmuje okres od 4 maja do 10 września 1771 r., część II – od 20 października 1771 r. do 6 grudnia 1772 r. Ostatnia część powieści – nota Wydawca do czytelnika to przybliżenie ostatnich chwil życia Wertera wraz z fragmentami jego korespondencji z 12, 14 i 20 grudnia 1772 r.

Miejscem akcji przeważnie jest prowincjonalna miejscowość Waldheim.

Co to za typ bohatera?

  • Młody buntownik, sprzeciwiający się konwenansom społecznym i zakłamaniu.
  • Zakochany bez pamięci.
  • Marzyciel, idealista, wielbiciel Pieśni Osjana – ale i lew salonowy.
  • Samobójca – przyczyną jego śmierci jest nieszczęśliwa miłość (jego ukochana Lotta wyszła za mąż za innego – praktycznego, spokojnego Alberta) i poczucie bezsensu życia.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera:

  • typy bohatera romantycznego,
  • miłość romantyczna,
  • natura,
  • cierpienie i ofiara, wina i kara.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Powieść epistolarna, czyli powieść w listach. Taka forma dzieła wiąże się z narracją pierwszoosobową, często konfesyjną. W przypadku Cierpień… mamy do czynienia z listami Wertera do jego przyjaciela Wilhelma, ułożonymi chronologicznie.
  • Preromantyzm – zespół tendencji w myśli i literaturze europejskiej drugiej połowy XVIII w., które pozostawały w wyraźnej opozycji do panującego wówczas (jeszcze) klasycyz­mu.
    Cechy preromantyzmu to np.:

    • duża rola natchnienia i wyobraźni twórcy;
    • oryginalność dzieła, które niekoniecznie musi respektować reguły Poetyki Arystotelesa czy powstałych w klasycyzmie poetyk;
    • zainteresowanie kulturą ludową;
    • szczególne traktowanie kultury narodowej;
    • ulubiony twórca to Szekspir;
    • ważne zjawiska to osjanizm (uwaga – Pieśni Osjana to ulubiona lektura Wertera!) i gotycyzm.
  • Weltschmerz – ból istnienia, poczucie bezsensu życia, melancholia, silnie przeżywane złe emocje, depres­je, myśli samobójcze.
  • Książki zbójeckie – książki, które wywarły wielki (zły!) wpływ na czytelników, np. młodzi Europejczycy, oczarowani wrażliwym Werterem i tak jak on odczuwający Weltschmerz, masowo popełniali samobójstwa.
  • Werteryzm – model pewnej postawy charakteryzującej się wybujałą uczuciowością i wrażliwością, indywidualista, marzyciel; to pewna moda literacka i obyczajowa – moda na Wertera. Naśladowano jego image i jego życie – niestety, także jego tragiczny finał.
  • Bohater werterowski – bohater typowy dla wczesnego romantyzmu; młody, pozostający w konflikcie ze społeczeństwem człowiek, nieszczęśliwie zakochany, popełnia samobójstwo.

Werter symbolizuje:

  • ból istnienia,
  • bohatera typowego dla wczesnego romantyzmu,
  • romantycznego kochanka wierzącego w miłość duchową, opartą na wspólnocie dusz,
  • wyższość racji serca nad racjami rozumu.

 

Zobacz:

Co zafascynowało romantyków w postaci Wertera? Co oznacza termin werteryzm?

Literacki bohater romantyczny

Cierpienia młodego Wertera do matury

Cierpienia młodego Wertera na maturze

Cierpienia młodego Wertera – praca domowa

Werter – charakterystyka

Kim jest bohater Cierpień młodego Wertera?

Scharakteryzuj postać głównego bohatera Cierpień młodego Wertera

Giaur a Werter – dwaj bohaterowie romantycznej Europy Co ich różni co łączy?

Giaur i Werter – kultowi bohaterowie romantyzmu. Jakie ideały epoki uosabiają swoją postawą?

Giaur a Werter – dwaj bohaterowie romantycznej Europy Co ich różni co łączy?