Cierpienia młodego Wertera stanowią znakomitą literaturę do tematów, takich jak:
• młodość
• miłość
• zawód miłosny
• ból istnienia, depresja, melancholia
• poczucie bezsensu życia
• konflikt jednostka – społeczeństwo
• samobójstwo
• samotność
• nieszczęśliwi kochankowie
• indywidualizm
Młodość
Przykład sformułowania tematu
Różne ujęcia tematu młodości w literaturze.
Podpowiadamy
Zestaw Cierpienia młodego Wertera z utworem tylko częściowo do niego podobnym, w którym młodość także jest okresem wyborów i poszukiwań, przeżywania miłości, ale także okresem walki, bo bohater prócz miłości znajduje inny cel w życiu – służbę ojczyźnie (takim tekstem jest Kordian).
Możesz też zestawić wizję młodości wypełnionej nieszczęśliwą miłością z młodością stawiającą sobie inne cele – na przykład samokształcenie (tu dobrym punktem odniesienia będzie Oda do młodości). Zwróć uwagę na to, że młodość może być nakierowana na różne sprawy: miłość, samokształcenie, walkę narodowowyzwoleńczą.
Miłość
Sformułowanie tematu prezentacji
Różne wizje miłości w wybranych tekstach kultury. Przedstaw na podstawie wybranych utworów.
Podpowiadamy
Wybierz skrajnie różne przykłady utworów różniących się formą i ujęciem tematu miłości. Z jednej strony przedstaw miłość sentymentalną, szczęśliwą, pogodną i niezbyt głęboko analizowaną, rodem z utworów polskiego sentymentalizmu, na przykład z sielanki Laura i Filon. Z drugiej strony przedstaw miłości dramatyczne, ale spełnione, takie jak Romea i Julii, Tristana i Izoldy. Przedstaw wreszcie uczucia dramatyczne, które z całą pewnością można nazwać toksycznymi i autodestrukcyjnymi, takie jak miłość Wertera.
Mowa o tekstach kultury – wesprzyj się więc dziełem filmowym pokazującym na przykład miłość rozumianą wyłącznie jako seks, np. Pianistkę Michaela Hanekego (film oparty na powieści Jelinek) czy filmem Krzysztofa Kieślowskiego Krótki film o miłości.
Możesz też dokonać innego podziału i innych ocen bohaterów, wesprzeć się lekturami z psychologii, co zapewne uatrakcyjni Twoją wypowiedź.
Zawód miłosny
Sformułowanie tematu prezentacji
Zawody miłosne i różne ich źródła w literaturze XIX i XX wieku. Omów na wybranych przykładach.
Podpowiadamy
Pokaż różne rozumienia sformułowania “zawód miłosny”. Podziel zawody miłosne na wynikające z miłości nieodwzajemnionej, niespełnionej, niemożliwej, a także na zawody miłosne związane z ogólnym rozczarowaniem życiem, miłością, światem. Do pierwszej grupy zapewne zaliczysz zawód miłosny Wertera, do drugiej na przykład Kordiana. A do której zaliczysz Wokulskiego? Przemyśl te podziały.
Ból istnienia
Sformułowanie tematu prezentacji
Różne przejawy bólu istnienia w wybranych tekstach literackich XIX i XX wieku. Ukaż na wybranych przykładach.
Podpowiadamy
Użyj różnych terminów związanych z bólem istnienia. Powiedz o pokoleniu burzy i naporu w epoce preromantyzmu i użyj terminu Weltschmerz – ból istnienia. Podaj przykład postawy bohatera Cierpień młodego Wertera. Opowiedz o postawie dekadenckiej z przełomu XIX i XX wieku i omów takie utwory młodopolskie, jak Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Koniec wieku XIX (odwołaj się do filozoficznych źródeł epoki Młodej Polski). Zwróć uwagę na różne określenia bólu istnienia, różnice między pokoleniami go odczuwającymi, różne formy wyrażania tego bólu (poezja, powieść w listach, pierwsza osoba, kreacja bohatera) i to samo uczucie przekazywane w tych utworach – zmęczenie światem.
Możesz odwołać się też do wiersza Szymborskiej Schyłek wieku, też na swój sposób przekazującego ból istnienia. Dziewiętnastowieczną histerię czy histerię przełomu wieków zastępuje w nim chłód na pozornie kalkulacja i chłodny ton, sceptycyzm wobec dobra świata i postępu (to też swoiste świadectwo bólu istnienia!).
Konflikt jednostka-społeczeństwo
Sformułowanie tematu prezentacji
Portrety jednostek skłóconych wybranych literackich i filmowych przykładach.
Podpowiadamy
Przywołaj postacie buntowników, na przykład z kultowego obrazu Buntownik bez powodu – filmu z Jamesem Deanem– i z literatury, przywołaj postać wykreowaną przez Stachurę w opowiadaniach i piosenkach – outsidera niegodzącego się ze społecznymi regułami. Przywołaj wreszcie grupę nieszczęśliwych i wyalienowanych ze społeczeństwa kochanków – Tristana i Izoldę, ukrywających się przed królem z powodu grzechu i obawy przed karą, Wertera, który żyje romantycznymi uniesieniami, a nie potrafi być praktycznym, dbającym o sprawy materialne młodzieńcem. Najważniejsze, byś umiał nazwać przyczyny skłócenia jednostek ze społeczeństwem: nałóg, niezgadzanie się na reguły społeczne, występek, niechęć do życia w skupisku, buntowanie się przeciw konsumpcjonizmowi i szukanie mocnych wrażeń (Buntownik bez powodu, Buszujący w zbożu).
Samobójstwo
Sformułowanie tematu prezentacji
Przedstaw wybrane obrazy samobójstw i prób samobójczych w literaturze. Spróbuj wskazać ich źródła.
Podpowiadamy
Wśród prób samobójczych warto przytoczyć np. próbę Kordiana z dramatu Juliusza Słowackiego. Wśród „udanych” samobójstw wymienimy samobójstwo bohaterki Pani Bovary, samobójstwo Wertera czy Antygony i Hajmona bohaterów dramatu Sofoklesa, wreszcie samobójstwo bohatera Małej apokalipsy. Lepiej jednak podzielić samobójstwa nie na „udane” i „nieudane”, lecz uszeregowane według ich przyczyn. Antygona popełni samobójstwo, by skrócić swą mękę i zaprotestować przeciw decyzji Kreona. Hajmon i Werter popełniają samobójstwa z miłości, pani Bovary w wyniku trudnej sytuacji, niemal bez wyjścia, w jakiej się znalazła (brak pieniędzy, nadużycie zaufania męża i brak miłości oraz pomocy ze strony kochanków, bezradność i rozczarowanie światem, świadomość własnych błędów). Bohater Małej apokalipsy dokonuje tego czynu, by paradoksalnie nadać jakiś sens swemu niezbyt udanemu życiu, w geście buntu przeciw totalitaryzmowi, częściowo pod naciskiem działaczy opozycji. Ale dokonuje tego czynu ze strachem, obawą, niepewnością, czy to decyzja słuszna i czy go nie przerośnie.
Możemy też skupić się na różnicach w przedstawianiu obrazów samobójstw. Samobójstwo Wertera czy Emmy jest plastyczne i sugestywne. Obraz próby samobójczej Kordiana, autor nie koncentruje się na pokazaniu samobójczego gestu, lecz na dojrzewaniu decyzji młodzieńca do przerwania życia. Podobnie do decyzji dojrzewa (przez całą książkę!) bohater Małej apokalipsy, samej sceny samobójstwa jednak nie oglądamy. Opuszczamy bohatera na sekundę przed, poznawszy uprzednio różne problemy techniczne z popełnieniem samobójstwa (benzyna i zapałki muszą być odpowiedniej jakości, polskie się do tego nie nadają).
Samotność
Sformułowanie tematu prezentacji
Różne portrety samotników. Ukaż na podstawie wybranych tekstów literackich.
Podpowiadamy
Przywołaj filmowych i literackich samotników. Spróbuj dokonać jakiegoś ich podziału. Zastanów się, co którego z nich wyróżnia? Na przykład samotność dyktatora. Samotność nie z własnej woli – Robinson Crusoe. Samotność artysty z wyboru i świadomość wyższości nad tłumem: Gustaw-Konrad, bohaterowie młodopolskich wierszy. Werter – samotność nieszczęśliwie zakochanego samobójcy, romantyka.
Nieszczęśliwi kochankowie
Sformułowanie tematu prezentacji
Portrety nieszczęśliwych kochanków. Pokaż na podstawie wybranych tekstów kultury.
Podpowiadamy
Wymień literackich kochanków i poklasyfikuj ich nieszczęścia: Tristan i Izolda złamali przysięgę małżeńską Izoldy, to, że ich miłość nie wpisywała się w średniowieczną moralność, nie była zgodna z ówczesnym systemem wartości, zresztą źródłem tej namiętności stały się według średniowiecznego autora czary. Miłość Romea i Julii została w pewnym momencie uświęcona sakramentem małżeńskim, ale konflikt rodzin, z których pochodzili młodzi, przeszkadzał szczęśliwemu uczuciu kochającej się pary.
Werter – nieszczęśliwy kochanek nie był przystosowany do wymagań społecznych stawianych młodzieńcowi epoki preromantyzmu.
Indywidualizm
Sformułowanie tematu prezentacji
Indywidualizm bohaterów kilku epok. Pokaż na wybranych przykładach z tekstów kultury.
Podpowiadamy
Wybierz na przykład Wertera. Jego indywidualizm przejawia się w nadwrażliwości i nieprzystosowaniu społecznym oraz życiu bardziej w świecie lektur niż w realiach epoki. Potem pokaż bohaterów młodopolskich – Rachelę z Wesela, z której egzaltacja i nadwrażliwość czynią indywidualistkę, poetów, artystów i inteligentów młodopolskich, na przykład indywidualistów z Wesela. Zastanów się, co było źródłem ich indywidualizmu. Talent? Poza? Nie zapomnij o bohaterach filmowych. Indywidualistów znajdziesz na przykład w filmie Agnieszki Holland Totalne zaćmienie, symboliści francuscy Rimbaud i Verlaine szokowali mieszczańskie społeczeństwo zarówno stylem życia (nałogi, absynt, styl ubierania się i bycia typowy dla bohemy), preferencjami seksualnymi (homoseksualizm), jak i stylem swej poezji i marzeniami.
Podobnych bohaterów, których indywidualizm zbudowany jest na antymieszczańskim buncie i zainteresowaniu sztuką, znajdziesz w serialu Andrzeja Wajdy Z biegiem lat, z biegiem dni, opartym na wielu młodopolskich utworach literackich.
Prawdopodobieństwo wystąpienia tego utworu na maturze jako samodzielnego tekstu do interpretacji jest niewielkie, ale trudno wyobrazić sobie omawianie lektur romantycznych bez wspomnienia o werteryzmie. Także rozważania o miłości bez uwzględnienia losów Wertera będą niekompletne. Werter – nieszczęśliwy kochanek i samobójca – może zostać zestawiony z Gustawem z IV części Dziadów (to klasyka), z Kordianem, ze Stanisławem Wokulskim, wtedy zaś prawdopodobieństwo, że na egzaminie maturalnym zetkniesz się z fragmentem tej powieści epistolarnej znacznie wzrasta. Cierpienia… – uznawane często za sentymentalną bzdurę, nieskładną opowieść histeryka, muszą znać wszyscy – to lektura obowiązująca na poziomie podstawowym.
Tego się naucz!
Powinieneś umieć
- pokazać powieść jako przykład utworu preromantycznego, który wywarł ogromny wpływ na twórczość romantyków czy nawet szerzej – na całą literaturę europejską,
- wskazać cechy powieści epistolarnej (czyli powieści w listach),
- wytłumaczyć takie pojęcia, jak Weltschmerz, werteryzm, bohater werterowski oraz wymienić przykłady tego typu bohaterów (szukaj ich zwłaszcza w dziełach powstałych we wczesnym romantyzmie).
Zobacz:
Kim jest główny bohater powieści Goethego Cierpienia młodego Wertera