Scharakteryzuj miłość Wertera do Lotty. Wskaż cechy miłości romantycznej.

Zacznij od wspomnianej tezy:

Uczucie Wertera do Lotty ma bardzo wiele cech miłości romantycznej. Następnie wymień je (wystarczy kilka najważniejszych).

  • To miłość duchowa, nie zmysłowa – Werterowi wystarcza dotyk dłoni ukochanej, rozmowa z nią, przechadzka.
  • Idealizacja i sakralizacja wybranki – Werter pisze o Lotcie: „Świętą mi jest! Wszelka żądza gaśnie przy niej”. Postrzega ją jako istotę uduchowioną, grającą na fortepiane porównuje do anioła…
  • Brak szansy na spełnienie – Lotta kocha Alberta i poślubia go, a ponieważ jest szlachetną i prawą kobietą, zdrada nie wchodzi w grę.
  • Uczucie zasadza się na pokrewieństwie dusz – Lotta i Werter mają podobne zdanie na wiele tematów, podobnie postrzegają świat, mają zbliżone zainteresowania.
  • Miłość prowadzi do obłędu, szaleństwa – wiele razy Werter zachowywał się przecież jak szaleniec…
  • Zakochany, który nie może już wytrzymać mąk miłości, popełnia samobójstwo.

Praktyczna uwaga do odpowiedzi

To polecenie sprawdza nie tylko znajomość definicji i cech miłości romantycznej, ale również znajomość dzieła. Można by je sformułować inaczej, lecz szłoby mniej więcej o to samo: „Udowodnij, że miłość Wertera do Lotty ma charakter romantyczny”.

 

W powieści, oprócz historii uczucia Wertera do Lotty, mamy do czynienia z dwoma innymi opisami przeżyć miłosnych. Streść je krótko i skomentuj. Dlaczego i one są ważne?

1. Historia miłości parobka do jego gospodyni (którą Werter streszcza przyjacielowi w II części powieści, w liście z 4 września)

Parobek, wygnany ze służby, opowiada Werterowi swoje dzieje, według bohatera powieści bardzo wzruszające. Nieszczęśnik pokochał swoją gospodynię, u której służył, do tego stopnia, że nie wiedział „gdzie ma głowę” (czyli stracił głowę z miłości). Nie jadł, nie spał, zapominał o obowiązkach. W końcu, nie panując zupełnie nad sobą, dopadł kobietę w komorze i chciał ją posiąść siłą. Tymczasem miał względem niej najuczciwsze zamiary – chciał się z nią ożenić i wieść spokojne życie. Przyznał, że gospodyni dawała mu podstawy do snucia marzeń o wspólnym szczęściu, gdyż na ogół nie odmawiała mu pieszczot.
W obronie czci kobiety stanął jej brat, który natychmiast wygnał parobka i pozbawił źródła utrzymania. Powodem nie była bynajmniej troska o cześć siostry. Obawiał się, że przez małżeństwo gospodyni jego dzieci stracą prawo dziedziczenia. Zaś dopóki kobieta pozostawała bezdzietna, mógł być spokojny o przyszłość i spadek dla swoich dzieci… Tyle o wyrachowanym bracie. Zaś gospodyni? Podobno najęła innego parobka i zaplanowała z nim ślub.

Dlaczego ta historia jest ważna?

Realizuje ona romantyczny wzorzec miłości, w której przeszkodą są rzeczy prozaiczne: brak majątku, różnice stanowe, wyrachowanie. Na ogół to zakochany mężczyzna jest czysty jak łza, zaś kobieta wybiera wygodne życie u boku bogatszego, okazuje się zimna i zła. Przeszkodą na drodze do szczęścia zakochanych może być także rodzina – najczęściej ojciec, ale czasami brat. Przykład takiej nieszczęśliwej pary to Ewa Horeszkówna i Jacek Soplica (ojciec dziewczyny, bogaty i ustosunkowany pan, nie zgadza się na małżeństwo córki ze zwykłym szlachetką, który nie posiada nic prócz szabli i wąsów).

2. Historia obłąkanego z miłości do Lotty (zawarta w II części powieści, w listach z 30 listopada i 1 grudnia)

Podczas spaceru Werter zobaczył młodego człowieka o inteligentnej, interesującej twarzy, który zachowywał się bardzo dziwnie – szukał kwiatów, aby ofiarować bukiet swojej ukochanej (to koniec listopada!). Rozsądne tłumaczenia, że to nie pora na kwiaty, nie trafiają do niego zupełnie. Starsza kobieta, jego matka, mówi Werterowi (niepotrzebnie – nietrudno było to zauważyć), że jej syn jest szaleńcem, dość spokojnym wprawdzie – ale przez rok jego stan był tak ciężki, że musiał przebywać w szpitalu. Werter dowiaduje się, że ten chłopak był pisarzem u ojca Lotty i kiedy wyznał swoje uczucie do dziewczyny, został wydalony ze służby. Tę historię (bardzo spokojnie) opowiedział mu Albert.

Dlaczego ta historia jest ważna?

Na uwagę zasługuje tutaj motyw szaleństwa z miłości. Takim szaleńcem był np. Gustaw z IV części Dziadów; w obłęd popadła także Żona z Nie-Boskiej komedii.

Praktyczna uwaga do odpowiedzi
Ha, to trudne pytanie… Nie dość, że trzeba pamiętać treść powieści, to należy jeszcze wiązać ze sobą fakty i wyciągać wnioski. Przy tego typu pytaniach liczy się refleks – te dwie historie nie muszą być przecież opowiedziane bardzo dokładnie. Przedłużające się chwile wahania czy dukanie mogą Cię drogo kosztować.

 

Zastanów się, kto w polskiej literaturze jest parodią takich kochanków jak Werter czy Gustaw-Konrad.

Parodią romantycznego kochanka jest Albin, bohater komedii Aleksandra Fredry Śluby panieńskie, który całe dnie spędza na wzdychaniu i marzeniach o ukochanej. Z kolei inny bohater tej komedii Gucio (Gustaw) jest wesoły i energiczny.

 

Wskaż w literaturze inne niż Werter postacie samobójców.

Inni bohaterowie, którzy popełnili samobójstwo:

  • Antygona, Jokasta, Hajmon (Antygona Sofoklesa),
  • Ofelia (Hamlet Williama Szekspira),
  • Otello (Otello Williama Szekspira),
  • Konrad Wallenrod (Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza),
  • Gustaw (IV część Dziadów Adama Mickiewicza),
  • Bohater Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego.

 

Jaki inny ważny utwór, poza „Cierpieniami młodego Wertera”, napisał Goethe?

Fausta. Utwór ten pisał Goethe prawie całe życie. Zaczął w 1772, ukończył zaś dramat w 1831, na rok przed śmiercią, można go więc nazwać dziełem jego życia.
Nieustannie pisarz dokonywał zmian w dziele, po swej chorobie odmieniając je w kierunku metafizycznym i bardzo pesymistycznym.
Utwór określał jako fresk o człowieku, jego zmaganiach z samym sobą.
Natchnieniem do epizodów z Małgorzatą była podobno ukochana poety, Fryderyka Brion, którą Goethe uwiódł i porzucił.

 

Wypracowania

Refleksje na temat samobójstwa w powieści.

Uwaga – zajmij się nie tylko przemyśleniami Wertera przed oddaniem strzału, ale dokładnie przeanalizuj rozmowę Wertera i Alberta o samobójstwie. Możesz podzielić się swoją opinią na ten temat, wtedy Twoja praca będzie ciekawsza.

Weź pod uwagę:

Rozmowę Wertera i Alberta.

Wszystko zaczyna się od wizyty Wertera w domu Alberta. Gdy gość zauważa pistolety, prosi gospodarza o pożyczenie ich przed planowaną podróżą, na co ten chętnie się zgadza. Zaznacza jednak, że są nienabite – zachowuje taką ostrożność ze względu na pewien przykry wypadek. W czasie wywodu Alberta (po części z nudów) Werter przystawia sobie do skroni jeden z nienabitych pistoletów. Poruszony gospodarz odciąga mu broń od głowy. Albert nie może pojąć nierozsądku tych, którzy decydują się na samobójstwo. Sama myśl o tym napełnia go obrzydzeniem. Werter jest przeciwny ocenianiu samobójstwa jako złe i głupie bez rozpatrzenia pobudek tego czynu. Jego zdaniem wymyka się ono jednoznacznym ocenom. ­Opowiada historię o młodej samobójczyni, ale do jego rozmówcy historia o nieszczęśliwie zakochanej wcale nie trafia – według niego naiwną dziewczynę można by jeszcze próbować usprawiedliwić, ale „nie można uniewinnić człowieka rozumnego, nie żyjącego w ciasnych warunkach i zdającego sobie sprawę ze stanu rzeczy”. Werter natomiast porównuje pragnienie odebrania sobie życia ze śmiertelną chorobą, której nie można po prostu odrzucić. Odrobina rozsądku na nic się tu zda. Rozmowa kończy się opuszczeniem domu Alberta przez przygnębionego przebiegiem tego spotkania i brakiem porozumienia Wertera.

Refleksje Wertera

  • Mniej więcej w pierwszej połowie grudnia 1772 roku chęć porzucenia świata utrwala się i wzmaga. Werter uważa je za swoją ostatnią ucieczkę i nadzieję. Planuje dokonać tego ­czynu z „możliwie jak największym spokojem i pewnością siebie”.
  • 21 grudnia pisze list do Lotty, w którym bez ogródek wyznaje: „Loto, ja chcę umrzeć”. W tym liście opisuje stan swojej duszy. Zdobywa się na praktycyzm i dobrą organizację: służącemu, pod pretekstem swojego wyjazdu, każe zapłacić wszystkie rachunki, odebrać pożyczone książki i zaopatrzyć biedaków w jałmużnę na dwa miesiące z góry. Pisze listy pożegnalne do Wilhelma i do Alberta, przegląda swoje papiery i wiele z nich pali.

Widzimy więc, że bohater, na ogół działający pod wpływem emocji, do pożegnania ze światem przygotowuje się dość długo i starannie. Nie zaniedbuje żadnej ważnej sprawy, w liś­cie do ojca Lotty prosi go o zorganizowanie pogrzebu. Czy nie dziwi Cię, że bohater, decydując się na tak nierozsądny krok, wykazuje tyle rozsądku?

W zakończeniu

możesz podzielić się swoją opinią na temat samobójstwa. Zastanów się, czyje poglądy są Ci bliższe: Alberta czy Wertera? A może masz zupełnie inne zdanie na ten temat?

 

Twoja ocena Wertera.

Uwaga – nie wolno mylić CHARAKTERYSTYKI z OCENĄ, a to dość częsty błąd. W tym akurat temacie nie musisz opisywać ubioru Wertera, kolei jego losu ani przedstawiać cech charakteru. Właściwie nawet nie powinieneś tego robić. W ocenie bohatera możesz sobie pozwolić na większy luz – wspomnieć tylko o tych zdarzeniach z życia bohatera i o tych jego cechach, które Tobie wydają się ważne. Możesz być bardzo krytyczny wobec bohatera i przedstawić go jako płaczliwego mięczaka – to niewątpliwa zaleta tematu zaliczanego do tzw. luźnych.

Jeśli oceniasz Wertera negatywnie, możesz napisać, że:

  • Werter nie byłby w stanie zapewnić Lotcie i jej rodzeństwu poczucia bezpieczeństwa i życiowej stabilizacji. Co innego spokojny, rozsądny Albert! Cóż z tego, że nasz bohater był oczytany i inteligentny, skoro nie umiał wytrwać na posadzie w poselstwie? Bardziej interesowały go lektury i sztuka niż twarda rzeczywistość. Taki człowiek nie mógłby być dobrym opiekunem szóstki dzieci. Poza tym na świecie mogłoby się pojawić jego potomstwo…
  • W naszych czasach uważany byłby za płaczliwego wariata i nieroba. Niektóre jego kwestie są po prostu „niemęskie” – Werter słusznie zauważa, że czasem jest marudny jak stara baba.
  • Bohater nie jest człowiekiem czynu. Każde najdrobniejsze zdarzenie analizuje bardzo dokładnie, pisze o nim z ogromnym wzruszeniem lub oburzeniem, lecz są to tylko puste słowa. Gdyby był bardziej energiczny, próbowałby przynajmniej walczyć o kobietę, którą kocha. Może powinien wyzwać Alberta na pojedynek?
  • Jest nieodpowiedzialny i okrutny – samobójczy strzał oddany z pistoletu pożyczonego od Alberta postawił męża Lotty w trudnej, niemiłej sytuacji. Właściciel pistoletów mógł się czuć w pewien sposób winny tragedii. Werter jest więc ­egoistą.
  • Jest także tchórzem. Tylko tchórze i idioci decydują się na samobójstwo. Na pewno większą odwagą jest próba ułożenia sobie życia mimo klęsk i niepowodzeń.

Jeśli oceniasz bohatera pozytywnie, możesz napisać, że:

  • Werter jest bardzo wrażliwy, emocjonalny i nie wstydzi się tego! Która z pań nie chciałaby mieć takiego adoratora, który doceni piękno stroju, lubi dzieci, długie spacery i rozmowy o książkach?
  • Jego miłość jest czysta i piękna. Nie ma w niej nic plugawego ani pożądliwego. Lottę uważa za świętą.
  • Ma szacunek do rywala – mimo że Albert niejako stanął na drodze jego szczęścia z Lottą, szanuje go i podziwia jako szlachetnego, dobrego człowieka.
  • Imponuje szczerością i odwagą w mówieniu o własnych uczuciach, jak również umiejętnością analizy własnych przeżyć i myśli.

 

Przygotuj konspekt referatu dotyczącego skandalizującego charakteru powieści i siły jej oddziaływania na ówczesnych czytelników.

Uwaga! W twoim referacie nie powinno zabraknąć informacji o tym, że po opublikowaniu Cierpień… moda na werteryzm ogarnęła całą Europę – naśladowano zachowania Wertera, jego sposób mówienia, strój (kolory żółty i niebieski!), postacie Lotty i Wertera zdobiły chińską porcelanę. Werterowska gorączka trwała jeszcze kilkadziesiąt lat po wydaniu powieści! Powstawały kontynuacje dzieła i jego parodie, pisano pieśni i poematy oparte na motywach z dzieła Goethego. Panie uwielbiały perfumy Eau de Werther… Znacznie bardziej groźna była fala samobójstw ludzi, którzy po lekturze powieści zrozumieli, że tak jak Wertera przytłacza ich jałowe życie i gnębiące indywidualistów konwenanse.

Napoleon powiedział Goethemu, że czytał jego powieść aż siedem razy! Następny przykład szaleństwa to pielgrzymki z całej Europy na grób Jeruzalema (opis trasy prowadzącej do jego grobu umieszczono nawet w angielskim przewodniku!).

  • Młodzi ludzie odbierali sobie życie z egzemplarzem powieś­ci w ręku, toteż krytycy atakowali Goethego za propagowanie nihilistycznych postaw i za wywieranie szkodliwego wpływu na młodych ludzi. Autora potępiali także duchowni w kazaniach. Wydział teologiczny w Lipsku domagał się nawet wprowadzenia zakazu publikacji powieści, dowodząc, że nakłania ona do samobójstwa.
  • Goethe stał się rzecznikiem swojego pokolenia. Wyrażał jego lęki, obawy i nastroje, jego sprzeciw wobec racjonalizmu starszej generacji. Powieść stała się wielkim osiągnięciem nurtu nazwanego później literaturą konfesyjną.
  • W 1776 roku w Danii zabroniono kolejnego przekładu Cierpień… na duński, powołując się na niezgodność książki z doktryną religii luterańskiej, oficjalnej religii państwowej.
  • Goethe był zdziwiony i zaniepokojony falą samobójstw. We wspom­nieniach pisał: „(…) Udało mi się rozjaśnić umysł i zrzucić ciężar z serca dzięki temu, że rzeczywistość przemieniłem w poezję, przyjaciele moi natomiast pomieszali pojęcia, sądząc, że poezję należy przemienić w rzeczywistość, odegrać rolę bohatera powieści i ewentualnie skończyć samobójstwem; a co z początku zdarzało się tylko wśród garsteczki, później poczęło przenikać do ogółu czytelników, książeczkę zaś moją, która mnie tak wielką oddała przysługę, potępiono jako wysoce szkodliwą”. Autor zdecydował się na przerobienie powieści. W ostatecznym tekście z 1878 roku dodał fragmenty, z których wynikało, że Werter cierpiał na zaburzenia umysłowe – to mogło (i miało!) odwieść czytelników od naśladowania jego samobójstwa. Zniechęcić do odbierania sobie życia miała także nota poprzedzająca księgę pierwszą, w której proponuje duszom miotanym tymi samymi uczuciami co Werter czerpanie pociechy z jego cierpień.
  • XX-wieczny pisarz niemiecki, Tomasz Mann, główny motyw powieści Goethego wykorzystał w swoim dziele zatytułowanym Lotta w Weimarze.

Pamiętaj, że wygłaszając referat, powinieneś starać się zaciekawić słuchaczy. Masz już sporo informacji i ciekawostek, ale dodaj coś od siebie. Dla młodych ludzi współczesnych Goethemu ta powieść była czymś w rodzaju przewodnika po życiu i może nawet biblii. A czym jest dla Ciebie, dla Twojego pokolenia? Może zbiorem wynurzeń rozhisteryzowanego mięczaka, nudziarstwem, nielubianą, nudną lekturą, do której nigdy już nie wrócisz? Nie rozumiesz szału werteromanii? Nie jesteś w tym odosobniony i nie bój się o tym powiedzieć.

 

Sporządź krótką notatkę na temat osjanizmu (wykorzystaj wiadomości z lekcji; możesz także zajrzeć do któregoś ze słowników). Wytłumacz, jaką rolę w życiu Wertera odegrały „Pieśni ­Osjana”.

Zacznij od definicji osjanizmu.

Jeśli Twoje wiadomości z lekcji nie są uporządkowane, zajrzyj do odpowiedniego słownika. Oczywiście, nie powinien być to Słownik wulgaryzmów ani Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny. Sporo informacji powinieneś za to znaleźć w Słowniku literatury polskiej XIX wieku czy w którymś ze słowników encyklopedycznych przeznaczonych dla licealistów. Na rynku jest ich teraz sporo i większość z nich jest niezła.

Druga część polecenia odsyła do tekstu powieści. Jeśli masz ochotę, możesz zacytować wybrany fragment.

Pierwsza część polecenia

Osjanizm to zespół tendencji w literaturze i kulturze drugiej połowy XVIII i w początkach XIX wieku, których źródłem były Pieśni Osjana, wydane przez szkockiego pisarza Jamesa Macphersona jako autentyczne pieśni celtyckie autorstwa legendarnego barda szkockiego. Okazało się, że autorem tego dzieła był nie legendarny bard, lecz Macpherson, który dopuścił się mistyfikacji. Jednak ujawnienie tego literackiego oszustwa nie zmniejszyło wcale popularności dzieła, słynnego w całej Europie. Pieśni Osjana to ukochana lektura Wertera, tytułowego bohatera powieści Goethego.

Osjanizm polegał na naśladowaniu stylu i tematyki Pieśni Osjana (czyli Macphersona). Masowo powstawały teksty, których autorzy opiewali bohaterską przeszłość własnego narodu, opisywali czyny walecznych bojowników i przygody czułych kochanków. W dziele Macphersona dominował liryczny nastrój, głęboka uczuciowość, rozrzewnienie, żal za minioną chwałą. Olbrzymią rolę odgrywała też sceneria: surowy krajobraz szkockich gór i groźne morze. Pieśni Osjana napisane były prostą, rytmiczną prozą. Często pojawiały się powtórzenia i parafrazy. W Polsce tłumaczeniem tego dzieła zajmowali się m.in. Ignacy Krasicki i Kazimierz Brodziński; całość przełożył na język polski Seweryn Goszczyński.

Druga część polecenia

Jest trudniejsza, choć pozornie wymaga mniej pracy. Musisz gruntownie przemyśleć to zagadnienie. Zwróć uwagę na to, że dla Wertera ważne były dwie lektury: eposy Homera (zwłaszcza Odyseja) i wspomniane w poleceniu Pieśni Osjana.

Zatrzymaj się na chwilę przy Homerze. W liście z 13 maja 1771 roku (to początek powieści!) na pytanie Wilhelma, czy przesłać Werterowi zostawione w mieście książki, ten prosi, by… nie robić tego: „Drogi mój, proszę cię, nie przysyłaj mi ich na Boga!”. Tłumaczy to faktem, że spokój i ukojenie przynosi mu czytanie Homera, które porównuje do kołysanki usypiającej wzburzoną krew. W dziełach antycznego epika pociąga go zapewne klasyczna harmonia, piękno słowa, jasność i wyrazistość sformułowań. Z upodobań jest więc Werter JESZCZE klasycystą. Zauważ, że Odyseja to lektura towarzysząca Werterowi w pierwszej, niemal sielankowej części utworu.

W liście z 12 października 1772 roku (II część powieści) Werter wyznaje, że Osjan wyrugował z jego serca Homera. To ważne wyznanie, gdyż świadczy o pewnej przemianie duchowej, która w nim zaszła (nie tylko o zmianie gustów czytelniczych!). Pieśni Osjana to lektura zupełnie inna od eposów Homera. Dzieła starożytnego autora to ­spokój, ukojenie, wyciszenie, harmonia, klasyczne piękno. Pieśni Osjana niosą niepokój, wielkie emocje przeżywane wraz z bohaterami, atmosferę tajemnicy i grozy. To nowy, zupełnie nieklasyczny rodzaj piękna!

Dla bohatera ważne stają się teraz nowe wartości, w inny sposób patrzy na świat, jest jeszcze bardziej emocjonalny i rozedrgany wewnętrznie.

 

Krytyka społeczeństwa w „Cierpieniach młodego Wertera”. Notatkę sporządź w punktach.

Zacznij od krótkiego, informacyjnego wstępu. Przygotowując się do matury, sprawdzianu czy wypracowania klasowego, oszczędzisz sobie nerwowego przeglądania podręczników i opracowań. Wystarczy, że rzucisz wtedy okiem na notatkę.

Cierpienia młodego Wertera są odzwierciedleniem fermentu w środowisku inteligencko-mieszczańskim. Ujawniał on kryzys dogorywającej już arystokracji wraz z jej ograniczeniami „kastowymi” (Werter z goryczą opisuje przyjacielowi zdarzenie, kiedy to został wyproszony z balu u hrabiego jako niearystokrata, człowiek z niższej warstwy), fałszem i inercją. Dzieło Goethego to niby opowieść o cierpieniach miłosnych prowadzących do tragedii, jednak… autor zręcznie przemyca wątki społeczne. Koniecznie podkreśl, że właśnie te rozczarowania społeczne tworzą tło dla dojrzewającej w Werterze decyzji o samobójstwie.

Notatka nie musi być bardzo dokładna – nie warto, abyś ślęczał nad nią cały dzień, szukając odpowiednich fragmentów. Wystarczy wskazać kilka z nich i ewentualnie krótko je skomentować.

  • Werter uważa, że społeczeństwo jest tworem wewnątrz pustym. Mierzi go jego „błyszcząca nędza” i nuda wypełniająca życie tych „obrzydliwych ludzi” – z typową dla młodego człowieka pasją i pogardą oskarża społeczeństwo o pustkę wewnętrzną przykrytą płaszczykiem form i konwenansów.
  • Wywołuje w nim obrzydzenie także żądza pierwszeństwa u niemal wszystkich członków społeczeństwa, którzy gotowi są iść po trupach, aby tylko być o jeden krok przed innymi.
  • Stawia ostrą diagnozę: „Nie widzę nic nad wiecznie połykającego, wiecznie przeżuwającego potwora” – widzimy, że już wtedy mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem określanym w XX wieku jako homogenizacja kultury…
  • Bohater dzieli się z przyjacielem swoimi poglądami na mieszczaństwo i różnice stanowe. Rozumie, że są one konieczne, ale „Niechże nie stają i na drodze tam właśnie, gdzie mogę zażyć jeszcze bodaj trochę radości, bodaj odrobiny szczęścia przy stole” (II część powieści, list z 24 grudnia). Opowiada historię pewnej damy, ciotki swojej nowej znajomej. Ta bardzo stara kobieta nie ma nic (majątku, inteligencji itd.) poza arystokratycznym pochodzeniem i szeregiem przodków o wielkich nazwiskach. Gdyby nie litościwa siostrzenica, staruszka dawno umarłaby z głodu. Mimo to jednak z pogardą patrzyła na „marny tłum mieszczuchów”. Ta dama to typowa przedstawicielka arystokracji, nadmiernie przywiązana do tytułów.

Koniecznie przytocz tu historię o upokorzeniu, jakie spotkało Wertera na balu u hrabiego C. (II część powieści, list z 15 marca). „Zgrzytam zębami! Do licha!” – pisze oburzony i wściekły bohater. Hrabia lubił Wertera i miał do niego wyraźną słabość. Pech chciał, że zaprosił go na obiad akurat tego dnia, kiedy wieczorem zbierała się u niego cała arystokratyczna śmietanka, bohater zasiedział się i zaczęli się już schodzić goście. Werter opisuje tę „całą bandę” z gryzącą ironią. Mimo wszystko nie ukrywa jednak przykrości związanej z faktem, że panna B., na ogół bardzo mu życzliwa, rozmawia z nim z mniejszą niż zwykle swobodą, właściwie nawet z wyraźnym zakłopotaniem. W końcu hrabia, tłumacząc się poglądami gości na różnice stanów, poprosił młodego mieszczanina o opuszczenie swojego domu. Nie dość na tym – gdy Werter udał się wieczorem do gospody na kolację, biesiadnicy dokuczali mu i kpili z niego. Dla wrażliwego chłopaka było to traumatyczne przeżycie. Pisze o tym bardzo ostro: „Gdziekolwiek się dzisiaj pokażę, wszyscy wyrażają mi swe współczucie, a zawistni triumfują, mówiąc: tak się dzieje pyszałkom, którzy mając ledwo odrobinę rozumu w głowie, myślą, że to ich upoważnia do przekraczania wszelkich granic i do nieliczenia się ze stosunkami. Gadają różności bez końca, a ja mam się ochotę pchnąć nożem”.

Krótko podsumuj swoje spostrzeżenia

Cierpienia… to powieść buntownicza, mimo że tytułowy bohater nie rozwiązuje sprzeczności i kończy swe cierpienia strzałem w głowę; ucieka przed światem i obrzydliwymi ludźmi najpierw w prywatność (życie w harmonii z naturą, lektura), a w końcu w śmierć.

 

Przeczytaj uważnie przytoczony fragment powieści Johanna Wolfganga Goethego. Skomentuj postawę Wertera i wyrażane przez niego opinie na temat natury ludzkiej i mechanizmów rządzących światem.

12 sierpnia
Albert jest tak skrupulatny, że ile razy mu się zdaje, iż powiedział coś zbyt pochopnego, zbyt ogólnikowego lub niezupełnie zgodnego z prawdą, zaczyna zaraz modyfikować, uwarunkowywać, odejmować i dodawać, aż wreszcie z całego wyrażonego zapatrywania nie zostanie i śladu. Tym razem zatopił się tak w analizowaniu tematu, że przestałem go słuchać, uczułem smutek i nagle szybkim ruchem przyłożyłem lufę pistoletu do czoła tuż ponad prawym okiem. – Dajże spokój! – zawołał Albert, odciągając broń od mojej głowy.
– Cóż to ma znaczyć? – Przecież nie nabity! – odparłem. – A choćby nawet i tak było – powtórzył niecierpliwie – cóż to ma za sens? Pojąć nie mogę, by ktoś mógł być do tego stopnia nierozsądnym, by popełniać samobójstwo! Sama myśl o tym napełnia mnie obrzydzeniem.
– Dziwne to – zawołałem – że wy, ludzie, rozważając coś, zaraz macie na pogotowiu słowa: to jest głupie… to mądre… to dobre… a to złe! Cóż to wszystko razem znaczy? Czy zbadaliście wewnętrzne pobudki czynu? Czyż z całą pewnością wyjaśnić możecie przyczyny, dla których coś się stało, i udowodnić, że stać się musiało? Gdybyście to uczynili, nie bylibyście tak pochopni w ferowaniu wyroków. […]
– Ach wy, ludzie mądrzy! – zawołałem ze śmiechem. – Namiętność! Pijaństwo! Szał! Z jakąż obojętnością i spokojem wygłaszacie te słowa? Przyganiacie pijakowi, czujecie wstręt do szaleńca, mijacie obu, jak kapłan z przypowieści i jak faryzeusz dziękujecie Bogu, że nie uczynił was takimi, jak oni. Ja byłem nieraz pijany, a namiętności moje unosiły mnie zawsze na samo pogranicze szału, ale nie żałuję tego wcale, bowiem na samym sobie nauczyłem się rozumieć, dlaczego okrzykiwano zawsze szaleńcami i pijakami ludzi niezwykłych, którzy dokonywali czegoś ogromnego, czegoś niepojętego. Ale nawet w codziennym życiu ze wstrętem słuchać musimy, jak o człowieku, spełniającym jakikolwiek śmiały, szlachetny, nieoczekiwany czyn, gawiedź powiada: to pijanica, to szaleniec! O, hańba wam, ludzie trzeźwi! Wstydźcie się, mędrcy! […]
Spójrz na człowieka żyjącego w danych warunkach, weź pod uwagę wrażenia, jakie odbiera i myśli, które się w nim ustalają, i pomyśl, że oto niespodziana namiętność pozbawia go z nagła spokoju, zdolności rozumowania i prowadzi do zagłady.
Człowiek rozumny ogarnia spojrzeniem nieszczęśnika i przekonuje go, ale wszystko nadaremnie. Podobnie człowiek zdrowy, stojąc u wezgłowia chorego, nie jest w stanie udzielić mu ni odrobiny swych własnych sił. […]
Człowiek jest tylko człowiekiem, a owa odrobina rozsądku, jaką może posiadać, bardzo mało albo zgoła nic nie waży na szali, gdy rozpęta się namiętność i niedola uciska. Przeciwnie nawet… Zresztą pomówimy o tym jeszcze! – zawołałem i chwyciłem kapelusz. Serce me było przygnębione… rozstaliśmy się, nie osiągnąwszy porozumienia. O, jakże trudno na tym świecie człowiekowi zrozumieć drugiego człowieka.

Wyjaśnienie zadania

Słowem kluczowym do dobrego zrozumienia tematu jest wyraz „skomentuj”. Zastanów się przez chwilę nad jego znaczeniem. Komentować to inaczej interpretować, objaśniać, omawiać jakieś wydarzenie, problem, postawę etc., robić krytyczne uwagi, także: dyskutować o jakimś wydarzeniu, problemie.

Najpierw musisz głęboko zastanowić się nad słowami wypowiedzianymi przez tytułowego bohatera, odnieść przywołany cytat do jego losów, odnaleźć w pamięci innych, pokrewnych mu bohaterów literackich – indywidualistów, buntowników, nieszczęśliwych kochanków, szaleńców pozostających w niezgodzie ze światem; zastanowić się nad tym, co ich łączy, co jest źródłem ich inności, jakie są ich racje.
Następnie sproblematyzuj przytoczoną wypowiedź Wertera. Wyodrębnij poruszane przez niego kwestie; spróbuj się do nich ustosunkować. Zastanów się, jak na te same zagadnienia patrzy drugi ważny bohater Cierpień… – Albert.

Konspekt wypracowania

Warianty wstępu

  • Wariant 1.
    Pracę możesz rozpocząć od krótkiego przypomnienia losów Wertera. Nie streszczaj, pisz tylko o tych wydarzeniach, które są istotne z punku widzenia całości pracy. Bolesne wydarzenia przeszłości i szeroko pojęta niezgoda ze światem spowodowały, że Werter zaszył się w wiejskiej okolicy. Zakochał się w Lotcie, narzeczonej innego mężczyzny. Próbował podjąć pracę zawodową jako urzędnik, spotkały go jednak przykrości natury towarzyskiej. Nigdzie nie znalazłszy ukojenia dla swoich cierpień, popełnił samobójstwo.
  • Wariant 2.
    Możesz również zacząć od postawienia ważnego pytania: dlaczego to właśnie Werter stał się tak ważnym bohaterem epoki romantyzmu? Co w tej postaci pociągało, fascynowało żyjących w tych czasach? Przypomnij, że po wydaniu Cierpień młodego Wertera przez Niemcy przetoczyła się fala samobójstw. Na wzór kultowego bohatera młodzi ludzie mający odebrać sobie życie ubierali się w żółte kamizelki i niebieskie fraki – to bardzo ważna informacja! W takim ujęciu losy Wertera i wyrażane przez niego poglądy przestają bowiem być tylko opisem jednostkowego, „nieuleczalnego” przypadku. Tytułowy bohater powieści Goethego staje się wyrazicielem swojego pokolenia, bohaterem uniwersalnym.
  • Wariant 3.
    Przypomnij sobie i czytelnikom Twojej pracy romantyczne przeciwstawienie serca i rozumu. Możesz to zrobić na przykładzie Mickiewiczowskiego „szkiełka i oka”. Omów w skrócie racje romantyków. Przypomnij cechy typowego romantycznego bohatera: to indywidualista, nieszczęśliwy kochanek, często poeta, samotny buntownik pozostający w konflikcie z istniejącymi normami społecznymi, skłócony ze światem i ludźmi, nieufny wobec rozumu i nauki, odrzucający rzeczywistość i uciekający w marzenia. Zwróć uwagę na to, że Werter doskonale się w ten model wpisuje, koniecznie jednak musisz zaznaczyć, że nie jest on bohaterem romantycznym, lecz prekursorską kreacją dla tego modelu.

Warianty rozwinięcia

  • Wariant 1.
    Komentując poglądy i postawę Wertera, w każdym wypadku powinieneś zwrócić uwagę na to, że analizowany cytat to nie tylko kilka pustych zdań wygłoszonych w ferworze dyskusji. Werter całym swoim życiem (a nawet śmiercią) daje świadectwo głoszonemu światopoglądowi. Spróbuj wyróżnić w przytoczonym cytacie najważniejsze myśli. Przygotowując się do pisania pracy, sporządzając jej konspekt, możesz je sobie wstępnie wypunktować.
    Będą to:

    • Przekonanie o potężnej, niszczącej sile namiętności, porównanej przez Wertera do śmiertelnej choroby, wobec której jest bezsilnym. Z drugiej strony bogate życie uczuciowe stawia człowieka ponad tłumem, pozwala na dokonywanie rzeczy wielkich.
      nPrzepaść, jaka otwiera się pomiędzy człowiekiem targanym namiętnościami a chłodno rozumującym mędrcem. Werter stoi po stronie uczucia. Tak zwanym mędrcom, ludziom trzeźwo myślącym zarzuca obłudę i pochopne ferowanie niesprawiedliwych wyroków.
    • Tajemniczy charakter ludzkiej duszy, której nigdy nie da się do końca poznać (a więc tym samym nie ma się prawa oceniać cudzego postępowania). Stosunki międzyludzkie powinny opierać się na łączności duchowej, „wczuciu się” w drugiego człowieka, nie zaś na chłodnym rozumowaniu.
    • Ważne są także poglądy Wertera na temat ludzkiego cierpienia i samobójstwa.
      Wszystkie te punkty domagają się rozwinięcia. Pamiętaj, że Twoim zadaniem jest przede wszystkim objaśnienie słów Wertera. Dlatego jak najczęściej wspieraj się cytatami. Kiedy tylko przyjdzie Ci coś mądrego do głowy, odwołuj się do innych znanych z lektur postaci.
  • Wariant 2.
    Wyodrębnij w tekście jeden podstawowy problem. Będzie nim rozdźwięk, absolutna niemożność porozumienia pomiędzy ludźmi kierującymi się uczuciem (namiętnością) – jak Werter a ludźmi kierującymi się chłodnym rozumowaniem – jak Albert. Na dowód możesz przytoczyć cytat:
    Rozstaliśmy się, nie osiągnąwszy porozumienia. O, jakże trudno na tym świecie człowiekowi zrozumieć drugiego człowieka.
    Teraz zajmij się szczegółową analizą sporu tych bohaterów, ze szczególnym uwzględnieniem racji Wertera, których objaśnienie jest Twoim głównym zadaniem. Werter w ludziach ogarniętych namiętnością, którą porównuje do szału i nazywa śmiertelną chorobą ducha, widzi jednostki niezwykłe, wartościowe, zdolne dokonywać ogromnych, niezwykłych czynów. Albert, pedant niezachwianie wierzący w rozum, uważa, że tylko pozostając w zgodzie z rozsądkiem, można dokonywać rzeczy wielkich. Potwierdź swoją opinię cytatami. Jaką postawę reprezentuje Werter, a jaką Albert? Wykorzystaj znane Ci lektury pochodzące z epoki romantyzmu na przykład racje obłąkanej Karusi i poety przeciwstawione racjom mędrca w znanej balladzie Adama Mickiewicza Romantyczność lub spór Pustelnika (Gustawa) i Księdza z IV części Dziadów. W ten sposób tworzysz obszerny, historycznoliteracki komentarz do tekstu i, tym samym, zdobywasz kolejne punkty u egzaminatorów.
  • Wariant 3.
    W rozwinięciu możesz się także zająć (zwłaszcza jeżeli nie uczyniłeś tego we wstępie) odniesieniem słów Wertera do jego smutnych losów, w szczególności nieszczęśliwej miłości do Lotty. Ta niemająca szans na zaspokojenie namiętność była wszakże jedną z przyczyn, dla których bohater targnął się na własne życie. Przypomnij inne słynne kreacje nieszczęśliwych kochanków. Możesz odwołać się do bohaterów romantycznych – świetnym przykładem będzie tu Gustaw z IV części Dziadów, kochał do obłędu i namiętność ta nie wygasła w nim nawet po śmierci… Możesz również pozwolić sobie na wędrówkę po odległych epokach – nieszczęśliwą namiętnością targani byli bohaterowie tak znani jak Tristan i Izolda czy Romeo i Julia. Ludzie rozsądni, w rodzaju Alberta – polemisty Wertera – z pewnością daliby im zbawienną radę, że… powinni przestać kochać albo poczekać, aż miłość sama w nich wygaśnie. Spór pomiędzy Werterem a Albertem, pomiędzy prawdą uczucia, szału, namiętności, miłości a rozumem, zdrowym rozsądkiem czy po prostu zwykłym konformizmem wielokrotnie stawał się tematem dzieł literackich. Nie można go arbitralnie rozstrzygnąć, każdy w sobie samym powinien poszukać odpowiedzi.

Warianty zakończenia

  • Wariant 1.
    W zakończeniu możesz wyrazić własną opinię. Który bohater jest Ci bliższy: Werter (a wraz z nim Karusia i Gustaw) czy Albert (razem z Księdzem z IV części Dziadów). Oceń, a nawet skrytykuj poglądy każdej ze stron. Staraj się o chłód i obiektywizm – przecież wybierając ten temat, postanowiłeś wcielić się w rolę komentatora tekstu literackiego.
  • Wariant 2.
    Zwróć uwagę na uniwersalność poglądów Wertera, na to, że podobne mu postacie często stają si ę bohaterami dzieł literackich. Wymień kilka przykładów (Karusia z Romantyczności, Gustaw z IV części Dziadów, Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego, Romeo ze słynnej tragedii Szekspira, Tristan – bohater średniowiecznego romansu). Zastanów się, czy prezentowany przez Wertera sposób przeżywania miłości, stosunek do życia i świata jest obecny w dzisiejszej rzeczywistości. A jeżeli nie jest? Dlaczego?
  • Wariant 3.
    W zakończeniu możesz też zdecydowanie skrytykować poglądy Wertera. Zwróć uwagę na jego wybujały indywidualizm, na stawianie się ponad innych, zbyt emocjonalne podejście do poruszanych problemów. Na egotyzm, postrzeganie rzeczywistości poprzez pryzmat własnego „ja”, niedopuszczanie racji innych, nawet życzliwych mu ludzi. Wreszcie na to, że bohater ten cierpiał na własne życzenie, nawet nie starał się, aby pasja miłosna, którą był ogarnięty, w jakikolwiek sposób zmieniła rzeczywistość. Werter nie walczył przecież o Lottę, nie próbował zdobyć jej uczucia, odbić ukochanej rywalowi. Potrafił tylko utyskiwać na złe prawa rządzące światem. Nie starał się niczego zmienić. Można powiedzieć, że Werter jest przykładem absolutnej bierności. W ten sposób, obniżając wartość tej postaci, obniżasz jednocześnie wartość głoszonych przez nią poglądów.

Czego nie należy robić

  • Dokładnie i drobiazgowo streszczać powieści – nie takie jest przecież zadanie zawarte w temacie.
  • Nazywać powieści dziełem dojrzałego romantyzmu – to bzdura.
  • Nadmiernie psychologizować.
  • Odrywać się od tekstu i zbyt dużo wagi poświęcać kontekstom.

Konteksty

Przy okazji tego tematu można odwołać się do następujących utworów literackich:

  • Dzieje Tristana i Izoldy – najsłynniejsza para kochanków ze średniowiecznych romansów; ich wielka miłość zakończyła się śmiercią obojga.
  • Romeo i Julia – postacie słynnych kochanków (można wymienić także innych) mogą przydać się przy komentowaniu postawy Wertera. Nie tylko on wbrew rozsądkowi dał się pochłonąć niszczącej sile miłości…

A także do dzieł polskich romantyków:

  • Romantyczność – jedna z najsłynniejszych ballad Adama Mickie-wicza. Jej przedmiotem jest spór pomiędzy uczuciem i rozumem, bardzo ważna jest także postać głównej bohaterki – Karusi, wieśniaczki opętanej nieszczęśliwą miłością.
  • Dziady część IV – losy Wertera stanowią wzór dla Gustawa. Dlatego jest to postać warta przywołania w tej pracy. Ważny jest również spór, jaki Gustaw toczył z Księdzem, jego pierwowzór znaleźć możemy w sporze Wertera z Albertem.
  • Kordian – tytułowy bohater dramatu to jeszcze jedna postać nosząca rysy werterowskie: nieszczęśliwy kochanek skłócony ze światem.

 

 

Cierpienia młodego Wertera znakomitą lekturą do tematów o:

  • cierpieniu
  • miłości
  • młodości
  • samotności, alienacji
  • pragnieniu śmierci, samobójstwie
  • szaleństwie
  • normach i konwenansach
  • arystokracji
  • przyjaźni
  • pokrewieństwie dusz
  • krytyce społeczeństwa
  • książkach zbójeckich
  • życiu w zgodzie z naturą
  • bólu istnienia, poczuciu bezsensu życia, depresji, melancholii

 

Młodość

Przykład sformułowania tematu
Różne ujęcia tematu młodości w literaturze.

Podpowiadamy
Zestaw Cierpienia młodego Wertera z utworem tylko częściowo do niego podobnym, w którym młodość także jest okresem wyborów i poszukiwań, przeżywania miłości, ale także okresem walki, bo bohater prócz miłości znajduje inny cel w życiu – służbę ojczyźnie (takim tekstem jest Kordian).
Możesz też zestawić wizję młodości wypełnionej nieszczęśliwą miłością z młodością stawiającą sobie inne cele – na przykład samokształcenie (tu dobrym punktem odniesienia będzie Oda do młodości). Zwróć uwagę na to, że młodość może być nakierowana na różne sprawy: miłość, samokształcenie, walkę narodowowyzwoleńczą.

Miłość

Sformułowanie tematu prezentacji
Różne wizje miłości w wybranych tekstach kultury. Przedstaw na podstawie wybranych utworów.

Podpowiadamy
Wybierz skrajnie różne przykłady utworów różniących się formą i ujęciem tematu miłości. Z jednej strony przedstaw miłość sentymentalną, szczęśliwą, pogodną i niezbyt głęboko analizowaną, rodem z utworów polskiego sentymentalizmu, na przykład z sielanki Laura i Filon. Z drugiej strony przedstaw miłości dramatyczne, ale spełnione, takie jak Romea i Julii, Tristana i Izoldy. Przedstaw wreszcie uczucia dramatyczne, które z całą pewnością można nazwać toksycznymi i autodestrukcyjnymi, takie jak miłość Wertera.

Zawód miłosny

Sformułowanie tematu prezentacji
Zawody miłosne i różne ich źródła w literaturze XIX i XX wieku. Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Pokaż różne rozumienia sformułowania “zawód miłosny”. Podziel zawody miłosne na wynikające z miłości nieodwzajemnionej, niespełnionej, niemożliwej, a także na zawody miłosne związane z ogólnym rozczarowaniem życiem, miłością, światem. Do pierwszej grupy zapewne zaliczysz zawód miłosny Wertera, do drugiej na przykład Kordiana. A do której zaliczysz Wokulskiego? Przemyśl te podziały.

Ból istnienia

Sformułowanie tematu prezentacji
Różne przejawy bólu istnienia w wybranych tekstach literackich XIX i XX wieku. Ukaż na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Użyj różnych terminów związanych z bólem istnienia. Powiedz o pokoleniu burzy i naporu w epoce preromantyzmu i użyj terminu “Weltschmerz“– ból istnienia. Podaj przykład postawy bohatera Cierpień młodego Wertera. Opowiedz o postawie dekadenckiej z przełomu XIX i XX wieku i omów takie utwory młodopolskie, jak Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Koniec wieku XIX (odwołaj się do filozoficznych źródeł epoki Młodej Polski). Zwróć uwagę na różne określenia bólu istnienia, różnice między pokoleniami go odczuwającymi, różne formy wyrażania tego bólu (poezja, powieść w listach, pierwsza osoba, kreacja bohatera) i to samo uczucie przekazywane w tych utworach – zmęczenie światem.
Możesz odwołać się też do wiersza Szymborskiej Schyłek wieku, też na swój sposób przekazującego ból istnienia. Dziewiętnastowieczną histerię czy histerię przełomu wieków zastępuje w nim chłód na pozornie kalkulacja i chłodny ton, sceptycyzm wobec dobra świata i postępu (to też swoiste świadectwo bólu istnienia!).

Konflikt jednostka-społeczeństwo

Sformułowanie tematu prezentacji
Portrety jednostek skłóconych wybranych literackich i filmowych przykładach.

Podpowiadamy
Przywołaj postacie buntowników, na przykład z filmu Buntownik bez powodu z kultowego obrazu Buntownik bez powodu – filmu z Jamesem Deanem– i z literatury, przywołaj postać wykreowaną przez Stachurę w opowiadaniach i piosenkach – outsidera niegodzącego się ze społecznymi regułami. Przywołaj wreszcie grupę nieszczęśliwych i wyalienowanych ze społeczeństwa kochanków – Tristana i Izoldę, ukrywających się przed królem z powodu grzechu i obawy przed karą, Wertera, który żyje romantycznymi uniesieniami, a nie potrafi być praktycznym, dbającym o sprawy materialne młodzieńcem. Najważniejsze, byś umiał nazwać przyczyny skłócenia jednostek ze społeczeństwem: nałóg, niezgadzanie się na reguły społeczne, występek, niechęć do życia w skupisku, buntowanie się przeciw konsumpcjonizmowi i szukanie mocnych wrażeń (Buntownik bez powodu, Buszujący w zbożu).

Samobójstwo

Sformułowanie tematu prezentacji
Przedstaw wybrane obrazy samobójstw i prób samobójczych w literaturze. Spróbuj wskazać ich źródła.

Podpowiadamy
Wśród prób samobójczych warto przytoczyć np. próbę Kordiana z dramatu Juliusza Słowackiego. Wśród „udanych” samobójstw wymienimy samobójstwo bohaterki Pani Bovary, samobójstwo Wertera czy Antygony i Hajmona bohaterów dramatu Sofoklesa, wreszcie samobójstwo bohatera Małej apokalipsy. Lepiej jednak podzielić samobójstwa nie na „udane” i „nieudane”, lecz uszeregowane według ich przyczyn. Antygona popełni samobójstwo, by skrócić swą mękę i zaprotestować przeciw decyzji Kreona. Hajmon i Werter popełniają samobójstwa z miłości, pani Bovary w wyniku trudnej sytuacji, niemal bez wyjścia, w jakiej się znalazła (brak pieniędzy, nadużycie zaufania męża i brak miłości oraz pomocy ze strony kochanków, bezradność i rozczarowanie światem, świadomość własnych błędów). Bohater Małej apokalipsy dokonuje tego czynu, by paradoksalnie nadać jakiś sens swemu niezbyt udanemu życiu, w geście buntu przeciw totalitaryzmowi, częściowo pod naciskiem działaczy opozycji. Ale dokonuje tego czynu ze strachem, obawą, niepewnością, czy to decyzja słuszna i czy go nie przerośnie.
Możemy też skupić się na różnicach w przedstawianiu obrazów samobójstw. Samobójstwo Wertera czy Emmy jest plastyczne i sugestywne. Obraz próby samobójczej Kordiana, autor nie koncentruje się na pokazaniu samobójczego gestu, lecz na dojrzewaniu decyzji młodzieńca do przerwania życia. Podobnie do decyzji dojrzewa (przez całą książkę!) bohater Małej apokalipsy, samej sceny samobójstwa jednak nie oglądamy. Opuszczamy bohatera na sekundę przed, poznawszy uprzednio różne problemy techniczne z popełnieniem samobójstwa (benzyna i zapałki muszą być odpowiedniej jakości, polskie się do tego nie nadają).

Samotność

Sformułowanie tematu prezentacji
Różne portrety samotników. Ukaż na podstawie wybranych tekstów literackich.

Podpowiadamy
Przywołaj filmowych i literackich samotników. Spróbuj dokonać jakiegoś ich podziału. Zastanów się, co którego z nich wyróżnia? Na przykład samotność dyktatora. Samotność nie z własnej woli – Robinson Crusoe. Samotność artysty z wyboru i świadomość wyższości nad tłumem: Gustaw-Konrad, bohaterowie młodopolskich wierszy. Werter – samotność nieszczęśliwie zakochanego samobójcy, romantyka.

Nieszczęśliwi kochankowie

Sformułowanie tematu prezentacji
Portrety nieszczęśliwych kochanków. Pokaż na podstawie wybranych tekstów kultury.

Podpowiadamy
Wymień literackich kochanków i poklasyfikuj ich nieszczęścia: Tristan i Izolda złamali przysięgę małżeńską Izoldy, to, że ich miłość nie wpisywała się w średniowieczną moralność, nie była zgodna z ówczesnym systemem wartości, zresztą źródłem tej namiętności stały się według średniowiecznego autora czary. Miłość Romea i Julii została w pewnym momencie uświęcona sakramentem małżeńskim, ale konflikt rodzin, z których pochodzili młodzi, przeszkadzał szczęśliwemu uczuciu kochającej się pary.
Werter – nieszczęśliwy kochanek nie był przystosowany do wymagań społecznych stawianych młodzieńcowi epoki preromantyzmu.

Zobacz:

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe

Kim jest bohater Cierpień młodego Wertera?

O czym są Cierpienia młodego Wertera?

Cierpienia młodego Wertera na maturze

Werter – charakterystyka

Werter – bohater literacki