Cechy młodości:

  • wiara w ideały;
  • entuzjazm, radość z życia;
  • bunt;
  • spór ze starszym pokoleniem:
    • dzieci kontra rodzice
    • spory epokowe, np. romantycy kontra klasycy, pozytywiści kontra romantycy;
  • potrzeba przyjaźni i miłości;
  • poszukiwanie autorytetów.

 

Idealiści

Ikar

W co wierzył?
W to, że ludzkie możliwości są nieograniczone.
Jak się to objawiało?
Wzbił się ku słońcu i przypłacił to śmiercią.

Prometeusz

W co wierzył?
W to, że ludzie mają prawo do szczęśliwego życia.
Jak się to objawiało?
Przeciwstawił się bogom i został za to okrutnie ukarany.

Bohaterowie Kamieni na szaniec

W co wierzył?
W siłę polskiego narodu i w wielką moc przyjaźni.
Jak się to objawiało?
Przeciwstawiali się niemieckim okupantom poprzez walkę w ramach Małego Sabotażu.

Bohaterowie Syzyfowych prac

W co wierzył?
W to, że od ich pokolenia zależy przyszłość pozbawionej niepodległości Polski.
Jak się to objawiało?
Buntowali się przeciwko nakazom rosyjskich nauczycieli, potajemnie czytali polską literaturę.

Stasia Bozowska – Siłaczka

W co wierzył?
W to, że dzieci z ubogich rodzin również mają prawo zdobyć wykształcenie.
Jak się to objawiało?
Mimo fatalnych warunków, które ostatecznie doprowadziły do jej śmierci, wytrwale uczyła wiejskie dzieci.

 

Zbuntowani

Prometeusz

Przeciw czemu się buntował?
Przeciw okrutnym prawom boskim hamującym postęp ludzkości.
Jak się to objawiało?
Wykradł święty ogień i podarował go ludziom.

Ikar

Przeciw czemu się buntował?
Przeciw ograniczeniom ludzkiej natury i zakazom, wynikającym ze zdrowego rozsądku.
Jak się to objawiało?
Mimo ostrzeżeń ojca wzbił się zbyt wysoko.

Hamlet

Przeciw czemu się buntował?
Przeciw zbrodni, jakiej dokonał jego stryj – panujący król Danii.
Jak się to objawiało?
Zdemaskował stryja, ale przez to doprowadził do śmierci wielu osób.

Stasia Bozowska – Siłaczka

Przeciw czemu się buntował?
Przeciw nieludzkim warunkom, w jakich żyły dzieci wiejskie.
Jak się to objawiało?
Poświęciła swoje zdrowie i życie.

Bohater Buszującego w zbożu

Przeciw czemu się buntował?
Przeciw schematom, w jakich go wychowano (konieczność wykształcenia, założenia rodziny, poznania wpływowych ludzi).
Jak się to objawiało?
Swój ostatni dzień dzieciństwa zamienił w mityczną wędrówkę w poszukiwaniu wartości życia.

 

Potrzeba przyjaźni i miłości

Przyjaźń i miłość – tak ważne w młodości. Młodzieńcze pary przyjaciół z Waszych lektur:

  • Marcin Borowicz, Andrzej Radek – przebyli długą drogę, zanim się zaprzyjaźnili;
  • Alek, Zośka, Rudy – przyjaźń, której nie zniszczyła nawet wojna;
  • Tomek Sawyer i Huck Finn – wspólne poszukiwanie przygody, wędrówka, poznawanie świata.

A zakochani:

  • Romeo i Julia;
  • Tadeusz i Zosia z Pana Tadeusza;
  • Alek i Basia z Kamieni na szaniec.

 

Spór ze starszym pokoleniem

Każda epoka ma swe własne cele
i zapomina o wczorajszych snach

– pisał Adam Asnyk w wierszu Do młodych. Wiele w tych słowach prawdy – to, czym fascynowali się w młodości Wasi rodzice, Was już nie pociąga. I odwrotnie – rodzicom czasem trudno zrozumieć Wasze zainteresowania. Gdzie w literaturze znajdziesz spór starego i młodego pokolenia?

  • Mitologia: Ikar i Dedal – porywczy młodzieniec nie posłuchał rad rozważnego ojca. Czy warto było poświęcić życie dla jednej chwilki szczęścia?
  • Oda do młodości, Pieśń filaretów Mickiewicza – poetyckie manifesty młodych romantyków skierowane przeciwko myślicielom oświeceniowym.
  • Do młodych Adama Asnyka – rozważny głos w sprawie sporu pokoleniowego: „Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg”, ale „nie depczcie przeszłoś­ci ołtarzy”.
  • Romeo i Julia – kochają się mimo sporów rodowych i potrafią przeciwstawić się rodzicom.

 

Poszukiwanie autorytetów

Dobrze mieć jakiś wzorzec, który można naśladować we własnym życiu. Światowe Dni Młodzieży obchodzone co roku w różnych miastach świata potwierdzają, że dla ogromnej rzeszy młodych ludzi na całym świecie największym autorytetem jest papież Jan Paweł II.

W lekturach przykładów jest mnóstwo:

  • Harcerze z czasów II wojny światowej za przykładem starszych żołnierzy z chęcią wstąpili do bojowych oddziałów Szarych Szeregów, aby wziąć udział w walce o wolność Polski (Kamienie na szaniec, Ziele na kraterze).
  • Marcin Borowicz (Syzyfowe prace) bierze wzór z Zygiera i dojrzewa emocjonalnie, staje się świadomym swej polskości (ale wcześniej łatwo uległ wpływom rusyfikatorów!). Tadeusz Soplica – pod wpływem księdza Robaka i Sędziego – ze skłonnego do zabaw młodzieńca zmienia się w patriotę.
  • Siłę autorytetu ukazuje także często w literaturze relacja: mistrz i uczeń. Widzowie filmu (lub czytelnicy książki) pt. Imię róży mogą przypomnieć Wilhelma i Atso.
  • Metody otumaniania młodych ujawnia Witold Gombrowicz w Ferdydurke. Młody Józio spotyka się z ciągłą presją ze strony otoczenia. Wszyscy próbują go „upupić” – czyli zamknąć w sztywnych schematach. Szkoła, dom, młodzieńcze przyjaźnie, miłości i ideały, czyli wszystko to, co ważne jest dla młodego człowieka, zostało tu przedstawione w krzywym zwierciadle.

Zastanów się!
Jakich wartości poszukujesz? Kogo i za co cenisz? Takie pytanie może pojawić się w teście egzaminacyjnym.

 

Radość z życia, pochwała młodości

Romantyzm. Po raz pierwszy w literaturze młodzi tak bardzo podkreślają swą odrębność. Wszystko zaczyna się od Mickiewicza. W Odzie do młodości niespełna dwudziestokilkuletni przyszły wieszcz w pełnym uniesienia wierszu wychwala młodość:

Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
(Oda do młodości – najważniejszy utwór manifest)

Złośliwie można przypomnieć, że ten sam poeta pod koniec życia nazwie swą młodość „górną i durną”.
Ale uwaga – „durny” oznacza tu: szalony, zuchwały, dumny…
Po romantyzmie takie pochwały młodości pojawiają się w kolejnych epokach bardzo regularnie, na przykład w pozytywizmie: wiersz Adam Asnyk Do młodych.

 

Młodość stracona (przegrana)

Z własnej winy

  • biblijny syn marnotrawny;
  • Scrooge z Opowieści wigilijnej – ta przełomowa noc uświadomiła mu, że przez swoje skąpstwo nigdy nie zaznał przyjaźni, zmarnował swą młodość.

Z winy historii

Powstańcy – a powstań było w naszym kraju niemało (listopadowe, styczniowe, warszawskie) – to młodzi ludzie, którzy musieli szybko dorosnąć do walki, a często i „do trumny”.

Pokolenie Kolumbów, czyli Baczyński, Gajcy i bohaterowie Kamieni na szaniec. Wiedzieli, że nie mogą spokojnie cieszyć się młodością, ponieważ muszą walczyć. K. K. Baczyński tak o tym pisał w wierszu Pokolenie:

tak się dorasta do trumny
jakeśmy w czasie dorośli

 

Młodość

  • mit młodości
  • bunt
  • dojrzewanie

Pragnienie wiecznej młodości

  • bogowie greccy dzięki ambrozji i nektarowi uniknęli starzenia się

Pochwała młodości

  • Na młodość Jana Kochanowskiego
  • Oda do młodości Adama Mickiewicza
  • Pieśń filaretów Adama Mickiewicza
  • poezja XX wieku (np. Julian Tuwim, Wiosna; Kazimierz Wierzyński, Zielono mam w głowie)

Rozrachunek z mitem młodości

  • Ferdydurke Witolda Gombrowicza

Młodzieńczy bunt

  • Antygona Sofoklesa
  • Oda do młodości Adama Mickiewicza
  • Do młodych, Daremne żale Adama Asnyka
  • film Stowarzyszenie Umarłych Poetów
  • Ferdydurke Witolda Gombrowicza

Intensywne doświadczanie życia

  • mit o Dedalu i Ikarze
  • poezja skamandrytów
  • film Stowarzyszenie Umarłych Poetów (życie według zasady „carpe diem”)

Bezkompromisowość w realizacji ideałów

  • Siłaczka (Stasia Bozowska) Stefana Żeromskiego

Bezkompromisowość w uczuciach

  • Tristan i Izolda
  • Romeo i Julia Williama Szekspira

Młodzieńcza bezkompromisowość w walce za ojczyznę

  • Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego

Przyspieszone dojrzewanie w dramatycznych warunkach

  • poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
  • Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego
  • Ziele na kraterze Melchiora Wańkowicza

Wejście w dorosłość– odrzucenie ideałów

  • Siłaczka (Paweł Obarecki) Stefana Żeromskiego

Tęsknota za młodością

  • Do gór i lasów Jana Kochanowskiego
  • Pan Tadeusz, Polały się łzy Adama Mickiewicza
  • Dolina Issy Czesława Miłosza

 

Przemyśl

  • Dzisiejsza rzeczywistość to bez wątpienia czas młodych. Często – i chyba nie bez racji – mówi się nawet o panującym współcześnie kulcie młodości. To młodzież wygrywa w konkursach o pracę, młodzi dominują w mediach, w kulturze rozrywkowej, to do młodych wreszcie kierowane są filmy czy reklamy.
  • Od starożytności zasadniczą cechą młodości był bunt. Przeciwko starym, przeciwko tradycji, przeciw wszelkim ograniczeniom. A dziś? Jeśli już się buntujemy, to przeciwko sposobowi życia naszych rodziców. Chcemy żyć inaczej – lepiej, wygodniej, pełniej. Planujemy zatem kariery, zdobywamy umiejętności, rozwijamy talenty.
  • Młodość – to znaczy co? Wiek? Chyba raczej nie. A może większa wrażliwość? Bardziej emocjonalny odbiór świata? Idealizm? Naiwność? Beztroska? Skłonność do ekstrawagancji? Impulsywność w działaniu?
  • Z tematem młodości wiąże się cały szereg pytań zasadniczych: o hierarchię wartości, o autorytety, o zagadnienie „być czy mieć”. To młodzi zadają sobie te pytania, ponieważ kształtują siebie, szukają własnej drogi.
  • Młodzieńczy idealizm i praktyczna rzeczywistość – to częste zagadnienie poruszane przez Was na lekcjach. Czy dorastanie musi oznaczać rezygnację z ideałów? Czy można pogodzić jedno z drugim? Jeśli tak, to jak?

 

Cytaty

  • Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
    Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.
    Jan Kochanowski
  • Chcąc odzyskać młodość, trzeba tylko powtórzyć dawne szaleństwa.
    Oskar Wilde
  • Idę młody, genialny.
    Bruno Jasieński
  • Każdy młody człowiek wcześniej czy później dokonuje zdumiewającego odkrycia, że także rodzice mają niekiedy rację.
    Andre Malraux
  • Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
    Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.
    Jan Kochanowski, Na młodość
  • Wysokie góry i odziane lasy
    Jako rad na was patrzę, a swe czasy
    Młodsze wspominam, które tu zostały
    Kiedy na statek człowiek mało dbały
    Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?
    Jan Kochanowski, Do gór i lasów
  • Młodości! – Orla twych lotów potęga,
    Jako piorun twoje ramię.
    Adam Mickiewicz, Oda do młodości
  • Polały się łzy me czyste, rzęsiste,
    Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,
    Na moją młodość górną i durną…
    Adam Mickiewicz, Polały się łzy…
  • Idę młody, genialny, trzymam ręce w kieszeniach,
    Stawiam kroki milowe, zamaszyste jak świat. […]
    Tak mi dobrze, tak mojo, aż rechoce się serce.
    Same nogi mnie niosą gdzieś – i po co mi gdzie?
    Bruno Jasieński, But w butonierce
  • Starość we wszystko wierzy. Wiek średni we wszystko wątpi.
    Młodość wszystko wie.
    Oscar Wilde
  • Młodość byłaby doskonała, gdyby przytrafiała się pod koniec życia.
    H. H. Asquith
  • Młodość jest wartością samą w sobie,
    czyli niszczycielką wszelkich innych wartości, które nie są jej potrzebne, gdyż ona – samowystarczalna.
    Witold Gombrowicz, Dzienniki
  • Młodość nie jest rozdziałem wyrwanym z życia ani przedmową do książki
    bez powiązania z całością. Jest wprowadzeniem do całej reszty (…)
    jest fundamentem, na którym ma się oprzeć budowla życia.
    Jakub Alberione

 

Frazeologia

  • Być młodym duchem – niezależnie od wieku tryskać energią.
  • Młodość ma swoje prawa – czyli musi się wyszaleć.
  • Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – to, czego nauczyłeś się w młodoś­ci, będzie miało wpływ na całe twoje życie.
  • Zapomniał wół, jak cielęciem był – o dorosłych, którzy krytykują „dzisiejszą młodzież”.
  • Zielone lata – inaczej młodość.

Młodość w literaturze

Bohaterów tych utworów poznajemy i jako dzieci, i jako ludzi młodych.

Młodość w filmie

  • Stowarzyszenie Umarłych Poetów Petera Weira (książka N. H. Kleinbauma),
  • Panna Nikt Andrzeja Wajdy (na podstawie powieści Tomka Trzyz­ny),
  • Ferdydurke Jerzego Skolimowskiego (na podstawie powieści Witolda Gombrowicza),
  • seriale: Beverly Hills, Jezioro marzeń, Klasa na obcasach.

 

Zobacz:

Młodość w literaturze

 

Młodość – TEST

Młodość w literaturze