Wypisz z Bogurodzicy archaizmy i wyjaśnij ich znaczenie
Ważny jest podział archaizmów na:
- archaizmy leksykalne (czyli słownikowe),
- archaizmy fleksyjne (gramatyczne),
- archaizmy składniowe,
- archaizmy fonetyczne.
• Archaizmy leksykalne to takie wyrazy, które nie występują już we współczesnym słowniku, nie funkcjonują w języku potocznym (czasem używają ich poeci). Należą do nich słowa: „zwolena” (wybrana), „zyszczy” (pozyskaj), „dziela” (dla), „jąż” (którą).
• Archaizmy fleksyjne dotyczą odmiany wyrazów, która już nie jest stosowana, np.: wołacz równy jest mianownikowi (w słowach „Bogurodzica dziewica”, dziś autor napisałby: „Bogurodzico, dziewico”). Inny przykład: dwojaka forma trybu rozkazującego. Oprócz takiej, jaka istnieje dziś, czyli z końcówką zerową, np. „usłysz”, „napełń”, pojawiają się w Bogurodzicy formy trybu rozkazującego zakończone na i/y, np: „zyszczy”, „spuści” (czyli dziś powiedzielibyśmy: pozyskaj, spuść).
• Archaizmy składniowe, jak sama nazwa wskazuje, dotyczą składni, czyli szyku wyrazów w zdaniu, np. słowa „Twego dziela Krzciciela” dziś zamienilibyśmy na: dla Twego Chrzciciela.
• Właśnie, słowo „Krzciciela” to przykład archaizmu fonetycznego (czyli dotyczącego wymowy): dziś to słowo wymawiamy: Chrzciciel. Podobny przykład stanowi słowo „sławiena” (dziś: sławiona)
Uwaga!
Dwa trudne słowa: „sławiena” i „zwolena” to bardzo stare formy wyrazowe, które stanowią między innymi podstawę do datowania powstania utworu. Ich brzmienie świadczy o tym, że nie dokonał się w nich bardzo ważny proces, który zachodził w języku polskim, zwany przegłosem polskim. Proces ten zachodził między IX a XI wiekiem i polegał na tym, że głoska „e”, jeśli w wyrazie znalazła się po spółgłosce miękkiej, a jednocześnie przed jedną z następujących spółgłosek: t, d, n, s, z, ł, r (wszystkie są twarde, przedniojęzykowo-zębowe), to wówczas zmieniała się w samogłoskę „e” lub „a”. To, w którą z tych samogłosek się zmieniała, zależało od tego, czy w zamierzchłych, prasłowiańskich czasach w wyrazie tym było „e” czy „ev” (czytane jać). „E” przechodziło w „o”, natomiast „ev”– w „a”. Trudne i zawiłe, ale bardzo ważne. Przy okazji zrobiłeś właśnie niezłą powtórkę z gramatyki.
Zobacz:
Porównaj dwie kreacje Maryi ze średniowiecznych liryków (Bogurodzica i Lament świętokrzyski)