Czy średniowiecze może nauczyć nas sztuki kochania? Odpowiedź uzasadnij wybranymi przykładami tekstów kultury.

Inne, pokrewne tematy

  • Średniowieczna miłość święta i świecka.
  • „Dzieje Tristana i Izoldy” jako opowieść o nieśmiertelnej miłoś­ci.
  • „Służyć Bogu, królowi i damie swego serca”. Różne odmiany etosu rycerskiego.
  • Między miłością i śmiercią. Dwa oblicza literatury średniowiecznej.

Komentarz

Średniowiecze to nie tylko epoka wojen, krucjat krzyżowych, świętych ascetów, walecznych rycerzy i wielkich władców. W literaturze tego okresu, zwłaszcza w romansach rycerskich, wielką rolę odgrywała miłość. Każdy szanujący się rycerz musiał, w przerwie między ­stoczeniem ­chwalebnego ­pojedynku, a ścięciem głowy smoku, znaleźć trochę czasu na służbę amorowi. Dla ludzi średniowiecza miłość miała dwa oblicza: raz była szczęś­ciem i źródłem niczym niezmąconej rozkoszy, innym razem słodkim przekleństwem i przyczyną cierpienia.

Analiza tematu

Twoje zadanie polega na zanalizowaniu średniowiecznej koncepcji miłości. Do podstawowych tekstów dla tego zagadnienia, należą: Dzieje Tristana i Izoldy oraz cykl legend arturiańskich. W swojej pracy postaraj się zawrzeć refleksję dotyczącą podobieństw i różnic w dzisiejszym oraz średniowiecznym sposobie pojmowania miłości. Zastanów się nad tym, bo, być może, wcale nie różnimy się tak bardzo od naszych przodków sprzed kilkuset lat.

Przydatne sformułowania:

  • Średniowieczna miłość jest czysta i idealna, z drugiej jednak strony zawsze towarzyszy jej występek – zdrada i skaza na honorze rycerza – być może to cena, którą trzeba zapłacić za wielkie uczucie?
  • Miłość – tak prawdziwa i silna w literaturze, przybierała zupełnie inną formę w życiu codziennym, stając się pustą grą dworską.

 

Propozycje wstępu

Możliwość 1

Zacznij od przedstawienia praw kodeksu rycerskiego. Zastanów się także nad tym, co dziś znaczy przymiotnik „rycerski”? Średniowieczny rycerz musiał być przede wszystkim wierny Bogu, religii oraz swojemu suwerenowi (niekoniecznie królowi). W późniejszym okresie wieków średnich (mniej więcej od połowy XIV wieku), kiedy przez Europę przewaliła się już wojna stuletnia i rycerze poczuli się, rzec można, bezrobotni, do kodeksu rycerskiego weszła zasada nakazująca wojownikom posłuszeństwo i grzeczność względem dam. Wśród szukających przygód wojowników zaczęło królować niepisane prawo, mówiące, że każdy rycerz winien posiadać damę swego serca, której honoru musiał strzec za wszelką cenę. W epoce romansów rycerskich służba Bogu i władcy zeszła niejako na dalszy plan, ustępując miejsca służbie kobiecie. Kiedy nie można było udowodnić swego męstwa na wojnie, należało dać sobie okazję do tego samemu, na przykład każąc innemu rycerzowi uznać swoją damę za najpiękniejszą na świecie – takie żądanie musiało do razu skończyć się pojedynkiem. Dodatkowy bodziec dostarczała rycerzom literatura, przedstawiając historie idealnych miłości lub opisując losy błędnych rycerzy, którzy w imię miłości poszukiwali najtrudniejszych przygód.

Możliwość 2

Zacznij od rozważań na temat gatunków literackich. Zwróć uwagę, że w średniowieczu opisywano czyny rycerskie na dwa sposoby: albo wzniośle i pompatycznie, zwracając uwagę na formę epicką, albo fantazyjnie i z polotem, skupiając się na fabule i wartkiej akcji. Pierwsze opowieści o rycerzach, na przykład Pieśń o Rolandzie, były przeważnie eposami – przez co kontynuowały starożytną tradycję Iliady i Odysei. W okresie późnego średniowiecza, dzięki pieśniom wędrownych trubadurów, pojawił się nowy gatunek, zwany romansem rycerskim. Charakteryzując romans rycerski, zwróć przede wszystkim uwagę na budowę świata przedstawionego. Epika rycerska późnego średniowiecza nie stroniła bowiem od elementów fantastycznych i magii. Po zamkach swobodnie przechadzają się czarodzieje, a na dzikich szczytach mieszkają smoki – bohater romansu rzadko kiedy walczy przeciwko zwykłemu śmiertelnikowi.

Propozycje rozwinięcia

Możliwość 1

Kontynuuj strategię kulturową przyjętą we wstępie pracy. Zastanów się nad wpływem romansów rycerskich na życie codzienne w wiekach średnich. Zwróć uwagę na to, że dworska miłość praktykowana w epoce średniowiecza bywała nierzadko sztuczną i nieszczerą grą. Umizgiwanie się do cnotliwej damy miało często służyć samej, pustej formie i przekładało się na frazesy typu: „Miłość zniewoliła go z taką mocą, iż przemogła Honor i Prawość” lub „jego serce zostało wzięte w jasyr”. Na takie oblicze miłości największy wpływ miały opowieści pokroju Dziejów Tristana i Izoldy. Uczucie ukazane w tej historii miłosnej nosi znamiona antycznego fatum – losy Tristana i Izoldy zdają się z góry przesądzone. Już samo imię głównego bohatera nie wróży niczego dobrego (łac. tristis oznacza „smutny”). Bohaterowie po wypiciu miłosnego eliksiru nie mają właściwie żadnego wpływu na ogarniającą ich miłość. Rycerz, który wpadł w jej sidła i za wszelką cenę pragnie z nich uciec – to ideał średniowiecznego modelu miłości. Zwróć uwagę, że w zasadach miłości dworskiej następuje odwrócenie ról – rycerz, który na co dzień rządzi kobietą (na przykład swoją żoną), z władcy staje się sługą, prosi, zaklina, nawet się ośmiesza. Zauważ także prostą prawidłowość – średniowieczna miłość musi być nieszczęśliwa. Potwierdzają to dzieje Tristana i Izoldy oraz losy Lancelota, jednego z rycerzy Okrągłego Stołu. Lancelot – wierny sługa króla Artura – był bezgranicznie zakochany w jego żonie Ginerwie. Pożądał pięknej królowej po cichu i beznadziejnie, nie chcąc wystąpić przeciwko ukochanemu władcy. Niestety, miłość zwyciężyła i Ginerwa tylko dzięki męstwu swojego kochanka uniknęła stosu…

Możliwość 2

Jeżeli we wstępie pracy scharakteryzowałeś świat przedstawiony romansów rycerskich, początek rozwinięcia poświęć cyklowi legend arturiańskich. Tam przecież najpełniej widoczne są wszystkie elementy gatunkowe romansu rycerskiego. Zwróć uwagę na tajemniczą i pełną fantastyki aurę legend. Świat otaczający rycerzy Okrągłego Stołu to melancholijna kraina ciemnych lasów, wśród których kryją się oślepiająco jasne polany z magicznymi, znikającymi zamkami. W sam raz do tęsknych rozważań nad istotą beznadziejnej i nieodwzajemnionej miłości. Zauważ też dwoistość świata przedstawionego legend – miłość nie jest w nich uczuciem czystym i doskonałym – zawsze towarzyszy jej zdrada (co charakterystyczne jest dla wszystkich romansów rycerskich). Idealna miłość Lancelota i Ginerwy musi skończyć się występkiem. Podobnie stało się także w przypadku Tristana i Izoldy (ta historia także należy do cyklu legend) – miłość zapanowała nad bohaterem, zwyciężając nawet jego, pozornie niezłomny, honor. Poświęć także parę słów występującemu w legendach arturiańskich toposowi błędnego rycerza. To postać, która odcisnęła niezwykle silne piętno na literaturze i kulturze średniowiecza. Błędny rycerz nieustannie wędruje w poszukiwaniu przygód, walczy z potworami i broni honoru słabszych. Swoimi uczynkami próbuje zrekompensować sobie brak szczęścia w miłości, wszystko, czego dokonuje, robi z miłości do wybranki swego serca.

Uwaga
Błędny rycerz – zakochany bez ­pamięci
Literacki topos błędnego rycerza silnie zakorzenił się w życiu codziennym średniowiecza. Rycerze stawiali przed sobą często niemożliwe do spełnienia wymagania – tylko po to, aby udowodnić swoje męstwo. Bronić honoru swojej damy! Bronić go za wszelką cenę, nawet kiedy nikt go nie narusza. Błędny rycerz często czynił śluby czystości – przyrzekając sobie, na przykład, że nie zazna miłości, jeśli nie zetnie naraz trzech głów pogan – jak postanowił Longin Podbipięta z Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza. Moda na błędnych rycerzy została bezlitośnie ośmieszona przez Miguela Cervantesa w jego Don Kichocie.

Propozycje zakończenia

Możliwość 1

Zastanów się, czy średniowieczny model miłości – ukazany w romansach rycerskich – nie był przypadkiem próbą zrekompensowania pozbawionej większych uczuć codzienności. Małżeństwa zawierano w wiekach średnich tylko i wyłącznie z pobudek materialnych, o miłości nie było mowy w ogóle.
Zwróć uwagę, że bohaterowie średniowiecznych historii miłosnych romansują tylko z cudzymi żonami…

Możliwość 2

Zwróć uwagę na nadmierną idealizację średniowiecznego modelu miłości. To przecież uczucie tak silne i piękne, że aż niemożliwe! Zwłaszcza jeśli spojrzymy na nie przez pryzmat romansów rycerskich, w których kochankowie dokonują czynów iście nierzeczywistych. Z drugiej strony nie zapominaj, że wszelkie wyobrażenia miłości bywają nieco utopijne i przesadzone. Nawet dzisiaj marzymy o miłości wielkiej i bezgranicznej, którą trzeba udowadniać heroicznymi czynami.

Zobacz:

Miłość w średniowieczu, w renesansie, w baroku… Jak ukazują miłość poeci dawnych epok?

Na podstawie znanych ci utworów omów średniowieczne pojmowanie miłości.