Hermann Hesse Wilk ­stepowy

Choroba epoki

W powieści autor przedstawia (demaskuje!) neurozę swojego pokolenia. Zapiski Harry’ego, samotnika i indywidualisty pogrążonego w melancholii są czymś więcej niż tylko jego prywatnymi zapiskami – są dokumentem czasu i próbą pokonania wielkiej choroby epoki – poprzez jej opisania, jej analizę.

Choroba epoki, na którą cierpi Harry Haller, to samotność i wyobcowanie duchowe, nieumiejętność odnalezienia się w życiu.

 

Kim jest Harry Haller?

  • Harry Haller to bohater tajemniczy. Prowadzi dziwny, zagadkowy tryb życia, zupełnie inny od uporządkowanej egzystencji typowego mieszczanina. Ponieważ ulokowane w banku środki pozwalają mu godnie żyć, nie martwi się o jutro ani o sprawy finansowe. Nie znaczy to, ze ma kult dla pieniądza! Nie musi pracować i poświęca się swoim pasjom: literaturze, malarstwu i muzyce klasycznej. To człowiek o dużej wiedzy i rozległych zainteresowaniach. Kulturalny i spokojny, ale pełen smutku i wzbudzający niepokój u „normalnych” ludzi.
  • Harry jest przekonany, że jest samotnym wilkiem stepowym z duszą człowieka kulturalnego. Jest rozdarty między swoimi pragnieniami. Zarazem tęskni za zmysłowością i seksem i za potrzebami duchowymi, jest zarazem mistykiem i racjonalistą.
  • Odbywa podróż w głąb własnego „ja”. Przemierza labirynty namiętności, błędów, nihilizmu, melancholii, cynizmu.
  • To uciekinier ze świata mieszczańskiego. Spędza czas z wielkimi pisarzami, ale czasem bawi też w tanich lokalach. Równie dobrze czuje się w bibliotece czy w muzeum co w towarzystwie prostytutki Herminy i muzyka Pabla (nie wiedzą oni tyle co on o literaturze, ale za to o wiele lepiej znają życie – i za to Harry podziwia ich i ceni).
  • Jest samotnikiem. Drzemie w nim pragnienie samozagłady, często myśli o samobójstwie. Samotność i niezależność, które wydawały się jego pragnieniami, przestały być wyborem i celem… Stały się losem, na który został skazany.
  • To człowiek, który cierpi duchowo, jest niezdolny nie tylko do zaakceptowania kultury mieszczańskiej (brzydzi się nią, lecz zarazem fascynuje go ona), ale i samego siebie.
  • Jak wygląda? Ma około 50. lat. Kanciasta głowa, krótko ostrzyżone włosy. Dziwna i smutna twarz, czujna i myśląca, uduchowiona. Wygląda na intelektualistę, mola książkowego i ekscentryka.
  • Jest zarazem bohaterem i narratorem (jednej z części z powieści).

 

Dzieje bohatera

  • Harry wynajmuje mieszkanie w bardzo porządnym, tradycyjnym domu.
  • W jego duszy ścierają się fascynacja stabilnością mieszczan i upodobanie do antymieszczańskiego, artystowskiego stylu życia, odraza do kultury masowej i tęsknota za prostymi przyjemnościami, świadomość wyższości i wyobcowania i potrzeba kontaktu, więzi z innymi ludźmi.
  • Poznaje Herminę – uroczą prostytutkę o ciemnych włosach i chłopięco-dziewczęcej urodzie. Dzięki niej odkrywa nieznane mu dotąd radości, np. taniec. Na balu maskowym, gdzie Hermina przebrana jest za jego szkolnego kolegę Hermana, dostaje żeton, który upoważnia do wstępu do teatru magicznego. Hermina ofiarowuje mu Marię jako kochankę – piękną kobietę, jej fizyczne przeciwieństwo.
  • Udaje się tam. Napis nad wejściem głosi, że to „teatr magiczny – wstęp nie dla każdego – tylko dla obłąkanych”. Wkrótce kupuje od ulicznego handlarza broszurę: „Traktat o wilku stepowym”.
  • W magicznym teatrze materializują się wszystkie kompleksy i pragnienia bohatera. Widzi siebie w różnych wcieleniach. Odwiedza takie pomieszczenia jak „Wskazówki dla odbudowy osobowości”, „Cud tresury wilka stepowego”. W jednej z sal – „Jak się przez miłość zabija” spotyka Herminęi Pabla splecionych uściskiem… Zabija Herminę. Za to zostaje skazany na karę wiecznego życia i jednorazowe wyśmianie.

 

Ci okropni mieszczanie. Autobiografizm w powieści

Pierwsze zagadnienie – to krytyka mieszczaństwa, małej stabilizacji, mieszczańskiej hipokryzji… W jednym z listów Hesse pisał: „Niech Pan nie pisze już do mnie listów. Każde spojrzenie w stronę waszego normalnego, mieszczańskiego życia jest dla mnie teraz udręką”. Bohater jego powieści mówi, że szczerze nienawidził mieszczańskich wartości i przeklinał je. Brzydził się wygodnictwem, hipokryzją i „wypielęgnowanym optymizmem burżuja… Tłustą hodowlę wszystkiego co mierne, normalne, przeciętne. Harry Haller – bohater dzieła – brzydził się mieszczaństwem. Lecz zarazem kołtuneria i jej uporządkowany styl życia fascynowały go. Odczuwa dwoistość swojej natury – wilczej i ludzkiej. Choć to dziwne, lgnie do mieszczańskiego życia, np. zawsze wynajmuje mieszkanie w porządnych, dostatnich domach i jest kulturalnym, niesprawiającym kłopotu lokatorem.

Wilk stepowy to powieść z wątkami autobiograficznymi. Jej powstanie było wynikiem – m.in. – kryzysu tradycyjnych mieszczańskich wartości. Bohater powieści, podobnie jak jej autor, przeżywa kryzys jako człowiek i artysta. Poza tym bohater dzieła, tak jak Hesse, jest niemieckim pisarzem – znanym i cenionym, który jednak zniechęcił się do wszystkiego.

Jest jednak nadzieja, że będzie umiał się podnieść, zacząć żyć inaczej.

 

Konstrukcja powieści

Opowieść o Harrym poznajemy z trzech różnych perspektyw:

  • siostrzeńca właścicielki mieszkania, które wynajmuje Harry – ten młody człowiek jest zaintrygowany Harrym, jego dziwnym trybem życia i osobowością;
  • samego bohatera – siostrzeniec właścicielki mieszkania , który znajduje notatki bohatera;
  • nieznanego autora „Rozprawy o wilku stepowym”, analizującego postawę bohatera.

 

Wilk stepowy jako biblia pustelników, odmieńców, szaleńców, dzieci-kwiatów oraz jako… narkotyczny przewodnik

Mamy tu do czynienia z pewnym paradoksem – dzieło, które powstało z myślą o przezwyciężeniu mizantropii, zakończone brawurową, bardzo przewrotną i pełną wisielczego humoru co prawda – ale jednak pochwałą życia. Co z tego, że w trochę surrealistycznym wydaniu? Powieść nie ma tak naprawdę wymowy pesymistycznej, a jednak los chciał, że stała się biblią wszystkich pustelników, odmieńców, dziwaków…

W latach 60. powieść na nowo odkryli młodzi Amerykanie, głównie hippisi. Zobaczyli w Wilku stepowym swoje wyznanie wiary – manifest indywidualizmu, alienacji od parszywego społeczeństwa, triumf wyobraźni i wolnego ducha oraz nienawiść do mieszczańskiej hipokryzji. Jedna z grup beatowych przyjęła nawet nazwę „The Steppenwolf” – tak ważna była powieść dla tamtego pokolenia! Hessego nazwano prorokiem amerykańskiego undergroundu.

Ostatnia część powieści była przez nie traktowana jako swego rodzaju przewodnik wyobraźni wyzwolonej przez narkotyk…

 

Morał?

Powieść nie proponuje co prawda jednoznacznego, harmonijnego zakończenia (można powiedzieć, że dalsze losy bohatera pozostają otwarte – nie wiemy, co zrobi, jak sobie poradzi z życiem – ale jest nadzieja, że da sobie radę, choc nie bez trudu), jednak nie jest ono wcale tragiczne. Harry nie jest w stanie wyjść zwycięsko z prób, którym jest poddawany, ale nie kończy w rozpaczy. Jego zadaniem (i karą!) jest … po prostu życie i konieczność nauczenia się śmiechu. Zostaje poddany jednorazowemu wyśmianiu. Mozart, z którym bohater rozmawia w magicznym teatrze, kieruje do niego radę: „Niech pan wreszcie zmądrzeje! Ma pan żyć i nauczyć się śmiechu. Musi pan nauczyć się słuchać przeklętej muzyki życia, wielbić ją, śmiać się z jej niepotrzebnej wrzawy”. A wydawałoby się przecież, że to powieść melancholijna, przygnębiająca… Jednak śmiech odgrywa w niej wielką rolę.

 

Do matury

Arcydzieło w tematach maturalnych
Włącz lekturę do listy lektur (zrobisz wrażenie – to trochę zapomniane arcydzieło – posłużmy się tu cytatem z powieści – „nie dla każdego”) jeśli Twój temat skupia się na takich zagadnieniach jak:

  • samotność
  • indywidualizm
  • artysta, pisarz
  • szaleństwo
  • mizantropia
  • teatr życia
  • krytyka mieszczaństwa
  • wisielczy humor
  • miłość
  • melancholia, ból istnienia, choroby wieku
  • zazdrość
  • samopoznanie, akceptacja siebie
  • jednostka wyjątkowa kontra tłum
  • obłęd
  • zwierzęta w literaturze
  • teatr świata

 

Autor

Hermann Hesse (ps. Emil Sinclair) 1877-1962
Niemiecki pisarz, laureat Nagrody Nobla przyznanej mu w 1946 r. Jego życiorys jest niezwykły i pełen mistycyzmu – zupełnie jak jego dzieła, w których króluje niezwykła atmosfera. Pochodził z rodziny pietystów – misjonarzy, którzy podróżowali po Wschodzie. W dziełach pisarza znajdziemy odbicie jego zainteresowań kulturą i filozofią Wschodu (np. w zbiorze esejów pt. Siddartha wydanych w 1922 r.). Studiował teologię, ale przerwał naukę z powodu depresji. Niewiele później przeszedł załamanie nerwowe, z którego wyszedł dzięki psychoanalitykowi stosującego metody Carla Gustava Junga – echa zainteresowania psychoanalizą Junga również odnajdziemy w dziełach Hessego. Choćby w Wilku stepowym…
Hermina bywa przecież interpretowana jako Jungowska Anima. Zetknięcie z psychoanalizą najpełniej jednak przedstawił w Demianie z 1919 r.

Był zagorzałym pacyfistą, przeciwnikiem nazizmu, nacjonalizmu, faszyzmu, terroru. W 1914 r. ten pochodzący z Niemiec twórca ostro wystąpił przeciwko wojnie, czym naraził się na zarzut zdrady. Jednak w chwili wybuchu II wojny światowej zareagował równie zdecydowanie. Pisarz zamieszkał w Szwajcarii, przyjął szwajcarskie obywatelstwo.

Przypomnijmy sobie jego najważniejsze dzieła: Wilk stepowy (powieść wydana w 1927 r.), Narcyz i Złotousty, Gra szklanych paciorków, Siddartha

 

Autor o swoim dziele

Przyjęcie powieści było bardzo kontrowersyjne. Pisarz nie był zadowolony, że jego dzieło odczytywano pesymistycznie. Wyjaśniał:

„Chodziło o pokazanie barbarzyństwa współczesnych tendencji i ich niszczącego działania, także na najbardziej wzniosły duch i charakter”.

O powieści pisał wybitny pisarz współczesny, Mario Vargas Llosa:

„Wykuwając baśń, która miała stać się amuletem przeciwko pesymizmowi i udrękom świata wychodzącemu z z jednej tragedii i spodziewającego się następnej, Hermann Hesse stworzył z wyprzedzeniem portret młodych buntujących się przeciwko społeczeństwu jakie nadejdzie w pół wieku później”.

 

Zobacz:

Samotność – motyw literacki