Lord Jim to świetna książka do wykorzystania na maturze, bo należy do literatury ambitnej. Możesz przywołać ją przy następujących tematach:
• moralność, etyka, wartości
• problem wyboru
• problem odpowiedzialności, poczucie obowiązku
• tragizm bohaterów literackich
• motyw winy i odkupienia
• wpływ literatury romantycznej na kształtowanie bohatera w późniejszych epokach
• literackie obrazy wielkich katastrof
• egzotyka w literaturze
• motyw podróży
• tematyka morska w literaturze
• przyjaźń
• ewolucja powieści jako gatunku
Wina i odkupienie
Przykład tematu:
Literackie portrety winowajców. Odwołując się do wybranych przykładów bohaterów literackich, zaprezentuj różne sposoby funkcjonowania motywu winy i odkupienia w literaturze.
Podpowiadamy
Najważniejsza rzecz przy realizacji tej prezentacji to trafny dobór przykładów. Spektrum postaci jest dosyć szerokie, chodzi więc o to, aby wybrać i zestawić ze sobą bohaterów, którzy w tym względzie najbardziej się od siebie różnią, bo inaczej praca będzie zbyt jednostronna. Przyjmij więc wyraźne kryterium doboru postaci i nie zapomnij o tym poinformować komisję. Może to być na przykład zestawienie ukazujące różne efekty odkupienia winy, np. porównaj ukształtowanie losów Jacka Soplicy, Andrzeja Kmicica, Giaura i Lorda Jima. Zwróć uwagę: dwaj pierwsi uzyskali rehabilitację poprzez szlachetne uczynki (to najprostszy schemat), Giaur w ogóle nie miał wewnętrznej potrzeby odkupienia („żyłbym tak, jak żyłem” mówi podczas spowiedzi), a historia Jima dowodzi, że raz utraconej czci nie da się tak łatwo odzyskać.
Inny wariant prezentacji to dobór postaci według kryterium etycznego: np. zestaw ze sobą bohaterów, którzy dopuścili się winy, ale przyświecał im szlachetny cel (Konrad Wallenrod, Kordian) z bezwzględnymi winowajcami, którzy nie mają wyrzutów sumienia (Strop, Nowosilcow), i takimi, których działania można w pewnym stopniu wytłumaczyć (Lord Jim, Giaur).
Odpowiedzialność, wierność ideałom
Przykład tematu:
W jaki sposób poczucie obowiązku i wierność ideałom determinuje życie bohaterów literackich? Odpowiedz na to pytanie, odwołując się do wybranych lektur.
Podpowiadamy
Bezwzględnie musisz przywołać pojęcie absolutyzmu moralnego i zaznaczyć, że wywodzi się ono z twórczości Conrada!
W tym temacie najważniejsza kwestia to dokładne prześledzenie losów postaci ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich finał. Postaraj się, aby przykłady były różnorodne, ale dobrane według jasnego klucza. Najgorszą rzeczą w prezentacji jest przypadkowe zestawienie bohaterów na zasadzie „mówię o tych, bo ich właśnie pamiętam”. Możesz zróżnicować bohaterów ze względu na typ ideałów, w imię których działają. Byłyby to ideały na przykład:
- moralne (Lord Jim, Rieux, Kostylew),
- religijne (Antygona),
- rycerskie (Roland, Hektor),
- społeczne (Judym, Bozowska),
- patriotyczne (Konrad Wallenrod, Kordian, pokolenie Kolumbów) itp.
Zwróć uwagę na wspólny rys biograficzny: wszyscy za poczucie obowiązku i wierność przyjętym zasadom płacą bardzo wysoką cenę, nierzadko nawet utraty życia. Za poczucie obowiązku nie czeka żadna nagroda. Możesz wykorzystać to spostrzeżenie przy formułowaniu ostatecznego wniosku.
Temat daje Ci jednocześnie możliwość do obudowania przedstawianych przykładów własnym komentarzem. Można zadać pytanie: czy wierność ideałom jest zawsze słuszna? Na przykład Roland w imię wierności etosowi rycerskiemu poświęcił życie nie tylko swoje, ale całej armii! Czy było warto? Czy nie płaci się zbyt wysokiej ceny? Czy absolutyzm moralny to rzeczywiście etyka dla wszystkich?
Ewolucja powieści jako gatunku
Przykład tematu:
Zaprezentuj i porównaj różne sposoby budowania narracji w powieści XIX i XX wieku. Omów zjawisko na wybranych przykładach.
Podpowiadamy
Temat z dziedziny ewolucji powieści został zawężony do jednego z najważniejszych elementów struktury powieściowej, jakim jest narracja. Wymaga dobrej znajomości teorii literatury, bo trzeba będzie operować konkretną terminologią. Niezbędne pojęcia, które trzeba przywołać w prezentacji to między innymi: narracja przezroczysta, narracja auktorialna, mowa pozornie zależna, strumień świadomości, powieść homofoniczna i polifoniczna itp. Musisz je sobie przyswoić. Pamiętaj, by podkreślić, jak ważną kategorią epiki jest narrator i że nie zawsze możemy go utożsamiać z autorem.
Lord Jim jest tu świetnym przykładem obrazującym, jak daleko w sposobie prowadzenia narracji odeszła powieść XX wieku od klasycznego, balzakowskiego modelu sztuki opowiadania. Ten fakt możesz uczynić punktem wyjścia w swojej prezentacji: pokaż, że wraz z rozwojem powieści obiektywna narracja z wszechwiedzą narratora ulega coraz to większej subiektywizacji, pojawia się najpierw mowa pozornie zależna (już w Lalce), która polega na tym, że narrator obiektywny przytacza tok myślenia bohatera. Z czasem pisarze wprowadzą technikę punktów widzenia, czego przykładem jest właśnie Lord Jim – dzieło prawdziwego kunsztu narracyjnego, przykład powieści polifonicznej.
Pamiętaj! Nie możesz zatrzymać się jedynie na prezentacji różnych sposobów budowania narracji, musisz wskazać też funkcję tych zabiegów, uzasadnić, co to zmienia w płaszczyźnie interpretacji utworu. Odpowiedź będzie wówczas pełniejsza.
Zobacz: