Tematy, z którymi można powiązać Mistrza i Małgorzatę Michaiła Bułhakowa:
• dobro i zło
• zdrada
• religia
• prawda i kłamstwo
• miłość
• fantastyka
• szatan
• totalitaryz
• władza
• miasto
• pisarz
• ewolucja powieści jako gatunku
• powieści-parabole
Miasto
Przykład tematu:
Topos miasta w literaturze. Omów na wybranych przykładach.
Podpowiadamy
Temat sformułowany ogólnie daje Ci dużą swobodę w wyborze tekstów. Musisz przyjąć wyraźne kryterium wyboru przykładów. Jednym z wariantów prezentacji mogłoby być zestawienie literackich obrazów miast z różnych epok, na przykład z trzech ostatnich wieków. Można by zatem przywołać XVIII-wieczny wizerunek miasta jako targowiska próżności, miejsca hazardu i degeneracji (znamy go chociażby z twórczości Krasickiego) i skonfrontować go z obrazem miasta – potwora z XIX wieku, które staje się symbolem kapitalizmu i uosabia darwinowskie prawo walki o byt (np. Warszawa w Lalce, Paryż Balzaka i Zoli). Następne przykłady to już wiek XX i tu miejsce na Mistrza i Małgorzatę, Dos Passosa czy Dublin Joyce’a. Przygotowując prezentację, staraj się pokazać podobieństwa i różnice w sposobie ujęcia, zastanów się i odpowiedz na pytanie, w jakim stopniu obraz miasta uległ zmianie w ciągu trzech stuleci itp.
Inny wariant prezentacji tematu, który możesz przyjąć, to ukazanie odmienności miast Europy Zachodniej i Ameryki od wizerunku, jaki daje literatura państw komunistycznych. Zauważ, że to stolica Rosji lat 30., opisywana przez Bułhakowa, jest miastem o odmiennym od reszty Europy ustroju, a tym samym to także inne miasto. Absurd jest tu rzeczywistością, a postacie fantastyczne wydają się reprezentantami normalności… Zwykłą rzeczą są: łapówki, donos, znikanie ludzi „niewygodnych”, nagłe przebudzenie w szpitalu wariatów. „Wariaci” są normalni – urzędnicy zupełnie wypaczeni. Jeśli przyjmiesz takie kryterium wyboru, możesz wykorzystać tylko dwa obrazy literackie, np. właśnie Moskwę i powiedzmy Nowy Jork z powieści Manhattan Transfer Dos Passosa.
To ciekawe zestawienie, tym bardziej że wydarzenia w obydwu powieściach dzieją się w tym samym czasie. Konfrontacja obydwu wizerunków wypadłaby nad wyraz ciekawie. W obydwu przypadkach podkreśl wpływ ideologii – tak kapitalistycznej, jak i komunistycznej – na kształtowanie obrazu XX-wiecznej aglomeracji, zwróć uwagę na strukturę wielkomiejskiej przestrzeni, szczegóły topograficzne, wygląd zewnętrzny, ukazanie Nowego Jorku i Moskwy jako przestrzeni życia i działania wielu bohaterów. Zauważ, że w obydwu przypadkach refleksje autorów są pesymistyczne.
Powieści-parabole
Przykład tematu:
W jaki sposób powieść-parabola mówi o świecie? Omów zagadnienie, odwołując się do wybranych lektur.
Podpowiadamy
Zauważ, że we współczesnej literaturze tendencja do parabolizacji jest bardzo częstym zjawiskiem. Można rzec, że parabola jako gatunek przeżywa swój renesans. Możesz uczynić to spostrzeżenie punktem wyjścia swoich rozważań. To coś znaczy! Twórcy współcześni uciekają od formuły realistycznego opisu, wolą opisywać świat poprzez metaforę, alegorię, symbol. Ten fakt należy dobitnie podkreślić, bo odnosi się bezpośrednio do postawionego w prezentacji pytania.
Przywołaj definicję paraboli i podkreśl wyraźnie, że jest to utwór, który nie ogranicza się jedynie do opisywania rzeczywistości, ale ma ambicję ukazywania uniwersalnych prawideł rządzących światem, formułowania ponadczasowych prawd o człowieku. Musisz bowiem jednoznacznie dać do zrozumienia, jakiego rodzaju wiedzy o rzeczywistości może spodziewać się czytelnik po tego rodzaju literaturze. Pozostaje więc przywołać przykłady. Jest ich sporo: Dżuma Camusa, Folwark zwierzęcy Orwella, Proces Kafki, Sto lat samotności Marqueza i wreszcie Mistrz i Małgorzata.
Analizując powieść Bułhakowa, zwróć przede wszystkim uwagę na paralelność obydwu wątków: współczesnego i biblijnego. Ich przenikanie się sprawia, że plan realistyczny traci swój doraźny charakter (mimo politycznych odniesień), a mit religijny z kolei bardzo się uwspółcześnia. W efekcie otrzymujemy przypowieść o odwiecznym losie człowieka i moc refleksji na temat dobra, zła, prawdy, kłamstwa, niezmiennych postawach człowieka w określonych sytuacjach. Podobnych treści szukaj w Dżumie czy Procesie. Porównaj wizje, ujęcia, reakcje bohaterów. Ważne, by cytować z wybranych tekstów fragmenty, które mają charakter uniwersalnych sentencji np. „Tchórzostwo nie jest jedną z najstraszliwszych ułomności, ono jest ułomnością najstraszliwszą” – Mistrz i Małgorzata lub „Każdy nosi w sobie dżumę” – Dżuma.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c300-lektury/mistrz-i-malgorzata-michaila-bulhakowa
Jakie tematy podejmuje Bułhakow w powieści pt. Mistrz i Małgorzata?