Liczne zalety cytowania
Czemu służy przytaczanie cudzych słów? To zabieg bardzo pożyteczny z co najmniej kilku powodów:
- Cytaty są potwierdzeniem wyciąganych przez nas wniosków.
W ten sposób wiążemy ze sobą analizowany tekst i wynikające z tej analizy spostrzeżenia, udowadniamy, że nasze refleksje nie są przypadkowymi stwierdzeniami. Cytaty wzmacniają argumentację, a dodatkowo ułatwiają zrozumienie naszych myśli. Jeśli nie uda Ci się sformułować czegoś wystarczająco precyzyjnie, przytoczenie odpowiedniego fragmentu może przekonać egzaminatora, że mimo wszystko warto przyznać Ci punkt. Poza tym staranne wybieranie tego, co chcemy przywołać, zmusza nas do głębszej interpretacji, zwracania uwagi na każde słowo.
- Cytaty ożywiają pracę.
Umiejętne wykorzystywanie cudzych wypowiedzi może sprawić, że praca będzie się wydawała ciekawsza. Cytaty wzmacniają polemiczny charakter tekstu, pozwalają na większą precyzję, ale też ubarwiają styl, nadają mu pewną swobodę. Poza tym graficzne wyeksponowanie przytoczonych fragmentów pozwala rozbić monotonny zapis pracy.
- Cytaty są dowodem wiedzy i kultury literackiej.
Analizując kwestię cytowania, zazwyczaj mamy na myśli przytaczanie słów czy sformułowań z tekstu dołączonego do polecenia. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by w pracy przywołać jakieś zupełnie inne utwory literackie, znane cytaty, maksymy itp. (jeśli to możliwe, warto przy nich podawać, skąd pochodzą). Taki dowód oczytania egzaminator z pewnością uzna za szczególny walor pracy. Trafny cytat może także posłużyć jako motto pracy – to kolejna możliwość zdobycia dodatkowego punktu. Na przykład pracę o Mężu i Kordianie (polecenie z matury 2005) można byłoby poprzedzić jakimś celnym cytatem o wyjątkowości bohatera romantycznego czy złożoności ludzkiej psychiki.
Tego unikaj
Jak dowodzi praktyka, nawet w tak prostej czynności jak cytowanie można popełnić poważne błędy. Oto mały spis tych błędów, które pojawiają się najczęściej:
Brak graficznego zaznaczenia cytowania
To nader popularna usterka, choć często wynikająca ze zwykłego gapiostwa! Może obniżać ocenę za zapis (brak cudzysłowu to błąd interpunkcyjny). Poza tym trzeba pamiętać o różnicach językowych i stylistycznych. Sformułowania „z sercem rozbitem” czy „tak, jakom marzył zawżdy” mogą pojawić się w utworach literackich sprzed prawie dwóch wieków, jednak używanie ich w wypracowaniu w sytuacji innej niż cytowanie powoduje dysonans stylistyczny. Niezaznaczanie cytowania jest poza tym po prostu oszustwem. Brak cudzysłowu sugeruje przecież, że to Twoje słowa.
Nasze rady
- Sprawdzając pracę przed oddaniem, zwróć uwagę, czy wszystkie przytoczenia zostały odpowiednio zaznaczone.
- Pamiętaj o graficznym wyeksponowaniu dłuższych cytatów.
- Wyrywanie z kontekstu słów i fragmentów
Musisz zawsze pamiętać, że dołączony do polecenia nawet niewielki tekst czy jego fragment jest pewną całością logiczną i wiąże się z jakimś konkretnym tłem kulturowym. Wiele błędów interpretacyjnych bierze się właśnie z braku poszanowania tych macierzystych kontekstów. Oto przykład: zdarza się czasami, że jakieś słowo występujące w analizowanym tekście ma dzisiaj nieco inne znaczenie. Na przykład na maturze 2005 problemy sprawiały takie wyrazy jak „przyrodzenie” czy „swawolny”.
Nasze rady
- Zwracaj uwagę na przypisy; nawet wyrazy, które wydają się dobrze znane, mogą w tym konkretnym kontekście mieć inny sens.
- Pamiętaj o specyfice języka poetyckiego. Nie rozbijaj metafor i innych figur stylistycznych; wyrazy bywają w nich używane w niedosłownych znaczeniach.
- Zastanów się, czy cytowany fragment ma dziś taki sam sens, jaki miał kiedyś. A jeśli ten sens się zmienił, uwzględnij to w pracy.
Za długie cytaty
Przywoływanie obszernych fragmentów analizowanego tekstu bywa niekiedy traktowane jako łatwy sposób wydłużenia pracy. To błąd! W skrajnych przypadkach może być tak, że egzaminator bardzo skrupulatnie sprawdzi, ile jest Twoich samodzielnych przemyśleń. Niestety, Sienkiewicz czy Słowacki nie mogą napisać za Ciebie matury… Poza tym przywołanie trafnego cytatu nie jest równoważne z uzyskaniem punktu – nagradza się raczej za wnioski.
Nasze rady
- Zachowaj umiar. Starannie wybieraj cytaty – powinny to być fragmenty szczególnie istotne czy wyraziste.
- Jeśli obawiasz się, że za dużo cytujesz, pewnym wyjściem może być parafrazowanie: przekształcasz tekst wyjściowy, zachowując jego sens. Wtedy, oczywiście, nie używasz już cudzysłowu.
- Nie bój się wprowadzania skrótów. Jeśli da się bez większej szkody wyciąć pół zdania, zrób to (oczywiście, odpowiednio zaznaczając).
Mądre cytowanie wymaga nie tylko trafnego wyboru fragmentu, który zostanie przywołany, ale też odpowiedniego włączenia go w tekst pracy. Cytat nie powinien sprawiać wrażenia czegoś przypadkowego! Najlepiej kierować się rozsądkiem: nie każde przytoczenie musi być zapowiadane oddzielnym zdaniem, szkoda czasu na tworzenie waty słownej.
Nasze rady
- Pojedyncze słowa czy sformułowania staraj się wkomponować w wypowiedź. Możesz, oczywiście, a nawet powinieneś, odpowiednio dopasować ich formę gramatyczną do formy Twojego zdania.
- Zbierz przydatne sformułowania, które pomogą Ci ładnie wprowadzić cytat. Na przykład takie:
Prawdziwość tego wniosku potwierdzają słowa bohatera: „…”
Autor twierdzi, że „…”.
Oto jak bohater tłumaczy swoje postępowanie: „…”.
Jak wprowadzać cytat?
Temat:
Analizując wypowiedzi bohaterów romantycznych, porównaj postawę Kordiana i Męża. W interpretacyjnych wnioskach wykorzystaj wiedzę o utworach, z których pochodzą fragmenty.
- Dwukropek, cudzysłów i od nowej linijki. Tak warto wprowadzać dłuższe fragmenty, zwłaszcza z tekstów poetyckich. Zapis rozbija wówczas monotonię pracy.
Kordian widzi w otaczającym go świecie przede wszystkim umieranie, stąd jego nastrój melancholii, smutku:
„Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa;
posępny, tęskny, pobladły,
patrzę na kwiatów skonanie,
i zdaje mi się, że mnie wiatr rozwiewa”.
Bohater ma poczucie wewnętrznej słabości, porównuje siebie do drzewa, które więdnie.
- Przytoczenie może zostać wplecione w tekst, bez wprowadzenia i dwukropka (ale w cudzysłowie). Tak postępuje się zazwyczaj z pojedynczymi słowami i krótkimi sformułowaniami. Zabieg wyraźnie ożywiający styl!
Kordian chciałby pozbyć się „jaskółczego niepokoju”, pragnie czuć w sobie „myśl wielką”.
Hrabia Henryk wie, że stanął „na pograniczu snu wiecznego”, że ten moment potęgi jest jednocześnie końcem życia.
- Skrócenie cytatu, wycięcie jego fragmentu także należy zaznaczyć – za pomocą zapisu (…).
Kordian widzi siebie jako człowieka niezdolnego do działania:
„Gdzie ludzie oddychają, ja oddech utracam.
(…)
Jam bezsilny!”
Jak zgrabnie wprowadzić cytat:
• Opinię moją potwierdzają słowa bohatera:…
• Tę tezę poprzeć mogą słowa samego autora:…
• Odwołam się do słów głównej bohaterki:…
• Zupełnie inne zdanie w trakcie programu telewizyjnego wyraził niedawno znany filozof:…
• W tym miejscu przypominają się znane słowa:…
• W jednym z fragmentów (w jednym z rozdziałów, w jednej ze scen) bohater mówi:
• Oto, co na ten temat twierdzi znana badaczka epoki:…
• Duże wrażenie zrobiły na mnie słowa:…
• Lubię wracać do maksymy filozofa:…
• W rozmowie z żoną (ukochaną, bratem, ojcem) bohater stwierdza:…
• Niewiarygodne, jak wciąż aktualne są słowa:…
• Nie mogę zgodzić się z takim stwierdzeniem autora:…
• Mój sprzeciw wzbudziły słowa bohatera:…
• Oto słowa, w których bohater sam komentuje swoje zachowanie:…
• Bohatera tego dramatu nie trzeba ośmieszać.
• On ośmiesza się sam, na przykła kiedy mówi:…
Zobacz: