Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.

Fragment 9

Zbigniew Herbert

Książka

Ta książka łagodnie mnie napomina nie pozwala
abym zbyt szybko biegł w takt toczącej się frazy
każe wrócić do początku wciąż zaczynać od nowa
Od pół wieku [półwieku] tkwię po uszy w Księdze pierwszej rozdział trzeci wers VII
i słyszę głos: nigdy nie poznasz Księgi dokładnie
powtarzam literę po literze – ale mój zapał często gaśnie
(…)
Myślę z rozpaczą, że nie jestem ani zdolny ani dość cierpliwy
bracia moi są bieglejsi w sztuce
słyszę ich drwiny nad głową widzę szydercze spojrzenia
o późnym zimowym świcie – kiedy zaczynam od nowa

Pytania:

  1. Jaka jest sytuacja liryczna w wierszu?
  2. O jakim cytacie może mówić wiersz Herberta? Odszukaj go.
  3. Jakie symboliczne znaczenie może mieć wyraz “księga”?
  4. Czy wiersz Herberta dotyczy tej konkretnej Księgi, czy można go rozumieć szerzej?
  5. Co to jest hermeneutyka? Znajdź definicję i zastanów się nad interpretacją wiersza pod tym kątem.

Odpowiedzi:

1. W wierszu Herberta mamy do czynienia z liryką bezpośrednią, podmiot liryczny mówi w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Mamy tu sytuację zmagania się z tekstem – z księgą, której podmiot nie może zrozumieć i ciągle zaczyna czytanie od nowa.

2. Oprócz wielu książek mamy (w naszej kulturze) jedną Księgę. Jest nią, oczywiście Biblia (samo słowo biblia oznacza po grecku księgi). Cytat, o którym jest mowa w wierszu, pochodzi z Pierwszej księgi Mojżeszowej [Księgi Rodzaju]. A sam cytat brzmi: Wtedy się otworzyły oczy im obojgu i poznali, że są nadzy. Spletli więc liście figowe i zrobili sobie przepaski.

3. Oczywiście, kiedy widzimy słowo “księga” napisane wielką literą, od razu przychodzi nam na myśl Biblia. Jest to bowiem w tradycji judeochrześcijańskiej księga najważniejsza, zawiera słowa objawione przez Boga. Księga ta jest więc zbiorem prawd o życiu, wierze, śmierci, o świecie, stworzeniu…. itd. Poznając Księgę, poznajemy świat. Jednak Księga ta nie została (według tradycji) napisana przez ludzi – oni tylko spisywali słowa Boskie. Dlatego też całkowite jej poznanie jest niemożliwe.

4. Herbert w swoim wierszu wydaje się mówić o tej jednej, konkretnej Księdze. Ale możemy pokusić się o odczytanie tego wiersza jako utworu o czytaniu i odczytywaniu, rozumieniu jako takim. Wtedy perspektywa nam się rozszerza. Okazuje się, że nie tylko czytanie jest procesem żmudnym i trudnym, że drogi analiz i kolejnych interpretacji są tak złożone, że praktycznie każde dzieło może być w kółko odczytywane, znowu i od początku.

5. Najprostsza definicja hermeneutyki: W znaczeniu dawnym: to dziedzina filologii, która obejmuje krytyczne badanie i objaśnianie źródeł pisanych w celu ustalenia ich właściwego tekstu i znaczenia. Stanowi dyscyplinę pomocniczą tych nauk historycznych, które mają do czynienia z zabytkami pisanymi (historii literatury, filozofii, religioznawstwa). Jej najpierwotniejszą postacią były dociekania nad tekstami biblijnymi. W znaczeniu dzisiejszym: metodyka, filozofia i teoria wszelkiej interpretacji, w tym także literaturoznawczej. Gdy spojrzymy na wiersz Herberta pod tym kątem, widzimy, że może on traktować zarówno o problemach z odczytaniem i zrozumieniem Księgi Świętej, jak też ogólnie o problemach interpretacyjnych. Bo każde odczytanie nasuwa nowe możliwości zrozumienia tekstu, nowe sposoby interpretacji. Dlatego też nie ma jednej, ogólnie przyjętej interpretacji żadnego tekstu. Mamy, oczywiście, pewne wytyczne i zasady, ale nie do nich się ogranicza odczytywanie. Każdy tekst kryje w sobie tyle tajemnic i możliwości, że możemy go czytać wielokrotnie, za każdym razem odkrywając kolejne warstwy znaczeniowe.

Zobacz:

Fragment 8 – SZKOŁA PISANIA

Fragment 10 – SZKOŁA PISANIA