Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 9
Zbigniew Herbert
Książka
Ta książka łagodnie mnie napomina nie pozwala
abym zbyt szybko biegł w takt toczącej się frazy
każe wrócić do początku wciąż zaczynać od nowa
Od pół wieku [półwieku] tkwię po uszy w Księdze pierwszej rozdział trzeci wers VII
i słyszę głos: nigdy nie poznasz Księgi dokładnie
powtarzam literę po literze – ale mój zapał często gaśnie
(…)
Myślę z rozpaczą, że nie jestem ani zdolny ani dość cierpliwy
bracia moi są bieglejsi w sztuce
słyszę ich drwiny nad głową widzę szydercze spojrzenia
o późnym zimowym świcie – kiedy zaczynam od nowa
Pytania:
- Jaka jest sytuacja liryczna w wierszu?
- O jakim cytacie może mówić wiersz Herberta? Odszukaj go.
- Jakie symboliczne znaczenie może mieć wyraz “księga”?
- Czy wiersz Herberta dotyczy tej konkretnej Księgi, czy można go rozumieć szerzej?
- Co to jest hermeneutyka? Znajdź definicję i zastanów się nad interpretacją wiersza pod tym kątem.
Odpowiedzi:
1. W wierszu Herberta mamy do czynienia z liryką bezpośrednią, podmiot liryczny mówi w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Mamy tu sytuację zmagania się z tekstem – z księgą, której podmiot nie może zrozumieć i ciągle zaczyna czytanie od nowa.
2. Oprócz wielu książek mamy (w naszej kulturze) jedną Księgę. Jest nią, oczywiście Biblia (samo słowo biblia oznacza po grecku księgi). Cytat, o którym jest mowa w wierszu, pochodzi z Pierwszej księgi Mojżeszowej [Księgi Rodzaju]. A sam cytat brzmi: Wtedy się otworzyły oczy im obojgu i poznali, że są nadzy. Spletli więc liście figowe i zrobili sobie przepaski.
3. Oczywiście, kiedy widzimy słowo “księga” napisane wielką literą, od razu przychodzi nam na myśl Biblia. Jest to bowiem w tradycji judeochrześcijańskiej księga najważniejsza, zawiera słowa objawione przez Boga. Księga ta jest więc zbiorem prawd o życiu, wierze, śmierci, o świecie, stworzeniu…. itd. Poznając Księgę, poznajemy świat. Jednak Księga ta nie została (według tradycji) napisana przez ludzi – oni tylko spisywali słowa Boskie. Dlatego też całkowite jej poznanie jest niemożliwe.
4. Herbert w swoim wierszu wydaje się mówić o tej jednej, konkretnej Księdze. Ale możemy pokusić się o odczytanie tego wiersza jako utworu o czytaniu i odczytywaniu, rozumieniu jako takim. Wtedy perspektywa nam się rozszerza. Okazuje się, że nie tylko czytanie jest procesem żmudnym i trudnym, że drogi analiz i kolejnych interpretacji są tak złożone, że praktycznie każde dzieło może być w kółko odczytywane, znowu i od początku.
5. Najprostsza definicja hermeneutyki: W znaczeniu dawnym: to dziedzina filologii, która obejmuje krytyczne badanie i objaśnianie źródeł pisanych w celu ustalenia ich właściwego tekstu i znaczenia. Stanowi dyscyplinę pomocniczą tych nauk historycznych, które mają do czynienia z zabytkami pisanymi (historii literatury, filozofii, religioznawstwa). Jej najpierwotniejszą postacią były dociekania nad tekstami biblijnymi. W znaczeniu dzisiejszym: metodyka, filozofia i teoria wszelkiej interpretacji, w tym także literaturoznawczej. Gdy spojrzymy na wiersz Herberta pod tym kątem, widzimy, że może on traktować zarówno o problemach z odczytaniem i zrozumieniem Księgi Świętej, jak też ogólnie o problemach interpretacyjnych. Bo każde odczytanie nasuwa nowe możliwości zrozumienia tekstu, nowe sposoby interpretacji. Dlatego też nie ma jednej, ogólnie przyjętej interpretacji żadnego tekstu. Mamy, oczywiście, pewne wytyczne i zasady, ale nie do nich się ogranicza odczytywanie. Każdy tekst kryje w sobie tyle tajemnic i możliwości, że możemy go czytać wielokrotnie, za każdym razem odkrywając kolejne warstwy znaczeniowe.
Zobacz: