Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
FRAGMENT 5
Cyprian Kamil Norwid
Pascha
(Fraszka)
Gdzie miłości tak mało, że się nie jednoczą,
Tam trzeba w nienawiści trzeciego człowieka
Połączyć się – tam w krwi się jednej pierwej broczą,
Tam choć w ciosaniu krzyża i wbijaniu ćwieka
W całość się zlać fatalnie kłótnie muszą wole.
Stąd jest ofiara ciągła i Pascha na stole…
Pytania:
- Znajdź w encyklopedii, co to jest Pascha. Do jakiej tradycji się odnosi to słowo?
- Jakie dwa uczucia są w tekście przeciwstawione? Dlaczego?
- O czym opowiada ten wiersz? Do jakiej sytuacji nas odnosi?
- Dlaczego autor dał wierszowi podtytuł Fraszka?
- Scharakteryzuj krótko budowę wiersza.
Odpowiedzi:
- Pascha jest najważniejszym świętem w judaizmie. Obchodzona jest na pamiątkę wyjścia Izraelitów pod wodzą Mojżesza z niewoli egipskiej. Nazwa święta (z gr. przejście, ominięcie) nawiązuje do biblijnej opowieści o zagładzie pierworodnych synów Egipcjan, których drzwi nie były posmarowane krwią baranka. Paschą jest także nazywane chrześcijańskie święto – Wielkanoc – obchodzone na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa. I właśnie świętowanie Wielkanocy w dzień żydowskiej Paschy było przyczyną wielu sporów i nieporozumień.
Zauważ, że znajomość podstawowych pojęć, odniesień do kultury, sztuki, znajomość i umiejętność rozpoznawania ukrytych aluzji pozwoli Ci na łatwe zrozumienie tekstu. Na przykład gdy wiemy, co to jest Pascha, od razu możemy zauważyć, że wiersz odnosi się do wiecznego, ciągle odnawiającego się sporu między chrześcijanami a żydami.
2. W wierszu Pascha przeciwstawione zostają miłość (“Gdzie miłości tak mało”) i nienawiść (“Tam trzeba w nienawiści trzeciego człowieka”). Używając tej silnej opozycji, autor podkreśla sytuację kłótni, sporu, niezrozumienia, ciągle ponawianego i nasilającego się bez wyraźnego powodu. Zauważmy jednak, że te dwa uczucia w wierszu idą w parze: w jednej krwi się broczą, wole muszą się zlać w całość.
Stosowanie silnych znaczeniowych opozycji, antonimów lub kontrastów zwraca uwagę czytelnika na obrazy, których te opozycje dotyczą. W ten sposób, analizując takie figury stylistyczne, zbliżamy się do rozumienia całości. I tak w wierszu Pascha wyraźnie sytuacja miłości – zgody, porozumienia – przeciwstawiona zostaje nienawiści – braku kontaktu, kłótni.
3. Wiersz Norwida przedstawia sytuację święta. Ma ono inne znaczenie dla chrześcijan, inne dla żydów. Dla obu religii jest jednak bardzo ważne. I dlatego właśnie wywołuje tak silne spory. Nie da się ich przerwać. Podmiot liryczny nie widzi możliwości zerwania pasma kłótni. Przelewanie krwi i ofiary będą więc stałym elementem naszej kultury.
4. Fraszka to mały, wierszowany utwór poetycki, zwykle żartobliwy, zręcznie ułożony, oparty na ciekawym pomyśle, dowcipnie spointowany. Podtytuł ten na pierwszy rzut oka do utworu Norwida zupełnie nie pasuje. Przecież traktuje on o poważnym zjawisku międzykulturowym, o kłótni, niezrozumieniu i nienawiści, która prowadzi do ciągłego przelewania krwi. I właśnie dlatego podtytuł utworu jest dla nas tak ważny. Bo na co autor próbuje zwrócić naszą uwagę? Czy na to, że mówi o najpoważniejszych, najistotniejszych treściach, które jednak przez ludzi są często traktowane w taki sposób, jakby były zwykłymi fraszkami? A może należy sięgnąć jeszcze głębiej, do chrześcijańskiego odczytania tej historii. Pascha to także rodzaj deseru spożywanego przez chrześcijan podczas Wielkanocy. To dlatego – z powodu tej niezgody i nienawiści – pojawia się “Pascha na stole…”. Znaczeń słowa fraszka może być wiele, ale trzeba pamiętać, że nadanie podtytułu (i to podtytułu przewrotnego) zmusza nas do odczytania utworu pod kątem tego podtytułu.
5. Utwór Norwida to regularny trzynastozgłoskowiec zbudowany z sześciu wersów, o układzie rymów ababcc. Na tych sześć wersów składają się dwa zdania: pierwsze, zajmujące pięć wersów, wielokrotnie złożone, drugie – wers ostatni. Można powiedzieć, że pierwsze wersy stanowią przesłanki, albo nawet przyczyny wniosku zawartego w wersie szóstym.
Zwrócenie uwagi na budowę wiersza jest także ważną wskazówką interpretacyjną – wskazuje chociażby na to, że wers szósty niesie znaczenie utworu, jest podsumowaniem i wnioskiem płynącym z poprzedniego zdania.
Zobacz: