Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 38
Leopold Staff
List
Pytasz mnie, jak się czuję. Tak, jak czuć się może
Człowiek dość pełnoletni w końcu listopada,
Gdy w niebie zmierzch pochmurny i błoto w dworze,
A za oknem bez przerwy deszcz ze śniegiem pada.
Lecz zbyt o dnia i roku nie troszczę się porę,
Bo po słocie pogoda idzie wieczną zmianą.
Więc też o wschodzie słońca wiersz piszę wieczorem,
A nokturny w słoneczne grywam tylko rano.
I jestem zawsze ufny i pełen pewności,
Czekając niezachwianie tej chwili jedynej,
Gdy ujrzę, że na świecie są same radości,
I zegar na raz wszystkie wskazuje godziny.
Pytania:
- Określ sytuację komunikacyjną w wierszu.
- Jakim językiem napisany jest ten wiersz?
- Jakich środków artystycznych używa autor?
- Jakie cechy listu możesz znaleźć w tym wierszu?
- Jakimi słowami podmiot liryczny sam siebie charakteryzuje?
Odpowiedzi:
1. Nadawca wiersza ujawnia się w pierwszej osobie liczby pojedynczej, mamy więc do czynienia z liryką bezpośrednią. Wiersz ten napisany jest w formie listu, adresatem słów (bezpośrednim, drugoosobowym) jest jednocześnie adresat listu.
2. Utwór Staffa napisany jest bardzo prostym językiem, przy użyciu prostych słów i bezpretensjonalnego sposobu obrazowania. Jest to regularny trzynastozgłoskowiec sylabiczny, ze stałą cezurą po siódmej sylabie. W klauzuli są rymy żeńskie ułożone krzyżowo. Warto także podkreślić, że pierwsze zdanie jest krótkie, ma formę wprowadzenia, następne zaś zdania są złożone lub wielokrotnie złożone. Z pewnością nie jest to więc język mówiony, lecz pisany.
3. Autor używa prostych, obrazowych środków artystycznych, podkreślających nastrój utworu. Widoczne jest częste użycie epitetów (człowiek pełnoletni, zmierzch pochmurny, wieczna zmiana, słoneczne rano). Na początku utworu znajdujemy porównania (tak jak czuć się może człowiek dość pełnoletni). Ostatni wers jest przenośnią (zegar na raz wszystkie wskazuje godziny). Poza tym wiersz napisany jest prostym językiem, bez zawiłości stylistycznych. Autor nie posługuje się wyszukaną metaforyką.
4. Utwór rozpoczyna zdanie: Pytasz mnie, jak się czuję. Jest to typowy, wręcz banalny zwrot używany w prywatnej korespondencji. Tu pełni on funkcję łącznika – poprzez ten zwrot podmiot liryczny nawiązuje do wypowiedzi (listu) swego odbiorcy. Następne zdania są długie, złożone, nawiązujące więc w swojej stylistyce do języka pisanego, a nie mówionego. Warto też podkreślić, że wiersz nosi tytuł List, co nakierowuje czytelników na odpowiedni trop interpretacyjny.
5. Podmiot liryczny w utworze określają nie tylko słowa, które sam o sobie pisze, ale także sposób formułowania zdań, zwroty, jakich używa, obrazowanie. Tu mamy z pewnością do czynienia z człowiekiem dojrzałym, może nawet starym, rozsądnie i ze spokojem patrzącym w przyszłość. Mamy tu dwa źródła informacji o nadawcy: warstwę leksykalno–składniową i to, co sam o sobie powiedział. Pierwsze źródło zostało już częściowo omówione: nadawca używa rozbudowanej składni, konstruuje zgrabne, podrzędnie złożone zdania, pięknie spajające się z obrazami, o których pisze. Z tego wnioskujemy pewną dojrzałość (też twórczą). Co sam o sobie mówi? Używa eufemizmu człowiek dość pełnoletni na określenie “starego”. Co więcej, ze spokojem się wypowiada o przyszłości, choć to koniec listopada. Cały wiersz wskazuje na to, że mamy do czynienia ze starym mędrcem, stojącym u kresu życia, patrzącym jednak optymistycznie w przyszłość.