- Deszcz jesienny – utwór prezentujący pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki. Od razu uderza odbiorcę impresjonistyczny obraz świata, który oglądamy wraz z poetą przez zamazane deszczem szyby. Wiersz składa się z trzech „wizji” przedzielonych monotonnym, jesiennym, melancholijnym refrenem.
- Wizja I – to korowód mar idących pochodem przez ogród, wśród płaczu i zawodzenia.
- Wizja II – wspomnienie pogrzebu, niespełnionej miłości, tragedii pożaru i spalonych dzieci, płaczu ludzkiego.
- Wizja III – to obraz diabła płaczącego, który przeszedł przez ogród i dokonał dzieła zniszczenia, lecz widząc je, przeraził się swoim czynem i zapłakał… Refren zaś odpowiada, że to tylko majaki człowieka patrzącego przez szyby i przez jesienny, miarowy deszcz… Jednak skojarzenia tak typowe dla techniki młodopolskiej oddają nastrój pesymizmu, smutku i zniechęcenia.
- Kowal – prezentuje typową dla filozofii Nietzschego jednostkę, która używa „woli mocy”, aby wypracować własną siłę, indywidualność i osobowość: Kowal jest tu przenośnią – drogocenne kruszce, które rzuca na kowadło, to cechy ludzkie – z nich powstanie „hartowne, mężne, serce dumne, silne”. Własnemu sercu grozi – że „pięści potworne” rozbiją je w razie słabości. W tym zawiera się niechęć wobec niemocy, choroby i słabości ducha. Człowiek – jak kowal – sam musi wypracować sobie własną siłę i osobowość.
- O miłości wroga – utwór głoszący filozofię franciszkańską. Zbudowany jest z sześciu dystychów (dwuwierszy), z których każdy zaczyna się opisem krzywdy dokonanej przez bliźniego. Każdy wiersz – to „policzek”; potwarz, zdarcie płaszcza na mrozie, podpalenie, grzech wobec ukochanej kobiety… A mimo to skrzywdzony nazywa wroga „bratem” i wykazuje, że czynione zło obraca się przeciw złoczyńcy, nie przeciw męczennikowi. Konkluzja jest wręcz zaskakująca: skrzywdzony woła o modlitwę za duszę dręczyciela, bo jest ona zgubiona. W ten sposób realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga – wybaczenia i miłości bliźniego.
Warto powiedzieć
o plastycznych walorach utworów Leopolda Staffa, np. o bogatej kolorystyce w Wysokich drzewach („brąz zachodu”, „pawie barwy wody”) i synestezji, czyli łączeniu różnych wrażeń – np. „zapach wody”.
Zobacz: