Wymień utwory, które uważasz za wyraz klasycyzmu poety. Wskaż w nich cechy klasyczne.
- Przedśpiew – wiersz, w którym poeta deklaruje zainteresowanie filozofią antyku, utwór, który zapoczątkowuje nurt klasyczny w twórczości poety. Pochwała życia, natury, maksyma „nic co ludzkie nie jest mi obce” – to bezdyskusyjne znaki klasycyzmu.
- Harmonia – kluczowe dla antyku i klasyków pojęcie zamieszczone tu zostało w tytule. Poza tym jest istotą twórczości poety. Staff zastanawia się nad upływem czasu – tak naturalnym, porównanym w myśl klasycznej tradycji do cyklu pór roku w przyrodzie. Odwołuje się do Apollina, greckiego boga poezji (też rys klasyczny), by powiedzieć, jak interpretuje misję poety. Oto jego rolą jest jednia, poszukiwanie zestrojenia sprzeczności świata. Marzenie i cel wszystkich klasyków…
- Mimo lat – nawiązanie do Kochanowskiego, do stylu i poglądów Jana z Czarnolasu. „Patrzę zawdy” – mówi Staff staropolszczyzną. Kto pamięta fraszkę Na młodość lub pieśń Chcemy sobie być radzi – bez trudu odczyta w Mimo lat epikurejską radość życia, pochwałę młodości i kalambur językowy w stylu Kochanowskiego.
- Wysokie drzewa – afirmacja piękna świata, zachwyt naturą. Typowy utwór pejzażowy, w którym poeta operuje barwą, doborem epitetów oddającym urodę sławionego krajobrazu. Zarejestrowany w wierszu zmierzch współgra z odczuciem ludzkim – uosabia go wyzwolona dusza. Panuje tu spokój, harmonia, cisza – kluczowe kategorie klasycyzmu. O takim krajobrazie pisał Kochanowski – „serce roście”…
- Lipy – znów wiersz o drzewach, do tego z jasnym odwołaniem do Kochanowskiego:
Wszystkie kwitnące słodko lipy w Polsce całej
Pachną imieniem twoim Kochanowski Janie.
- Ars poetica – Jaki powinien być wiersz? Staff formułuje na wskroś klasyczną definicję: niech wiersz będzie: „tak jasny jak spojrzenie w oczy/ i prosty jak podanie ręki”. Klasyka. Jasność i prostota. Odwołanie do ludzkich gestów – wzrok, uścisk dłoni – humanizm w czystej postaci. Tytuł: Ars poetica, czyli sztuka poetycka, też nawiązuje do nurtu klastycznego. Przestroga dla eksperymentatorów i poetyckich wichrzycieli: ja po to tworzę mówi Staff:
Nie abym świat dziwnością zdumiał
Lecz, by się kształtem stała chwila
I abyś bracie mnie zrozumiał.
- Chciałem już zamknąć dzień… – wiersz z roku 1954, poeta ma siedemdziesiąt sześć lat. Można spodziewać się poczucia końca i podsumowań życia. Tymczasem właściwie Staff umyka grozie śmierci, pisze: „chciałem już zamknąć dzień na klucz”, ale nowy dzień, siła zorzy otwiera nowe wyzwania.
Zerwałem się na równe nogi,
Przed wysokimi stanąłem schodami.
Warto pamiętać, że motyw schodów i człowieka stojącego u ich szczytu lub przed wejściem na nie, to także nawiązanie do Kochanowskiego.
- Ostatni z mego pokolenia – nawiązanie do Horacego, do tematu nieśmiertelnej sławy poetyckiej (Exegi monumentum – „Pomnik sobie stawiam trwalszy niż ze spiżu”). Żegnając się ze światem, sam stary poeta Staff najtrafniej ujął w kilka strof rzecz o sobie;
Człowiekam kochał i przyrodę,
W przyszłość patrzyłem jasnym okiem (…)
Nie wabił mnie spiżowy pomnik,
Rozgłośne trąby, huczne brawa.
Zostanie po mnie pusty pokój
I małomówna, cicha sława.
Czym jest klasyczny wiersz? O czym piszą klasycy – ujmij w notatce najważniejsze dane o klasycyzmie.
Notatka
Model klasycznego utworu w kompozycji:
- posiada kunsztowną, przemyślaną, harmonijną strukturę
- jest zgodny z tradycyjnymi normami rytmiki i rymu – preferuje rymy dokładne, klasyczne stopy metryczne (śpiewność mowy)
- często przyjmuje postać klasycznego gatunku, sonetu, pieśni, fraszki
- operuje językiem pięknym, dostojną mową
- szczyci się bogactwem tropów poetyckich
- nawiązuje do tradycji, nie szuka eksperymentów literackich
- zawiera tzw. myśli skrzydlate – frazy, które przechodzą do świadomości społecznej jako nośne aforyzmy
Krąg tematów klasyka
- natura
- piękno świata i istnienia
- wiara w człowieka, optymizm istnienia
- harmonia istnienia, spokój
- nawiązania do mistrzów
- brak tematów typu zło i brzydota
- jedność pozornych przeciwieństw jak natura i cywilizacja lub życie ludzkie a wieczność
Człowiek – model klasyczny
Według klasyków człowiek jest dobry, potężny, piękny jako twór Boga. Powinien dążyć do wewnętrznej harmonii, spokoju, w ten sposób radzić sobie z tajemnicami i bólem istnienia. Powinien pełną garścią czerpać z tradycji, kultury, powinien się kształcić. Bowiem naturze i jej dziełom dorównać mogą tylko dzieła ludzkiego rozumu i geniuszu. Człowiek powinien też cieszyć się życiem i jego radościami. Cierpliwy jak stoik, zachwycony radościami według echa epikurejczyków, wypełniający swe obowiązki jak obywatel renesansu. Obce mu będą dekadenckie rozpacze i romantyczne zrywy, a już z pewnością nowatorska pogarda dla tradycji. Prostota, ład, tradycja – oto motto człowieka według klasyków.
Wymień twórców, do których nawiązuje Staff. Zacytuj wybrane fragmenty.
Głównie do Kochanowskiego i do Horacego. Przywołuje dwie słynne metafory – schodów jako dorobku ludzkiego życia (to z Kochanowskiego) i pomnika spiżowego, symbolu poetyckiej sławy (to z Horacego). Bezpośrednio odwołuje się do Jana Kochanowskiego w wierszu Lipy. Znajdziemy też motto humanistów, słynne słowa Terencjusza, przypomniane przez Staffa w Przedśpiewie:
Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce…
Staff odnosi się do klasycznych zaklęć z prostotą i skromnością. Właściwie nic nie wytrąca go z poczucia harmonii świata. Kochanowski rozpaczał w Trenach: „ja – z ostatnich stopniów zrzucony”. Horacy pisał dumnie „pomnik sobie stawiam trwalszy niż ze spiżu”. Staff odrzuca sławę nieśmiertelną na rzecz cichej, małomównej. Porównaj z ostatnimi przykładami poprzedniego pytania.
Która z postaw młodopolskich ujawnionych w wierszach poety najbardziej Ci się podoba?
Najpopularniejsza odpowiedź brzmi – myśl franciszkańska. Dosyć zrozumiał, zważywszy, że myśl to głęboko humanitarna i modna w naszych czasach. Umiłowanie człowieka, przebaczanie, a przy tym pełna wolność, jaką wyznawał święty Franciszek – wolność od bogactw, od przywiązania do miejsca i materializmu. Jak w Sonecie szalonym – pod chmurami, w zespoleniu z wiatrem, naturą – człowiek może znaleźć sposób na szczęście i wolność. Z pewnością jest to postawa sensowniejsza niż pesymizm dekadencki i pogrążanie się w nastroju deszczowym i bierności. Ale jeśli ktoś pragnie bronić postawy nietzscheańskiej, też znajdzie argumenty. Wiara w siebie, w możliwość decydowania o swoim życiu i potrzeba pracy nad sobą mogą się podobać współczesnemu człowiekowi. Silna jednostka nie musi koniecznie prowadzić do pojęcia nadczłowieka – może okazać się jednostką użyteczną społecznie.
„Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”. Odwołując się do wybranych przykładów, zinterpretuj te słowa jako motto twórczości poety.
Postaw tezę
Reminiscencja z Terencjusza determinuje fakt, iż stoimy wobec istoty humanizmu.
Lub prościej:
Antyczne motto Terencjusza, które przypomniał Staff, było przecież myślą przewodnią renesansowego humanizmu. Co znaczy dla Staffa „być człowiekiem”? Jak zawarł w swojej poezji „rzeczy ludzkie”?
Odpowiedz na te pytania
- Wskaż poszukiwania i przemiany postaw – to droga ku definicji humanizmu
- Zarysuj model klasycyzmu w wydaniu Staffa tak rozwiniesz myśl „człowiekiem jestem…”
- „…nic co ludzkie nie jest mi obce” – poszukaj zwątpień, cierpienia, rozterek w poezji Staffa. Przytocz pesymizm z czasów młodości, przeżycia wojenne, cytat z Curriculum vitae – słynne manowce symbolizują błędy, zboczenie z głównego kursu. To jak najbardziej ludzkie przygody i doświadczenia. (Przykłady masz podane przy innych wypracowaniach)
Zakończ wnioskiem
Czego dokonał Staff? Dawną, bardzo starą maksymę humanistów wcielił w życie w wieku XX…Nie tylko przypomniał – on ją zastosował, tym samym walcząc o godność ludzką, w wieku totalitaryzmu, wojen i eksterminacji. Faktycznie te słowa są mottem jego twórczości. Nabierają szczególnego brzmienia w ustach poety współczesnego.
Zobacz: