Tematy Makbeta:
- znikomość ludzkiego życia,
- motyw theatrum mundi,
- odpowiedzialności za własne czyny.
Słynna tragedia obrazuje ludzką ambicję, niszczącą żądzę władzy, zawiera odwieczny morał, że nie można zbudować nic trwałego na przemocy i krzywdzie oraz że zło rodzi kolejne zło. Dowodzą tego dzieje Makbeta, szkockiego wodza, który uwierzył przepowiedni czarownic, iż będzie królem. Uwierzył do tego stopnia, że dokonał królobójstwa, a potem kolejnych morderstw. Do działania zachęca go Lady Makbet. To niepowtarzalna literacka kreacja kobiety demonicznej, femme fatale. Oboje małżonkowie przechodzą przemianę. Oboje giną. Nie mogą unieść ciężaru popełnionej zbrodni.
Ważny jest w tej tragedii świat fantazji – demonów i czarownic, które właściwie uruchamiają machinę zbrodni, przepowiadając mu częściowo przyszłość. Czy zdejmują z niego część odpowiedzialności? Czy są może literackim upostaciowaniem ludzkich żądz i pragnień, utajonych w psychice, lecz czekających na sprzyjający sygnał?
Plan zdarzeń
Przepowiednie czarownic:
- Pierwsza: będziesz królem,
- Druga: to Banko, nie ty będzie ojcem królów,
- Trzecia – zginiesz, gdy pod zamek przyjdzie las Birnam, z ręki człowieka nie zrodzonego z kobiety. Makbet czuje się pewnie – świat leży u jego stóp, za małą cenę – zbrodni.
Koleje zdarzeń:
- Makbet zabija króla Dunkana we własnym zamku – jest królobójcą, depcze prawa gościnności. Do działania mocno namawia go żona – lady Makbet.
- Makbet zabija Banka – przyjaciela.
- Duch Banka pojawia się Makbetowi, synowie Banka zbierają siły za granicą.
- Makbet zabija rodzinę Makdufa – obawia się ujawnienia zbrodni.
- Lady Makbet – początkowo twarda, namawiająca do zbrodni, łamie się, dostaje obłędu, w końcu popełnia samobójstwo.
- Oblężenie zamku Makbeta – rycerze podchodzą pod zamek pod osłoną drzew z lasu Birnam.
- Makbeta zabija Makduf – okazuje się, że był dzieckiem urodzonym w drodze cesarskiego cięcia.
Ważne o Szekspirze
- Twórczość Szekspira przypada na epokę elżbietańską.
- Szekspir związany był z teatrem The Globe wybudowanym w miejscu pierwszego „stacjonarnego” teatru w Londynie – The Theatre (1576), który, niestety, spłonął.
Szekspir jako nowator w dziedzinie kompozycji dramatu:
- złamał klasyczną regułę trzech jedności: miejsca, akcji, czasu,
- złamał regułę trzech aktorów na scenie – wprowadza sceny grupowe, a nawet batalistyczne,
- odstąpił od zasady decorum (wprowadza postacie z ludu do tragedii),
- jego postacie ulegały przemianie w toku akcji,
- prezentował moralność chrześcijańską: nagradzanie dobra i karę za zło,
- tragedię rozwijał wg schematu: wprowadzenie, zawiązanie konfliktu, rozwój, punkt kulminacyjny, zakończenie.
- tworzy nową wersję bohatera tragicznego, odmienną od antycznego. Fatum nie odgrywa tu tak znacznej roli – Szekspir pyta o wolną wolę człowieka.
- ukazuje postacie złożone psychologicznie, zmienne w trakcie rozwoju akcji.
Ponadczasowość utworów Szekspira
Dzieła Szekspira – od momentu ich powstania aż do dziś, czyli przez blisko 400 lat – stanowią nieoszacowane źródło motywów literackich. Zaliczane są także do klasyki teatru – nie ma chyba autora, którego sztuki częściej pojawiałyby się na deskach teatru całego świata.
Czym przejawia się wielkość i nieśmiertelność jego utworów?
- Przede wszystkim opiera się na konstrukcji charakterologicznej postaci – Szekspir ukazuje bowiem ludzkie problemy i dylematy, które są uniwersalne. Są one wciąż aktualne dla każdego człowieka, bez względu na okres dziejów. Bohaterami targają wielkie namiętności – miłość, zdrada, żądza władzy, chciwość czy nienawiść, które nigdy nie przemijają.
- Uniwersalizm dzieł Szekspira polega na tym, że podejmowane przez niego tematy są wiecznie aktualne. Namiętności, miłość, żądza władzy, rywalizacja, zło – to zagadnienia tak samo aktualne w Anglii na przełomie XVI i XVII w., jak i współcześnie.
Makbet
Postać mroczna, ponura, tragiczna. Człowiek, który dał się opętać żądzy władzy. Na wieki pozostał literackim przykładem królobójcy oraz bohatera tragicznego, choć zbrodniarza. Szekspir zagłębia się w psychikę swojego bohatera. Ukazuje jego przemianę, podatność na wpływy zewnętrzne, wreszcie obsesję, w którą wpada. Wszak na początku, gdy go poznajemy, nie wydaje się Makbet żadnym demonem ani wyrafinowanym mordercą. To dopiero czarownice przepowiadają mu przyszłe splendory, a jego żona, Lady Makbet, namawia go, by przeznaczeniu pomógł. Makbet ulega. Zabija króla Dunkana. Machina zbrodni, która ostatecznie zgubi oboje bohaterów, zaczyna działać. Makbet staje się bezwzględny, szalony i samotny. Po śmierci żony powie: „Życie jest cieniem ruchomym jedynie, jest bajką opowiedzianą przez głupca”.
Pomysły do swoich sztuk czerpał Szekspir z kronik i podań. Jak głosi kronika Holinsheda, rycerz Makbeth istniał naprawdę. Nie wszystko jednak ze znanej nam dzięki Szekspirowi wersji jego dziejów zgadza się z tym, co mówi kronika. W rzeczywistości Makbet miał prawo do tronu, zabił uzurpatora, rządził mądrze i sprawiedliwie, aż zginął z ręki… potomków zabitego króla Duncana.
Uwaga!
Z wielką namiętnością zwrócił się ku dziełom Szekspira romantyzm – by nawiązywać, czerpać wątki, kontynuować. Postaci monologujących bohaterów, ich hamletyzm, obecność zjaw, czarownic i przepowiedni – to przejawy szekspiryzmu w dziełach Mickiewicza, Słowackiego i innych romantyków.
Szekspiryzm – czyli nawiązania do dzieł Szekspira i zachwyt nad jego twórczością, są cechą romantyzmu. Szczególnym pietyzmem otaczali Szekspira romantycy polscy.
Zobacz:
Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?