Lady Makbet

Lady Makbet to największa i najnieszczęśliwsza zbrodniarka z dramatów Szekspira. W pierwszej chwili wydaje się amoralna, demoniczna, pozbawiona zasad – jednoznacznie zła i godna potępienia. Tym tropem szli dawniejsi interpretatorzy tragedii. Ale trzeba też dostrzec tragizm i niejednoznaczność tej bohaterki. Jej publiczną obronę zapoczątkowały wielkie aktorki, którym powierzono rolę lady Makbet – chciały wzbogacić tę postać, przy tradycyjnym odczytaniu jednowymiarową.


Znaczenie bohaterki

W świadomości pokoleń czytelników i widzów tragedii lady Makbet stała się symbolem kobiety żądnej władzy i zaszczytów, nieznającej skrupułów i niecofającej się przed zbrodnią.

Osobowość lady Makbet – ostra, demoniczna – jest zgodna z ówczesnymi poglądami na naturę kobiet. Zgodnie z linią wyznaczoną przez wczesnochrześcijańskich pisarzy, kształtowano wizerunek kobiety jako istoty z natury złej, zepsutej, pełnej wszelakich wad. Pamiętano o grzechu pramatki Ewy i o Medei, bohaterce antycznej, która zabiła swoje dzieci. Nawet Petrarka, autor przepięknych, lirycznych sonetów do Laury, przy innej okazji pisał: „Kobieta (…) jest prawdziwym diabłem, wrogiem pokoju”.

Szekspir jednak doskonale znał naturę ludzką i nie dawał się zwieść takim jednostronnym, upraszczającym opiniom – złym cechom charakteru bohaterki (takim jak niecierpliwość, chorobliwa ambicja, brak skrupułów) zaprzeczają te rysy charakteru, które pozwalają dostrzec w jej postępowaniu coś ludzkiego, może nawet wzruszającego. Taką cechą jest ogromna miłość do męża. Choć bohaterka nieraz kpi z niego i bezlitośnie mu dokucza, pragnie jego wywyższenia, szczęścia, chce, by ich związek był coraz silniejszy. Głęboko przeżywa, gdy zajęty własnymi sprawami i coraz bardziej zamknięty w sobie Makbet odsuwa się od niej. Poza tym kobieta bardzo przeżywa, że nie mogła się spełnić jako matka – z treści dramatu wynika, że Makbetowie mieli kiedyś synka, ale go stracili. Potem lady Makbet nie mogła już mieć dzieci – wspomnienie o zmarłym dziecku sprawia jej wielki ból.


Charakterystyka

  • Imię: nieznane.
  • Wygląd: nie wiadomo. Chyba jednak musi być piękna i zmysłowa, skoro mąż tak bardzo liczy się z jej zdaniem i pragnie jej zaimponować.
  • Najtragiczniejszy zwrot w życiu: popada w obłęd.
  • Przemiana wewnętrzna: z silnej, bezkompromisowej kobiety zmienia się w kruchą, bezbronną, apatyczną istotę (po popadnięciu w obłęd).
  • Mocne strony: silny charakter, niezłomna, konsekwentna, konkretna, nie bawi się w sentymenty, zdecydowana w działaniu, opiekuńcza wobec męża, ambitna, opanowana – umie zachować zimną krew nawet w najbardziej niebezpiecznych sytuacjach, jest podporą męża.
  • Słabe strony: idzie po trupach do celu, apodyktyczna, szydercza, bywa nieprzyjemna, złośliwa, gardzi słabeuszami, potrafi zranić dumę Makbeta, nie przebiera w środkach. Bywa fałszywa.

Lady Makbet to silna, pewna siebie i bezkompromisowa kobieta. Popełniane zbrodnie zdają się nie robić na niej większego wrażenia. Bohaterka działa zgodnie z machiaweliczną zasadą, że cel uświęca środki. Wydaje się, że nic jej nie złamie. Gdy Makbet waha się przed popełnieniem zbrodni, gdy łamie się i wyrzuca sobie, że postąpił niegodnie i złamał swoje zasady, ona stara się rozwiać jego wątpliwości. To kobieta czynu. Nikt nie spodziewałby się, że się załamie, że da o sobie znać uśpione sumienie i lady Makbet popadnie w obłęd. Jej patologiczny stan Szekspir ukazał bardzo plastycznie.

Stan psychiki lady Makbet, na skutek długo tłumionych napięć, odtrącenia i samotności (Makbet przestaje zwracać na nią uwagę) staje się bardzo zły. Jej lunatyzmowi towarzyszy lęk przed ciemnością, automatyzm ruchów (słynny gest umywania rąk, rzekomo poplamionych krwią), halucynacje wzrokowe i węchowe (wszędzie widzi krew i wyraźnie czuje jej zapach). Bezbronna, słaba, snuje się po pałacu, budząc niepokój służby, dam dworu i wezwanego do niej lekarza. W somnabulicznym transie zdradza, że jej mąż i ona są odpowiedzialni za kilka zbrodni.


Biografia

Lady Makbet jest żoną Makbeta. Czytelnik nie zna jej imienia, nie wie, jak długo Makbetowie są małżeństwem. Wie tylko, że kiedyś mieli dziecko, które stracili. Według innych interpretatorów Makbetowie nie mogli mieć dzieci, to było przyczyną frustracji kobiety i złości mężczyzny. W każdym razie i tak są dobrym małżeństwem – są ze sobą szczerzy, opowiadają sobie o tym, co dla nich ważne.

Lady Makbet czyta list, w którym Makbet powiadamia ją o przepowiedni czarownic i o częściowym jej wypełnieniu. Postanawia pomóc mężowi w zdobyciu korony. Gdy Makbet przybywa na zamek, radzą, co zrobić, aby osiągnąć cel. Dochodzą do wniosku, że nie można z tym czekać, bo oto nadarza się sposobny moment – będzie u nich nocował Dunkan.

Gdy Makbet waha się przed popełnieniem zbrodni na ukochanym władcy, żona dodaje mu odwagi kpinami i podjudzaniem jego ambicji. Ustalają, że upiją służących, którzy mieli czuwać nad snem króla, a potem ich sztyletami zabiją władcę. Oczywiście, gdy okaże się, że król jest martwy, podniosą wielki lament, aby oddalić od siebie podejrzenia. Zresztą i tak wszyscy będą podejrzewali strażników, przy których nad ranem znajdą zakrwawione sztylety.

Makbet, po zabiciu króla nie może dojść do siebie, jest przerażony swoim czynem. Lady Makbet zachowuje zimną krew – bierze z jego rąk zakrwawione sztylety i idzie podrzucić je śpiącym strażnikom. Zarzuca mężowi tchórzostwo.

Synowie króla, Malkolm i Donalbeim, opuszczają kraj, bo boją się o swoje życie. W takiej sytuacji królem zostaje Makbet, a jego żona – królową.

Mimo że osiągnęli wspólnie wielki cel, małżonkowie oddalają się od siebie – Makbet ani słowem nie wspomina żonie, że chętnie pozbyłby się Banka – jedynego człowieka, którego się teraz obawia. Poza tym cały czas ma w pamięci przepowiednię Wiedźm, jakoby Banko miał zostać ojcem królów.

Na zlecenie Makbeta Banko zostaje zamordowany. Jednak podczas uczty na zamku mordercy ukazuje się duch przyjaciela z zakrwawionymi włosami. Nic dziwnego, że Makbet zachowuje się dziwnie, przemawia do ducha, którego nie widzi nikt poza nim, zachowuje się nerwowo. To dziwne zachowanie króla niepokoi biesiadników. Lady Makbet ratuje sytuację, a potem czyni mężowi gorzkie wyrzuty. Sama jest zdziwiona jego zachowaniem.

Na jakiś czas rozstaliśmy się z Lady Makbet – spotykamy się z nią dopiero w V, ostatnim akcie, w przykrych okolicznościach. Lady Makbet zachowuje się tak dziwnie, że przerażona dama wzywa lekarza, by razem z nią czuwał nad panią. Lady Makbet pogrążona jest w lunatycznym śnie przez większą część doby. Boi się ciemności, więc przy jej łóżku wciąż musi stać świeca. Ciągle wyciera sobie ręce – wydaje jej się, że w ten sposób usuwa z nich krew. Wciąż czuje zapach krwi. Przemawia do Makbeta, którego przy niej nie ma. Najprawdopodobniej nie zainteresował się on stanem żony. Przy królowej są tylko lekarz i dama.

Medyk oznajmia Makbetowi, że nie jest w stanie wyleczyć królowej – nic już jej nie pomoże. Bohater chyba niezbyt przejmuje się tym faktem, bo czuje, że zbliża się kres jego panowania.

Lady Makbet popełniła samobójstwo. Makbet przyjmuje tę wiadomość spokojnie, niemal obo­jętnie.


Ważne momenty w życiu bohaterki

  • Strata dziecka.
  • Otrzymanie listu od Makbeta, w którym opowiedział jej o przepowiedni czarownic.
  • Wspólne zaplanowanie morderstwa Dunkana.
  • Zamordowanie Dunkana – lady Makbet bierze w nim duży udział, bo Makbet stracił głowę i był zrozpaczony swoim czynem. Kobieta zaś zachowała zimną krew i rozsądek.
  • Koronacja – małżonkowie dopięli swego – Makbet zostaje koronowany na króla, lady Makbet, jako jego żona, zostaje królową.
  • Obłęd i urojenia lady Makbet.
  • Wezwanie lekarza, który nie jest w stanie jej pomóc.
  • Samobójcza śmierć lady Makbet.


Bohaterka o sobie samej

Byłam karmicielką
I wiem, jak to jest słodko kochać dziecię,
Które się karmi; byłabym mu jednak
Wyrwała była pierś z ust nadstawionych,
Które się do mnie tkliwie uśmiechały,
I roztrzaskała czaszkę, gdybym była
Zobowiązała się do tego czynu,
Jak ty do tego.

Mam teraz ręce podobne do twoich.
Lecz wstyd by było mi blade mieć serce
Takie jak twoje.
(do Makbeta po zabójstwie Dunkana)

 

Bohaterka a inne postacie utworu

  • Makbet – mąż, którego darzy głębokim uczuciem i przywiązaniem. Troszczy się o niego – cudem niemal ocala go przed zdemaskowaniem na uczcie, podczas której Makbetowi ukazuje się duch Banka, troszczy się o jego wypoczynek po ciężkich przeżyciach, a po zamordowaniu Dunkana bierze na siebie najbrudniejszą (w sensie dosłownym także!) robotę. Popycha Makbeta do czynu, nieraz mu ubliża i szydzi z niego, by jej refleksyjny mąż zaczął działać, zamiast filozofować. Pragnie jego dobra i szczęścia – a uważa, że najwyższym dobrem będzie dla niego korona. Siebie widzi u jego boku. Makbet docenia jej silną wolę i niezłomny charakter. Być może kobieta ma nadzieję, że wspólne zbrodnie jeszcze bardziej scalą ich związek. Nie stało się tak jednak. Wieść o obłędzie żony, a potem o jej śmierci Makbet przyjął z zadziwiającą obojętnością.
  • Żona Makduffa – lady Makbet chyba trochę jej zazdrości. Ona nie mogła dać Makbetowi potomka (Makbet przeklina los za „bezowocną koronę” i „jałowe berło”), żona Makduffa zaś cieszy się synkiem. Do czasu, gdy ona i jej dziecko nie zginą.


Bohaterka a inne postacie literackie

  • Balladyna (tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego) – równie ambitna jak lady Makbet, aby zdobyć władzę, musiała przebyć jeszcze dłuższą drogę – była przecież prostą wieśniaczką. W odróżnieniu od lady Makbet, dla której bardzo ważne jest szczęście męża, Balladyna nie chce dzielić władzy z Kirkorem i go morduje.
  • Pani z ballady Lilie Adama Mickiewicza – zbrodniarka. Poza tym niewiele już łączy ją z lady Makbet. Zdradziła swojego małżonka i z lęku przed karą zamordowała go – natomiast lady Makbet wspierała Makbeta i bardzo go kochała, najprawdopodobniej była mu wierna.
  • Medea – bohaterka mitu greckiego, piękna i mściwa czarodziejka. Podobnie jak lady Makbet nie cofa się przed niczym. Bez jej pomocy Jazon nie zdobyłby złotego runa… (podobnie jak Makbet być może nie zdobyłby królewskiej korony bez pomocy żony). Jednak heros zakochuje się w Kreuzie, córce Kreona i nie zamierza już poślubiać Medei, choć złożył jej taką obietnicę. Oszalała z bólu Medea zabija dwóch synów, których miała z Jazonem i mści się na Kreuzie. W jednej z wersji mitu zostaje żoną króla ateńskiego, którego namawia do otrucia Tezeusza (ukrywa przed mężem, że Tezeusz jest jego synem!). ­Postać mściwej i nieprzebierającej w środkach czarodziejki intrygowała wielu twórców.

 

O utworze źródłowym

Makbet przypuszczalnie powstał w 1606 r., najprawdopodobniej po Królu Learze, a przed Antoniuszem i Kleopatrą. Źródłem, które dostarczyło Szekspirowi potrzebnego materiału, były Kroniki Anglii, Szkocji i Irlandii Raphaela Holinsheda. W dramacie występuje wiele postaci historycznych – jak choćby sam tytułowy bohater. Dramaturg oddalił się jednak od kroniki Holinsheda, wzbogacił i zmienił losy postaci, pogłębił ich charakterystykę psychologiczną. Lady Makbet, bardzo wyrazista i ciekawa bohaterka, została stworzona przez Szekspira na podstawie tylko jednego zdania (!) z kroniki: „Dokuczliwie jątrzyła go do podjęcia tej sprawy jego żona, bo była bardzo ambitna i płonęła nieugaszoną chęcią noszenia miana królowej”.

 

Dzieło

Makbet

Autor

William Szekspir

Czas i miejsce akcji

Akcja rozgrywa się w średniowieczu, najprawdopodobniej w połowie XI w. Wskazują na to wzmianki o panowaniu w Anglii „pobożnego Edwarda” – Edwarda Wyznawcy (1041–1066). Czas trwania akcji nie został jasno określony. Pierwsze dwa akty rozciągają się w ciągu dwóch kolejnych dni, zaś między II i III aktem następuje przerwa nieznanej długości. W akcie III cztery sceny początkowe wypełniają jeden dzień, sceny: V, VI i I scena czwartego aktu – dzień następny. W akcie czwartym struktura czasowa ulega rozluźnieniu – między jego scenami upływa co najmniej kilka dni. Czas, dzielący IV i V akt nie został dokładnie określony – ale najprawdopodobniej nie jest on zbyt długi. Akcja aktu V to dzień i noc po przybyciu wojsk Malkolma.

Akcja rozgrywa się w wielu miejscach, na przestrzeni Szkocji i Anglii – to pustkowie obok pola bitwy, obóz wojenny króla Dunkana, wrzosowisko, Forres, Inverness, Dunsinan i okolice, las Birnam.

Co to za typ bohaterki?

  • ambitna, żądna władzy kobieta,
  • zbrodniarka,
  • bohaterka, która popada w obłęd.

Pojęcia związane z tą bohaterką

  • Tragedia szekspirowska – nie obowiązują w niej, sformułowane w poetykach Arystotelesa i Horacego klasyczne reguły twórczości dramatycznej. Tragedia szekspirowska bardzo różni się od tragedii antycznej – dzieł Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Zasady jedności czasu, miejsca i akcji, zasada decorum, oddzielenie tragizmu od komizmu, wymóg jednoznaczności charakterów bohaterów dramatu (ani Makbet, ani jego żona nie są postaciami jednoznacznymi!), nie krępowały wcale wyobraźni Szekspira. Przeciwnie, wprowadził on na scenę postacie fantastyczne, w przypadku Makbeta Wiedźmy (czy, jak kto woli, Siostry Losu).

Lady Makbet symbolizuje:

  • ambicję,
  • żądzę władzy,
  • obłęd, który jest wynikiem popełnionego zła,
  • zasadę, że nie ma winy bez kary.

 

Zobacz:

Przedstaw treść dramatu Szekspira pt. Makbet

Lady Makbet – charakterystyka

Makbet – praca domowa

Makbet Williama Szekspira

Makbet – bohater literacki

William Szekspir – Makbet

Istota tragizmu w dramatach Williama Szekspira

Wskaż cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta

Makbet Szekspira – matura

Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?