Tego się naucz!

Powinieneś umieć pokazać Makbeta jako dramat o władzy, skomplikowanej naturze ludzkiej, wyróżnić zawarte tam najważniejsze zagadnienia. Na przykładzie tego dramatu naucz się cech dramatu szekspirowskiego.

 

Władza jako namiętność niszcząca człowieka

Makbet, określany czasem jako krwawa tragedia, jest przede wszystkim utworem o władzy, która stanowi tak wielką pokusę, że kruszy najszlachetniejsze charaktery i wpycha człowieka w otchłań zbrodni.

Akcję dramatu umiejscowił autor w czasach mrocznego średniowiecza i wiele z mitologii tej epoki przeniósł do swojego utworu. Szczególny klimat tworzą posępny urok starego zamczyska, chłód pałacowych komnat, groźna sceneria wrzosowiska, na którym wodzowie armii szkockiego króla Dunkana – Makbet i Banko – spotykają czarownice. Nie mniej istotny jest etos rycerski i wszystko, co się z nim wiąże: smak zwycięstwa w walce, blask sławy, szlachetność serca, uczciwość, oddanie królowi i wierność kochance. Określają głównego bohatera w wyjściowym punkcie akcji, kiedy to wraz z przyjacielem powraca z pola bitwy jako wielki triumfator, waleczny wódz wojsk szkockich, z oddaniem służący królowi i ojczyźnie. Pod wpływem przepowiedni czarownic budzą się jednak w Makbecie chore ambicje: pragnie sławy, władzy, wielkości. Ostatnie skrupuły pomaga mu przełamać żona, zachęcająca do zabicia króla i sięgnięcia po tron. I tak się staje: Makbet morduje Dukana i zostaje królem Szkocji.

Pierwsze zabójstwo pociąga jednak za sobą następne. Bohater, który raz wkroczył na drogę występku, nie jest już w stanie wyrwać się z zaklętego kręgu zbrodni. Jego życie zaczynają wypełniać chorobliwe obsesje, strach przed wykryciem zabójstw, lęk, że utraci zdobytą władzę. Dlatego nie cofa się przed niczym: nie oszczędzi swego przyjaciela Banka ani bezbronnej kobiety i dzieci (każe zamordować rodzinę Makdufa).

Jednocześnie urok dopiero co zasmakowanej władzy tłumi rozterki, hartuje charakter, powoduje diametralną przemianę osobowości. Makbet traci dawną wrażliwość. Nie przeżywa już moralnych rozterek, staje się władcą okrutnym i apodyktycznym. Wprowadza tyranię, a po wysłuchaniu drugiej przepowiedni czarownic nabiera pewności, że żadna siła nie jest w stanie mu zagrozić. Władza oparta na zbrodni staje się jego żywiołem, wielką namiętnością, której nie sposób się oprzeć, nic bowiem tak nie upaja jak możliwość decydowania o życiu i śmierci innych, nic tak nie zdobi jak upiorny kostium wielkiego szachmistrza beznamiętnie przesuwającego pionki na szachownicy historii.

Los Makbeta jest dowodem, że władza zmienia ludzi. Może ich nawet zniszczyć, tak jak zniszczyła bohatera tej tragedii: przez nią Makbet stał się złym człowiekiem, wyrzekł się swojego systemu wartości, a w momencie klęski utracił sens życia. A przecież Makbet – gdy marzył o władzy – nie chciał być tyranem… Zapomniał jednak, że ktoś, kto zdobył tron, łamiąc prawo i porządek moralny, nie może stać na straży tego porządku.

Ważna scena

Makbet i Banko spotykają w lesie trzy czarownice. To właśnie wtedy (po raz pierwszy) Makbet słyszy przepowiednię, że zostanie królem. Nie może o niej zapomnieć. Wracającego z pola bitwy rycerza wiedźmy witają zagadkowymi słowami:

Cześć ci, Makbecie! Cześć ci, tanie Glamis!
Cześć ci, Makbecie! Cześć ci, tanie Kawdor!
Cześć ci, Makbecie! Przyszły królu, cześć ci!

Szukaj powiązań

  • Mitologia grecka – walki bogów o władzę.
  • Antygona Sofoklesa – ostrzeżenie przed tyranią.
  • Król Edyp Sofoklesa – tragizm władcy, który wydał wyrok na samego siebie.
  • Pieśń Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie… Jana Kochanowskiego (jedna z pieśni Chóru w Odprawie posłów greckich) – władza jako odpowiedzialność.
  • III cz. Dziadów Adama Mickiewicza – krytyka despotyzmu carskiego; żądza władzy Senatora.
  • Balladyna Juliusza Słowackiego – tytułowa bohaterka także stanie się ofiarą swych ambicji.
  • Który skrzywdziłeś… Czesława Miłosza – tyran nigdy nie powinien czuć się bezpieczny.

 

Bohater – przystanki życia

  • Makbet bierze udział w bitwie między wojskami szkockimi pod wodzą króla Dunkana a wojskami norweskimi pod dowództwem króla Swena. W tej bitwie bohater wyróżnia się niezwykłym męstwem. Król Dunkan postanawia uczynić go w nagrodę namiestnikiem Kawdoru (dotąd Makbet był tanem Glamis).
  • W drodze z pola bitwy Makbet i Banko natrafiają na trzy wiedźmy. Te przepowiadają im przyszłość. Makbetowi oznajmiają, że zostanie tanem Kawdoru, a następnie królem. Jego przyjaciel, Banko, wedle przepowiedni ma zostać ojcem królów. Banko jednak podchodzi do słów wiedźm bardzo nieufnie. Po zniknięciu czarownic posłańcy oznajmiają Makbetowi, że król uczynił go tanem Kawdoru…
  • Król Dunkan oznajmia, że jego następcą zostanie Malkolm. Potem udaje się do domu Makbeta, by tam odpocząć po trudach bitwy. Bohater podąża do swojego domu przed władcą, by przygotować się na jego przyjęcie. Makbet zastanawia się trochę nad tym, czy nie pomóc losowi, by także i druga przepowiednia czarownic sprawdziła się.
  • Napisał list do żony, w której powiadomił ją o przepowiedni czarownic. Po dotarciu na zamek Makbet razem z żoną planują zbrodnię, przed popełnieniem której bohater ma spore opory moralne. Myśli o swoim honorze rycerskim, obowiązkach gospodarza zamku oraz dobroci władcy i swojej miłości do niego. Jednak żona zarzuca mu tchórzostwo – wtedy Makbet postanawia zamordować króla. Chcą upić służbę czuwającą nad snem króla, zabić Dunkana sztyletem, a winą za zbrodnię obarczyć służących.
  • Makbet zabija Dunkana i informuje żonę, że już. Jest jednak przerażony swoim czynem i bardzo rozkojarzony. Dlatego żona musi mu pomóc. Bierze z jego rąk zakrwawione sztylety i podrzuca je sługom. Gdy Makduf spostrzega, że król jest martwy, wybiega z komnaty i alarmuje wszystkich. Wina za ten czyn spada na służących, których Makbet każe zgładzić. Synowie królewscy, Malkolm i Donalbeim, podejrzewają, że im również grozi niebezpieczeństwo i postanawiają opuścić kraj. Potem nieżyczliwi to ich obarczą winą za przygotowanie zamachu na ojca…
  • Makbet zostaje królem Szkocji. Banko zaczyna podejrzewać, że Makbet nie zdobył tronu uczciwie. Bohater tragedii obawia się swojego przyjaciela. Poza tym zazdrości Bankowi, że to on zostanie ojcem królów… Zleca płatnym mordercom zabicie Banka i jego syna.
  • Podczas uczty na zamku Makbetowi ukazuje się duch Banka. Nie widzi go nikt poza Makbetem… Bohater jest naprawdę przerażony i zachowuje się dziwnie, zaś lady Makbet stara się ratować sytuację.
  • Makbet prosi czarownice, by znowu ukazały mu tajemnice przyszłości. Dowiaduje się od nich, że nie pokona go żaden człowiek zrodzony z kobiety. Ukazuje się dziecko w koronie, które oznajmia, że
    Nie tknie Makbeta żaden cios morderczy
    Póki las Birnam ku dunzynańskiemu
    Wzgórzu nie pójdzie walczyć przeciw niemu.
    To wbija Makbeta w pychę – czuje się całkowicie bezpieczny.
  • Makbet wysyła ludzi, którzy mordują żonę Makdufa i jego syna.
  • Lady Makbet popada w obłęd. Nieustannie walczy z plamami krwi na swoich rękach, dla innych, oczywiście, niewidocznymi, i wszędzie czuje zapach krwi.
  • Sługa przynosi wiadomość o ogromnych wojskach, które zbliżają się do zamku. Są to wojska Malkolma i Makdufa. Malkolm nakazał żołnierzom, by każdy z nich uciął gałąź z drzewa i w czasie natarcia niósł ją przed sobą – w ten sposób ukrył prawdziwą liczbę wojsk.
  • Makbet dowiaduje się o samobójstwie żony i zaraz potem o lesie Birnam zbliżającym się do zamku. Bohater czuje zbliżającą się śmierć, zamierza jednak walczyć do końca. W czasie pojedynku z Makdufem dowiaduje się, że ten nie został urodzony jak każdy człowiek, lecz wydobyty przed czasem porodu z łona matki. Walczy jednak do samego końca. Makduf zwycięża i zatyka głowę Makbeta na włóczni. Królem Szkocji zostaje obrany Malkolm.

 

Dramat o skomplikowanej naturze ludzkiej

Wstępna charakterystyka bohatera wydaje się niespójna. Eksponuje przede wszystkim kontrast pomiędzy wielkimi ambicjami, pragnieniem rzeczy wielkich a słabością i niestabilnością osobowości. Bohater jest człowiekiem o delikatnym, wrażliwym sercu i uduchowionej naturze. Mówi niczym poeta, zdradzając subtelność i finezję.

Makbet jako człowiek o delikatnej strukturze osobowościowej, ale o rozbudzonych ambicjach staje się niezwykle podatny na wpływy otoczenia, łatwo ulega podszeptom i sugestiom nie tylko żony, ale także własnej wyobraźni. Trudno bowiem jednoznacznie określić, czy spotkane na wrzosowisku wiedźmy to niezależne byty metafizyczne, postacie świata grozy czy też projekcje wewnętrznych, ukrytych pragnień bohatera, który marzy o władzy i potędze.

Szekspir pokazuje przemianę wewnętrzną Makbeta. Kolejne zbrodnie sprawiają, że bohater traci dawną wrażliwość, przestaje odczuwać wyrzuty sumienia. Bohater zmienia się w autokratycznego władcę, który pod maską tyranii skrywa lęk i obawę, że zostanie zdemaskowany.

Skomplikowana natura ludzka ukazana została także na przykładzie lady Makbet. W powszechnej opinii kobieta ta jest żelazną damą, osobą o silnym, stanowczym charakterze i niezbyt wyrafinowanej duszy. Sądy te nie są pozbawione słuszności, ale też nie kreślą pełnego obrazu tej postaci.

Ważna scena (akt piąty, scena pierwsza)

To fragment mówiący o szaleństwie lady Makbet. Bohaterka jest stanowcza i nieugięta tylko do pewnego momentu, do chwili zabójstwa króla, potem jej mocna osobowość zaczyna się kruszyć. Mroczna strona natury nie wytrzymuje konfrontacji z rzeczywistością, o której śniła bohaterka. Lady Makbet czuje się odpowiedzialna za wszystkie zbrodnie męża, nie tylko za tę pierwszą. Popada w obłęd – wciąż zmywa z rąk widziane oczami wyobraźni krwawe plamy. Dama, która jej towarzyszy, widzi ogrom udręki swej pani: Nie chciałabym mieć jej serca w moim łonie za wszystkie zaszczyty świata.

Bardzo trafny jest też zamykający tę scenę komentarz lekarza:

Czyny przeciwne naturze
Rodzą przeciwny naturze niepokój.

Powodem szaleństwa bohaterki jest popełniona zbrodnia.

Szukaj powiązań

  • Skomplikowane osobowości bohaterów romantycznych (Konrada, Kordiana, Jacka Soplicy).
  • Zbrodnia i kara Dostojewskiego – po zabiciu lichwiarki Raskolnikow również zachowuje się jak obłąkany.
  • Balladyna, tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, po popełnionej zbrodni (zamordowaniu siostry) nie mogła zmyć krwawej plamy – świadectwa tego czynu.

 

Człowiek wobec zbrodni; wina i kara

Jednym z bardzo ważnych zagadnień poruszanych w tym dramacie jest przemiana wewnętrzna człowieka opanowanego namiętnością. Makbet, honorowy rycerz, wierny sługa i dobry przyjaciel, zmienia się na gorsze. Pierwsza zbrodnia pociąga za sobą kolejne, stąd ważne zagadnienie to także wyrzuty sumienia i walka z samym sobą.

Ważna scena (akt drugi, scena druga)

To rozmowa Makbeta i jego żony bezpośrednio po zamordowaniu króla Dunkana. W scenie tej, którą można uznać za punkt kulminacyjny tragedii, widać różnicę postaw bohaterów. Morderstwo okazało się dla Makbeta wstrząsem. Czuje strach i wstyd, ma świadomość, że popełnił zbrodnię. Ma wyrzuty sumienia, wie, że nigdy nie pozbędzie się poczucia winy i nigdy nie zaśnie spokojnie. Nawet ocean nie zmyje krwi z jego rąk:

raczej by ta moja ręka
zdołała wszystkich mórz wody zrumienić
i ich zieloność w purpurę zamienić.

Poetyckie słowa, jakich używa bohater, świadczą o jego wyobraźni i wrażliwości. Tych cech brakuje lady Makbet; jej komentarz jest prosty, potoczny:

Kilka kropel wody
Oczyści nas wnet z plamy tego czynu.

Skrupuły męża są dla niej jedynie dowodem słabości charakteru. Nazywa go „kaleką na duchu”. Jeśli sama czegoś się obawia, to tylko wydania się prawdy o popełnionej zbrodni.
Dalsze losy bohaterów są dowodem, że zbrodnia nigdy nie pozostaje bez następstw. Lady Makbet w wyniku wyrzutów sumienia popada w obłęd i popełnia samobójstwo. Jej mąż także rozumie, że dokonane zło jest nieodwracalne. Gdy ukazuje mu się duch zabitego Banka, Makbet wyznaje:

Jużem tak głęboko
W krwi zagrzązł, że wstecz iść niepodobieństwo.

Nie można zapomnieć, a ciągłe analizowanie tego, co się stało, okazuje się straszliwą torturą. Samoświadomość okazuje się dla Makbeta drogą do samozagłady.

Szekspir pokazuje, że człowiek jest zdolny do największych zbrodni. Jednak jego utwór nie jest tak do końca pesymistyczny. Szaleństwo lady Makbet dowodzi, że psychika ludzka nie jest w stanie unieść ciężaru zbrodni – nie można bezkarnie wybierać zła. Konstrukcja losów głównych bohaterów Makbeta zawiera moralne przesłanie o tym, że nie ma zbrodni bez kary. Człowiek, który nie respektuje zasad etycznych, musi zawsze ponieść konsekwencje swoich czynów, zapłacić za nie utratą spokoju, wyrzutami sumienia, cierpieniem. Przekonanie to zaczerpnął Szekspir z ludowego światopoglądu.

Ważna scena (akt piąty, scena piąta)

Makbet w czasie oblężenia dowiaduje się o śmierci żony. Dokonane zbrodnie nie zacieśniły między nimi więzi, lecz oddaliły ich od siebie. Makbet nie okazuje żalu z powodu śmierci kobiety, którą kiedyś przecież kochał. Mówi tylko: „Powinna była umrzeć nieco później”. Teraz nie czas na żal – król spodziewa się szturmu na zamek. Makbet czuje duchową pustkę. Odrzucił wartości moralne dla korony, która nie dała mu szczęścia.

Życie wydaje mu się teraz
powieścią idioty,
Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą.
To wyraz wielkiej goryczy człowieka, który wszystko stracił.

Szukaj powiązań

  • Biblia – historia Adama i Ewy, potop
  • Boska komedia Dantego – piekielne kary dla grzeszników
  • Ballady Mickiewicza: Lilie, Świtezianka, Świteź
  • Zbrodnia i kara Dostojewskiego
  • Mistrz i Małgorzata Bułhakowa – kto żałuje, temu będzie wybaczone

 

Bohater tragiczny

Momentem zwrotnym w dziejach bohatera jest dokonanie okrutnej zbrodni na królu Dunkanie. Makbet stanie w sytuacji tragicznego, ale jakże kuszącego wyboru. Może zyskać wszystko: koronę Szkocji, władzę, pozycję, miłość i uznanie ukochanej kobiety. Może również wiele stracić, przede wszystkim to, co dla rycerza najistotniejsze: honor, szacunek dla samego siebie, wartości, którymi się do tej pory w życiu kierował. Wybór Makbeta jest w głównej mierze wyborem moralnym pomiędzy przyzwoleniem na zbrodnię a niezgodą na nią. Tragizm decyzji potęgują ponadto wieloletnia przyjaźń z królem oraz dręcząca świadomość, że się wykorzysta zaufanie, jakim władca darzy walecznego rycerza. Ale z drugiej strony działa magia przepowiedni, naciski żony – i Makbet ulega… Przełamuje w sobie wszystkie opory, pomaga w tym także doświadczenie zdobyte na polu walki, które oswoiło Makbeta z potwornością, sprawiło, że zbrodnia nie przerażała w aż tak wielkim stopniu.

Wystarczyła jedna spełniona przepowiednia, aby bohater uwierzył, że nie decyduje sam o własnym losie, lecz jest tylko marionetką w rękach jakichś wyższych, metafizycznych sił, powołaną przez nie do odegrania wyznaczonej roli. Wywiązał się z niej nad wyraz gorliwie. Wiara w nadrzędny, metafizyczny porządek, który arbitralnie rozporządza ludzkim losem, uwolniła bohatera z jakiejkolwiek odpowiedzialności za swoje czyny. Była jednakże tylko wygodnym usprawiedliwieniem, kłamliwą ucieczką przed prawdą, że natura ludzka jest zła. Bohater przegrał swoje życie, ale sam jest za to odpowiedzialny. Jego los nie zależał od fatum – przepowiednie czarownic nie zmuszały go wcale do zbrodni. Sam wybrał i sam musiał za to zapłacić.

Szukaj powiązań

Różne oblicza tragizmu:

  • Król Edyp Sofoklesa – los bohatera jest zależny od Fatum.
  • III cz. Dziadów, Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza – tragizm bohaterów ma swoje źródło w historii.
  • Proces Kafki – bohater uwikłany w absurdalną sytuację, nie ma wpływu na swój los.

 

Makbet tragedią o ścieraniu się dobra i zła

Dzieje Makbeta są świadectwem nieobliczalnych możliwości czynienia zła przez człowieka. To przecież nie fatum, nie perfidnie sformułowana przepowiednia, ale ciemna strona ludzkiej natury napisała ten krwawy dramat.

Makbet udowadnia, że każdy człowiek jest tylko więźniem własnych namiętności. Owszem, poszukuje usprawiedliwienia dla swych niecnych postępków, przypisując zło nie sobie, nie swojej nikczemnej naturze, ale zewnętrznym elementom rzeczywistości. Dla Makbeta uosobieniem zła były wiedźmy, bo go w efekcie oszukały, uspokajając sumienie wizją niemożliwych do spełnienia wypadków. Bohater sądził, że zło istnieje gdzieś poza nim, a to nieprawda… W ludzkiej duszy trwa ciągła walka dobra i zła, siły i słabości. Wyrazem tej walki są duchowe rozterki, wyrzuty sumienia, czasem szaleństwo. Obłęd lady Makbet jest przecież dowodem, że są pewne zasady moralne, których łamać nie wolno. I że bohaterka ma tego świadomość.

Skojarz
Podobnie dzieje się w średniowiecznych moralitetach, w których upostaciowane siły dobra i zła walczą o ludzką duszę. W zależności od tego, co człowiek wybiera, zostaje później zbawiony lub potępiony.

Szukaj powiązań

  • Średniowieczne sztuki dobrego umierania – aniołowie i duchy zła toczą bój o duszę konającego.
  • Walka sił dobra i zła o duszę Konrada (III cz. Dziadów).

Jakie wnioski?

  • Człowiek to istota pełna sprzeczności; nie jesteśmy w stanie pojąć sami siebie.
  • Makbet i jego żona uczą nas, że człowiek jest jedynie niewolnikiem własnych żądz i namiętności i że to one rozporządzają jego losem.
  • Ciemna strona natury człowieka jest źródłem zła i zbrodni.
  • Skomplikowanie ludzkiej psychiki sprawia, że człowiek jest istotą dynamiczną: przechodzi duchowe przemiany, nie jest określony raz na zawsze.

 

Szekspirowska reforma teatru

Makbet może być dobrą ilustracją zmian, jakie wprowadził Szekspir w teatrze. Bo też autor ten dokonał prawdziwej rewolucji! Jego teatr:

  • Narusza przede wszystkim klasyczną zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Utwory Szekspira rozgrywają się w kilku przestrzeniach, akcja trwa nawet kilkanaście lat i obok wątku głównego zawiera również wiele motywów pobocznych.
  • Łamie zasadę decorum, czyli odpowiedniości stylu do tematu, która tragedii przypisywała styl wysoki, pełen powagi i patosu, a komedii styl niski, bardziej rubaszny, nacechowany elementami komizmu. Dramaty Szekspira nie są tak koturnowe i teatralne jak tragedie antyczne. Autor stosuje również humor oraz elementy farsy. Nie przestrzega także drugiego wymogu decorum, dotyczącego postaci. Wprowadza w obręb tekstu oprócz osób wysokiego stanu postacie o rodowodzie plebejskim.
  • Narusza wprowadzoną przez Sofoklesa zasadę występowania co najwyżej trzech aktorów w jednej scenie. Komponuje obrazy zbiorowe, swobodnie operuje tłumem.
  • Nie unika przedstawiania w dramacie scen krwawych, drastycznych. Ukazuje je bezpośrednio, a nie opowiada o nich, jak to się działo w przypadku tragedii antycznej.
  • Przeciwstawia się klasycznym wzorom konstruowania postaci, które w dramacie starożytnym przejawiały niezmienność charakteru. Bohaterowie Szekspira ulegają często transformacjom zarówno pozytywnym, jak i negatywnym, popadają w najbardziej skrajne stany emocjonalne: od pragnienia czynu do obezwładniającej niemocy, od miłości do nienawiści, od słabości do poczucia siły itp. Są postaciami wielowymiarowymi, bardziej skomplikowanymi. Mają bogate życie psychiczne.
  • Odznacza się dwuplanową kompozycją; obok płaszczyzny realistycznej zawiera także sferę fantastyki. Autor wprowadza do tekstów postacie ze świata grozy: duchy, widma, upiory, czarownice. To one pozwalają czytelnikowi otrzeć się o sferę niezwykłości i niesamowitości. Świat dramatów Szekspira jest o wiele bardziej złożony, bogatszy o plan metafizyki, o wiarę w rzeczy funkcjonujące poza porządkiem intelektu. Z tego też względu nazywa się Szekspira prekursorem romantyzmu.

Widać więc, że typ dramatu ukształtowany przez Szekspira nie respektuje rygorystycznych zasad tragedii starożytnej. Wprowadza nowatorskie rozwiązania formalne, jest także wyrazem nowego światopoglądu. Manifestuje przekonanie, że oprócz namacalnej rzeczywistości istnieje jeszcze inny wymiar bytu, że „więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie, niż się ich śniło waszym filozofom”.

Szukaj powiązań

  • Antygona czy Król Edyp Sofoklesa – zasady rządzące tragedią antyczną zostały przez Szekspira odrzucone.
  • III cz. Dziadów Mickiewicza czy Kordian Słowackiego – twórcy dramatu romantycznego wyraźnie odwoływali się do twórczości Szekspira.

 

Na maturze ustnej możesz przywołać Makbeta, omawiając następujące tematy:

  • Motyw zbrodni w literaturze.
  • Kobieta – anioł czy demon? Różne typy bohaterek literackich.
  • Literackie obrazy wasala i suwerena.
  • Literackie obrazy wielkich namiętności.
  • Problem władzy w wybranych dziełach.
  • Jak kształtują bohaterów literackich wybory, których dokonują?
  • Fatum czy wolna wola? Od czego zależy los bohaterów w wybranych przez Ciebie?

 

Tematy, z którymi można powiązać Makbeta

  • dobro i zło; bohaterowie moralni i niemoralni,
  • zbrodnia i zbrodniarze,
  • władca i władza,
  • samotność,
  • duchowe rozterki, przemiana osobowości,
  • kobieta fatalna,
  • odpowiedzialność,
  • przeznaczenie, fatum (polemicznie).

Warto wiedzieć
W twórczości Szekspira wyjątkowo często pojawia się topos świata – teatru.

Cały świat to teatr.
Wszyscy mężczyźni i wszystkie kobiety
Są aktorami – wchodzą i znikają

– czytamy w Jak wam się podoba. Także w Makbecie można znaleźć podobną refleksję. Tytułowy bohater mówi o życiu ludzkim, że jest ono

tylko przechodnim półcieniem,
nędznym aktorem, który swoją rolę
przez parę godzin wygrawszy na scenie
w nicość przepada.

 

Ważne pojęcia

Teatr elżbietański
Teatr stworzony w Anglii w XVI wieku, nazywany tak od imienia królowej Elżbiety I. Nie respektował zasad klasycznego rygoryzmu; w dużym stopniu stworzył go Szekspir – śmiały eksperymentator. W teatrze elżbietańskim najważniejszy był tekst; zapotrzebowanie na nowe, ciekawe utwory spowodowało rozkwit dramaturgii.

Kronika historyczna
Jako nowy gatunek pojawiła się na scenie teatru elżbietańskiego po zwycięstwie Anglii nad Wielką Armadą hiszpańską w 1588 roku. Jej tematem była zazwyczaj apoteoza nowego, ustabilizowanego okresu w historii Anglii oraz obrachunek z minionym czasem wojen i konfliktów.
Kroniki historyczne Szekspira to cykl dramatów z dziejów Anglii ukazujących walki o koronę w okresie średniowiecza. Należą do nich:

  • Król Jan
  • Ryszard II
  • Henryk IV
  • Henryk V
  • Henryk VI
  • Ryszard III
  • Ryszard VIII

Do kronik historycznych zalicza się także tragedie z dziejów Rzymu:

  • Juliusz Cezar
  • Antoniusz i Kleopatra.

Makbet jest jednym z najgłośniejszych dramatów Szekspira. Chociaż formalnie nie należy do słynnego cyklu kronik historycznych, wykazuje z nimi dużą zbieżność tematyczną. Utwór powstał około 1606 roku. Szekspir napisał go, wykorzystując szesnastowieczną kronikę historyczną Rafała Holinsheda. Według niej król Dunkan był królem Szkocji od 1030 do 1039 roku. Makbet wstąpił na tron w 1040 roku i panował przez siedemnaście lat, czyli do 1057 roku.

William Szekspir (1564-1616), uznawany za największego dramaturga wszech czasów, urodził się w miasteczku Stratford-upon-Avon. Wywodził się ze środowiska mieszczańskiego – jego ojciec posiadał fabrykę rękawiczek, ale on sam wybrał inną drogę życia. Wyjechał do Londynu, gdzie był najpierw aktorem, a później zajął się twórczością literacką. Większość dramatów Szekspira miała swoje premiery w teatrze The Globe (Pod Kulą Ziemską). Okres twórczości wielkiego dramaturga przypada na czasy panowania królowej Elżbiety I i Jakuba I.

Pierwsze utwory Szekspira to przede wszystkim komedie:

  • Kupiec wenecki
  • Sen nocy letniej
  • Wesołe kumoszki z Windsoru
  • Jak wam się podoba

Potem powstają najlepsze dramaty:

  • Makbet
  • Hamlet
  • Otello
  • Król Lir
  • Romeo i Julia
  • Antoniusz i Kleopatra

 

Zobacz:

Przedstaw treść dramatu Szekspira pt. Makbet

Makbet – William Szekspir

Makbet – tytułowy bohater tragedii Williama Szekspira

Makbet – bohater literacki

Lady Makbet – bohaterka tragedii Szekspira

Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?

Wskaż cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta

Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?

Makbet – charakterystyka

Makbet – praca domowa

Zasady dramatu szekspirowskiego