Forma utworu wynika z okoliczności, w jakich powstał. Ponieważ punktem wyjścia i podstawą do jej napisania były rozmowy prowadzone przez Moczarskiego z Jörgenem Stroopem, istotą kompozycji będzie dialog. Natomiast fakt, że ową rozmowę spisywał autor z perspektywy czasu i że Stroop mówi o wydarzeniach ze swojej przeszłości – sprawia, że mamy też do czynienia z relacją wspomnieniową.
Zauważmy, że mimo minionego czasu kilku lat Moczarski wydobywa z pamięci tę rozmowę ze wszelkimi szczegółami, wiernie i obiektywnie, dbając o rzetelność faktograficzną.
- Mamy więc dialog – lecz dialog to dwa przeplatające się głosy.
Tu sytuacja jest bardziej skomplikowana. Kiedy wtrąca się postać drugoplanowa: Schielke, mamy do czynienia z trójgłosem.
- Częściej natomiast, sprowokowany przez autora, Stroop stosuje dłuższą wypowiedź – wówczas mamy do czynienia z monologiem.
Kłopot przy konstrukcji dialogowej pojawia się z określeniem narratora.
- Tu możemy mówić o narracji przechodniej – tzn., że w opisie celi, nastrojów, odniesień i podsumowań, refleksji narratorem jest autor – Moczarski.
- Natomiast w monologowych partiach wypowiedzi Stroopa narratorem jest Jörgen Stroop.
Oddzielną kwestią są zabiegi beletrystyczne w książce.
Mimo że mówimy o dokumencie i wiernej relacji, należy zauważyć literackość utworu. Beletryzacji dokonuje Moczarski poprzez:
- plastyczność opisów przyrody, nawet z odwołaniami do poetów romantycznych,
- operowanie cytatami literackimi,
- refleksją filozoficzną, która przybiera często poetycką formę, ułożenie wydarzeń w fabułę o dramatycznym przebiegu.
Sumując, możemy powiedzieć, że Rozmowy z katem są literaturą faktu, dokumentem o rzetelnej faktografii, relacją z przeprowadzonej rozmowy – a zatem dialogiem (o cechach wywiadu), który jest główną metodą konstrukcji, choć czasem przyjmuje postać monologu. Całość możemy nazwać relacją wspomnieniową (retrospektywną), i chociaż najważniejszy jest element faktografii, to autor poddaje tekst zabiegom beletryzującym.
Zobacz:
Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego to studium zbrodni. Czy zgadzasz się z tym stwierdzeniem?
Omów treść i problematykę Rozmów z katem Kazimierza Moczarskiego