Kazimierz Moczarski, żołnierz AK, Jörgen Stroop oficer SS, likwidator warszawskiego getta i niższy rangą Niemiec Schielke spędzają kilka miesięcy we wspólnej celi więziennej, dokładnie od marca do listopada 1949 r.
Pomijając paradoks faktu, że ludzie ci, wrogowie, znaleźli się w jednej celi, zaistniała dzięki temu niebywała możliwość zbliżenia się do słynnego zbrodniarza SS. Moczarski wykorzystuje tę sytuację, zachęca do refleksji i wysłuchuje jego monologu.
- Stroop zachęcony do zwierzeń, opowiadał współwięźniom o swoim dzieciństwie, ojcu policjancie, o matce, która niemal dewocyjnie praktykowała wiarę katolicką, o małym, prowincjonalnym miasteczku Detmold w księstwie Lippe, w którym Jörgen wychowywał się, nosząc zresztą wówczas imię Józef. Właściwie nie miałby szans na karierę ani na wyrwanie się z prowincji, gdyby nie kontakt z ideologią nazistowską i NSDAP, w której szeregi włącza się ochoczo.
- Niemiec wspomina rodzinę, szkołę, wojsko, I wojnę światową, swoją pierwszą miłość, która nie miała szans, gdyż Stroop pozwolił sobie na uczucie do Słowianki, a obowiązkiem było małżeństwo z odpowiednią kobietą niemiecką, wychowywanie syna na dobrego faszystę…
- Odrębną opowieścią są podboje ziem wschodnich przez wojska niemieckie, i tu Stroop odznaczył się licznymi sukcesami, szybko wspinając się po szczeblach kariery – brak wykształcenia zastępowała ślepa wierność ideologii. Misja zlikwidowania powstania w getcie w Warszawie stała się dla Stroopa polem do popisu – niemal z namiętnością opisuje swoje precyzyjne posunięcia, metodę palenia kolejnych domów, strzelanie do ludzi wyskakujących z płonących okien, wreszcie wysadzenie Wielkiej Synagogi.
Powyższe wydarzenia nie są opisywane chronologicznie, wynikają one z rozmów, a więc przeplatają się, gdyż raz Stroop podejmuje temat dzieciństwa, potem epizod wojenny, znów powraca w czasy młodości – i tak trwa dialog. Jörgen Stroop został skazany na karę śmierci. Moczarski widział, jak hitlerowiec przyjął ów wyrok i odnotował jego postawę. Stroop przyjął rozkaz i nie analizował go, jego świadomość ukształtowana przez ideologię NSDAP nie dopuszczała uczuć, kazała pogodzić się z rozkazem władz.
Co o tym pisać?
- W aspekcie historycznym – martyrologia Żydów, obraz płonącego getta, szereg danych faktograficznych, prezentowanych ze strony Niemca – hitlerowca, likwidatora getta, wysoko postawionego oficera SS.
- W aspekcie psychologicznym – wpływ systemu totalitarnego na kształtowanie psychiki człowieka. Moczarski ukazuje na przykładzie biografii Stroopa, jak faszyzm wciąga w swą machinę młodego człowieka, eksponuje i rozwija cechy „potrzebne”, a wykorzenia i niszczy wrażliwość i ludzkie uczucie. Udział w procesie kształtowania biorą też rodzina, szkoła i środowisko.
Psychika Stroopa w efekcie staje się szufladkowa – z jednej strony jest on ojcem kochającym swoje dzieci, uważa się za dobrego męża, żołnierza, estetę wrażliwego na przyrodę i muzykę, z drugiej jest systematycznym, precyzyjnym ludobójcą, nieczułym na cierpienie i śmierć.
- W aspekcie filozoficznym – Moczarski śledzi i analizuje narodziny zła, wpływ, a także rozwój zła w człowieku. Stroop jest nie tyle nawet sprawcą, co wytworem, efektem, jednostką zarażoną i wciągniętą w całą machinę zła.
Zobacz:
Omów treść i problematykę Rozmów z katem Kazimierza Moczarskiego
Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego to studium zbrodni. Czy zgadzasz się z tym stwierdzeniem?
Jaką formę nadał Kazimierz Moczarski swojej książce pt. Rozmowy z katem?
Czym jest literatura faktu? Wymień znane ci gatunki i podaj przykłady