Charakterystyka

 

Kiedy piszemy charakterystykę?

  • Kiedy w tematach zawarte są sformułowania typu:
    • Jaki jest…
    • Opisz…
    • Scharakteryzuj…, Przedstaw…
    • Napisz charakterystykę…
    • Porównaj…
  • Kiedy mamy odpowiedzieć na pytania:
    • Jaka jest dana osoba (lub grupa osób)?
    • jak wygląda?
    • jakie ma cechy charakteru?
    • jakie ma poglądy?
    • Czym ta osoba (grupa osób) różni się od innych (osób, grup) i jakie ma z nimi cechy wspólne?

Częściej niż z charakterystyką będziemy mieć do czynienia z rozprawką z elementami charakterystyki.

 

Kiedy to będzie?

  • Wówczas, gdy trzeba oceniać czyjeś postępowanie, gdy będziemy opisywać swojego ulubionego bohatera literackiego lub filmowego. Na przykład w temacie: Czy rycerz średniowieczny to postać idealna? Rozważ na przykładzie wybranej postaci literackiej.
  • Podobna sytuacja może nastąpić, gdy będziemy rozprawiać na temat danego pojęcia, np. odwagi, a argumentem lub wyjaśnieniem będzie ta cecha w przypadku jakiejś osoby. A zatem – potrzebne nam są elementy charakterystyki, np. tylko niektóre cechy charakteru.
  • Może się zdarzyć, że potrzebny będzie tylko punkt dotyczący cech wyglądu. Jaki to może być temat? Na przykład: Mój ideał piękna czy Najpiękniejsza dziewczyna, jaką spotkałem lub o jakiej czytałem.

 

Rodzaje charakterystyk

  • Charakterystyka bezpośrednia
    To wszystko to, co autor bezpoś­rednio mówi o swoim bohaterze. Charakterys­tyką bezpośrednią są wszelkie fragmenty typu:

– Był to człowiek wysoki, szczupły o szlachetnej twarzy.
– Była odważną kobietą, mówiła wprost, o co jej chodzi.
– Autor bezpośrednio nakreśla cechy takie jak…
– Z charakterystyki bezpośredniej bohatera wynika, że…

  • Charakterystyka pośrednia
    To zupełnie co innego. Jest to takie opisanie bohatera, w którym autor nie podaje cech postaci wprost, lecz opisuje czyny. My zaś na podstawie działań tego, co dana osoba robi, wnioskujemy jej cechy charakteru. Na przykład :

– Pomógł staruszce robić zakupy – jest grzeczny i dobrze wychowany.
– Ukradł coś – jest nieuczciwy itd.

  • Charakterystyka porównawcza
    Zdarzyć się może, że Twoim zadaniem będzie stworzenie charakterystyki porównawczej, np. Cześnika i Rejenta, bohaterów Zemsty Aleksandra Fredry czy Kordiana (Kordian Juliusza Słowackiego) i Konrada (III cz. Dziadów Adama Mickiewicza), Andrzeja Kmicica (Potop Henryka Sienkiewicza) i Jacka Soplicy (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza).
    Stworzenie dwóch oddzielnych charakterystyk nie jest dobrym pomysłem – temat brzmiałby wtedy: Scharakteryzuj Cześnika i Rejenta.
    Dynamiczna, ciekawa praca to przeciwstawienie sobie obu bohaterów. Musimy znaleźć zarówno cech wspólne, jak i różnic między nimi.Przydatne sformułowania:

– Obaj bohaterowie…
– I Cześnik, i Rejent…
– Cześnik zaś…
– Rejent z kolei…
– Różni ich…,
– Jego przeciwieństwo to…
– Wiele punktów wspólnych znajdziemy zaś…

  • charakterystyka zbiorowa
    Kiedy mamy opisać grupę osób, jakąś zbiorowość, postępujemy według podobnego planu, starając się odnaleźć cechy wspólne członków danej grupy. A więc skupiamy się na wskazaniu podobieństw, nie różnic, opisujemy cechy, które wyróżniają tę zbiorowość spośród wielu innych.

 

Może być również:

  • Charakterystyka zewnętrzna (wygląd postaci, jej cechy fizyczne, sposób ubierania się, koleje życia, sposób postępowania, język) i wewnętrzna (osobowość, charakter, temperament, życie uczuciowe, intelekt, światopogląd).
    Przykład tematu: „Życie uczuciowe Antygony”.
  • Charakterystyka statyczna (pokazujemy postać jako osobowość trwałą, ukształtowaną, odznaczającą się stałymi cechami charakteru) i charakterystyka dynamiczna (podkreślenie przemiany bohatera – w miarę doświadczeń, konkretnych zdarzeń, spotkanych ludzi zmienia się jego osobowość, sposób myślenia o świecie, styl wysławiania się itp.).
    Przykłady tematów:
    „Zagłoba – odważny patriota, katolik, warchoł, pijak, tchórz”.
    „Od Jacka Soplicy do Księdza Robaka. Charakterystyka dynamiczna bohatera Pana Tadeusza”;
  • Charakterystyka całościowa (dążymy do przedstawienia pełnego portretu postaci, uwzględnienia możliwie wszystkich jej cech) i częściowa (koncentrujemy się na określonym fragmencie osobowości, niektórych cechach – np. życiu uczuciowym, zawodowym, światopoglądzie, stosunku do ludzi).
    Przykład tematu: „Od kupca do bogacza. Koleje losu Stanisława Wokulskiego”.

 

Schemat charakterystyki:

  • przedstawienie postaci (jak się nazywa, kim jest, skąd pochodzi, co wiemy o jego dzieciństwie, rodzinie, edukacji, jakie były – pokrótce! – jego losy, czym się zajmuje itd.);
  • wygląd zewnętrzny (wzrost, postura, kolor włosów, oczu; jaki jest? – ładny, brzydki, rudy, piegowaty, modnie ubrany, ma rozwichrzone włosy, melancholijny wyraz twarzy itp.);
  • sposób bycia, zachowanie, usposobienie (sposób mówienia, poruszania się, mimika, gesty, czy sprawia wrażenie osoby nieśmiałej czy przebojowej, wesołej czy smutnej).
  • cechy osobowości, (co można powiedzieć o charakterze bohatera, jego wnętrzu, psychice, sposobie odbierania świata, stosunku do ludzi, temperamencie itp.);
  • ocena postaci (ideał czy nie, postać papierowa czy z krwi i kości, zmienna, dynamiczna – czy jednoznaczna, stała).

Uwaga!

  • Kiedy mamy opisać grupę osób, postępujemy według podobnego schematu, ale staramy się raczej szukać cech wspólnych członków danej grupy – opisujemy w końcu jakąś zbiorowość, nie poszczególne indywidualności.
  • Kiedy piszemy charakterystykę porównawczą dwóch lub więcej osób albo dwóch czy kilku grup, mamy na celu porównanie, czyli znalezienie zarówno cech wspólnych, jak i różnic między poszczególnymi osobami czy grupami.

Jeśli ktoś, kto chce pisać prace na wysokim poziomie i szuka oryginalnych rozwiązań, może:

  • Przestawić kolejność powyższych etapów. Ma prawo zacząć od oceny, ma prawo najpierw pokazać umysł, a potem wygląd lub na czoło wysunąć fakty, a z nich dopiero wnioskować cechy charakteru.
  • Powoływać się na autorytety, cytować literaturoznawców, krytyków, samych autorów powieści. Wiem – takie wypowiedzi trzeba najpierw znaleźć, ale są – i warto o nich pamiętać.

Pisząc charakterystykę powinieneś:

  • Dowodzić swoich twierdzeń. Był szlachetny – bo pomógł wrogowi, wielkoduszny – zapomniał urazy, złośliwy, bo wyrysował portret brzydkiej koleżanki… Po prostu – bez gołosłowności.
  • Unikać schematycznego oceniania „tak jak wszyscy”. Szukać motywów czynów marnych, nie idealizować, nie wybielać. Człowiek jest skomplikowany, a bohater literacki to też człowiek. No, chyba że pies albo inny zwierz – wówczas będzie zbliżony do ideału, jak choćby Lassie. Nie oznacza to też przesady w drugą stronę – we wszystkim trzeba zachować umiar. Nie trzeba robić z Soplicy czarnego zabójcy ani świetnego bohatera – nie uczynił też tego Mickiewicz, a chyba lubił swojego bohatera…
  • Pamiętać, że inaczej charakteryzuje się postacie książkowe (ograniczają nas fakty!), a inaczej postacie, które właśnie wymyślamy w fantastycznym opowiadaniu. Tu przestroga: nie wdawaj się w zbyt szczegółowe opisy stroju i urody.

Przed przystąpieniem do pisania możesz zrobić sobie notatkę do rozwinięcia.

Choćby jak na przykładzie Ani Shirley z Zielonego Wzgórza.

  • Dane: sierota, przygarnięta przez Marylę i Mateusza – rodzeństwo z domu zwanego Zielonym Wzgórzu. Ma lat 10. Przyjeżdża do Avonlea przez pomyłkę – Cuthbertowie „zamawiali” chłopca z domu dziecka. Jednak nieporozumienie okazało się „szczęśliwą pomyłką”.
  • Cechy zewnętrzne: chuda, ruda, piegowata, brzydko ubrana. Wiemy to z opisu autorki i z wypowiedzi samej Ani. Ale możemy podejrzewać, że było coś ujmującego w wyglądzie bohaterki – coś, czym zjednywała sobie otoczenie. Dalsza część powieści zdradzi, że oczy miała Ania szare i prześliczne, i że właściwie nie wiadomo, czy była ładna, czy nie. Oto pole dla wyobraźni czytelnika.
  • Cechy psychiczne: (całe bogactwo) Gwałtowna, wrażliwa, z silnym poczuciem estetyki, obdarzona niezwykle bujną wyobraźnią, odważna, wylewna. Przy tym: roztargniona, czasem zbyt fantazjująca (przypomnijcie sobie Las Duchów), nierozważna, czasem zbyt gwałtowna (np. wobec pani Linde). Zbiór cech – niepełny. Każdy wielbiciel Ani doda cały ich szereg i umotywuje jej kolejnym niezwykłym czynem.

Skąd czerpać informacje o bohaterach?

Jeśli to postacie z książki, trzeba uważnie czytać te lektury. O postaciach nie dowiadujemy się tylko z ich bezpośrednich wypowiedzi o sobie samych czy z komentarza narratora. Mówią o nich także inne postacie literackie. Możemy też wyciągać wnioski z zachowań bohaterów, sposobu mówienia, czyli z tzw. charakterystyki pośredniej.

 

Sposób na dobrą pracę

Cały czas musisz pamiętać, co masz na celu: opisanie postaci i jej ocenę, nie opowiadanie.

Nie zgub się w gąszczu wydarzeń.
Nie opowiadaj fabuły całej powieści lub życiorysu danego bohatera czy realnej postaci. Skup się na cechach i jedynie jako przykłady podawaj sytuacje z życia postaci.

Uważaj, by Twoje wypracowanie nie przerodziło się w wyliczankę cech.
To byłoby nudne i nieprzekonujące. Musisz podawać dużo przykładów, powinieneś uzasadniać swe opinie. Cechy, które wymieniasz, powinny znaleźć odzwierciedlenie w życiu postaci lub opiniach innych o tej osobie. Nie wystarczy odpowiadać na pytanie: jaka jest postać? Należy też odpowiadać, dlaczego.

Uporządkuj cechy.
Nie pisz najpierw o charakterze, potem o wyglądzie, by przy poglądach politycznych znów powrócić do barwy oczu.

Nie zapomnij o ocenie postaci.
Może być kontrowersyjna, ale musi być uzasadniona.

Uwaga! Charakterystyka nie musi być pozytywna.
Piszemy też przecież o osobach, których nie lubimy, nie popieramy, które nas irytują. Tak więc nie musisz pisać peanu na cześć opisywanej postaci.
Dobrze, jeśli nawet u pozytywnego bohatera znajdziesz jakieś słabe punkty, wady.

Pamiętaj o wyrazach bliskoznacznych.
Uważaj, by nie powtarzać ciągle tych samych określeń.

Pamiętaj,
że niektóre postacie są statyczne, inne dynamiczne, tzn. niektóre zmieniają się w toku akcji, inne nie. Np. Jacek Soplica to postać dynamiczna, czyli przechodząca przemiany. W charakterystyce musisz pokazać, jak ta postać się zmieniła. Bo przecież zawadiaka – Jacek i Ksiądz Robak to zupełnie inne osoby.

 

Kilka pomysłów na charakterystykę bohatera literackiego

Zaczynamy:

  • od jego wypowiedzi trafnie go charakteryzującej, opatrzonej naszym komentarzem;
  • od wypowiedzi innej postaci na jego temat;
  • od komentarza narratora na jego temat;
  • przedstawiamy własnymi słowami postać;
  • (ambitnie) od wypowiedzi jakiegoś historyka literatury na temat postaci (wypowiedź taką czerpiemy np. z podręcznika dotyczącego danej epoki literackiej);
  • (oryginalnie) od sondy zrobionej wśród znajomych na temat tej postaci, zderzamy różne opinie.
  • bardzo oryginalnie:
    Jeśli dzieło było sfilmowane, szukamy komentarzy na temat danego bohatera w wypowiedzi grającego go aktora (aktorki), w wypowiedziach innych aktorów, reżysera, ewentualnie przytaczamy opinie osób biorących udział w castingu, marzących o zagraniu danego bohatera.

Rozwinięcie:

  • ubarwiamy cytatami z książki, udowadniającymi dane cechy postaci;
  • powołujemy się na sytuacje z życia bohatera;
  • przytaczamy opinie autorytetów, jak we wstępie.

Ocena postaci:

  • wzbogacamy nasz sąd kontrowersyjnymi opiniami, których nie uwzględniliśmy wcześniej;
  • popisujemy się odwołaniami literackimi, porównujemy daną postać do innych postaci literackich (np. Telimenę do Podstoliny), szukamy pierwowzoru tej postaci we wcześniejszych dziełach literackich lub przynajmniej typu postaci, do jakiego można bohatera zaliczyć;
  • zastanawiamy się, jak taka postać funkcjonowałaby we współczesnej codzienności (np. Antygona i Ismena dziś); możemy zakończyć jakimś efektownym pytaniem retorycznym, np. Czy Antygonę uznano by dziś za bohaterkę?

 

Pomysł na charakterystykę zbiorową

Sposób 1.

  • charakteryzujemy poszczególne postacie z tej grupy,
  • poszukujemy ich wspólnego mianownika,
  • wyciągamy wnioski.

Sposób 2.

  • wybieramy jedną, centralną postać (np. Macieja Dobrzyńskiego),
  • uzasadniamy, dlaczego właśnie ją,
  • charakteryzujemy bohatera według schematu charakterystyki indywidualnej, potem – odnosimy cechy do ogółu grupy, wyciągamy wnioski.

Sposób 3.

  • od razu charakteryzujemy całą grupę, wyliczamy jej cechy reprezentatywne, to, co łączy członków,
    n dopełniamy charakterystyki, przedstawiając kilka reprezentatywnych postaci i ich cechy indywidualne (krótko),
  • kończymy zastrzeżeniem o indywidualnych różnicach, ale i mocnymi wnioskami na temat cech wspólnych grupy,
  • sytuujemy grupę na tle innych, odwołujemy się do swojej wiedzy literackiej, np. pisząc pracę o Bohatyrowiczach, porównujemy ich do Dobrzyńskich.

 

Pomysł na charakterystykę porównawczą

I. Charakterystyka stopniowa

  • 1. Charakterystyka jednej postaci przedstawienie postaci,
    • wygląd,
    • sposób bycia, usposobienie,
    • intelekt, uzdolnienia itd.,
    • charakter, osobowość, poglądy,
    • ocena.
  • 2. Charakterystyka drugiej postaci
    • przedstawienie postaci, wygląd, sposób bycia, usposobienie,
    • intelekt, uzdolnienia itd.,
    • charakter, osobowość, poglądy,
    • ocena.
  1. 3. Zestawienie obu postaci: podobieństwa i różnice.
  1. 4. Ogólna ocena.

II. Porównywanie na bieżąco

  • Sytuacja życiowa obu postaci – porównanie.
  • Wygląd jednej i drugiej postaci – porównanie.
  • Podobieństwa i różnice w zachowaniu.
  • Poglądy – podobieństwa i różnice.
  • Porównanie charakterów i osobowości.
  • Ocena.
  • Ewentualnie porównanie z innymi postaciami, literackimi bądź realnymi.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Jak pisać charakterystykę?

Sposób na charakterystykę

 

Sformułowania potrzebne przy charakterystyce