Treści związane z lekturą, potrzebne do egzaminu
Którędy do Obrzydłówka?
Droga Pawła
Wspólne studia w Warszawie
- Wielkie ideały na początku pobytu w miasteczku.
Po ukończeniu studiów medycznych Obarecki przyjeżdża do niewielkiego miasteczka, aby realizować swoje marzenia – walczyć o poprawę warunków życia ubogich mieszkańców okolicznych wsi. Okazuje się jednak, że Obrzydłówek jest wyraźnie podzielony na bogatych i biednych. Tym, którzy mają pieniądze, nie podobają się plany Pawła.
- Wojna z aptekarzem.
Głównym wrogiem Pawła jest miejscowy farmaceuta, który do tej pory czerpał ogromne korzyści ze sprzedawania rozmaitych specyfików mających ponoć moc uzdrawiania. Prawdziwy lekarz, rozdający za darmo lekarstwa, staje się zagrożeniem dla jego interesów. Kiedy namowy nie skutkują, aptekarz rozpuszcza pogłoskę o „diabelskich sztuczkach” młodego doktora i w ten sposób odstrasza jego pacjentów.
- Stopniowa rezygnacja.
Szantaże, nieukrywana wrogość wobec starań młodego doktora sprawiają, że traci on wiarę w swe wielkie zamierzenia i „znieczula się” na los biedaków. Mimo początkowych oporów dołącza do grona „bogaczy” i postanawia leczyć jedynie tych, którzy mogą za to zapłacić. Biednymi nie interesuje się w ogóle.
- Nudne, bezcelowe życie.
Jedyną rozrywką doktora Obareckiego stają się wielogodzinne spotkania przy kartach i romanse z młodą gospodynią. Spacery po okolicznych polach również nie poprawiają nastroju Pawła. W ten sposób żyje do czasu spotkania ze Stasią.
- Spotkanie ze Stasią.
Gdy okazuje się, że śmiertelnie chora nauczycielka to studencka miłość Pawła, przypomina sobie on wszystkie wielkie ideały, dla których kiedyś z takim uporem walczył. Postanawia za wszelką cenę uratować Stasię i rozpocząć nowe, godne życie. Jest już jednak za późno – Stasia umiera, a on oskarża się o to, że nie był w stanie jej pomóc.
Droga Stasi
Wspólne studia w Warszawie
- Odnalezienie „swojego miejsca” wśród prostych ludzi.
Po ukończeniu nauki w Warszawie Stasia decyduje się poświęcić nauce wiejskich dzieci. Przyjeżdża na zapadłą wieś i już wkrótce, dzięki swej wytrwałości i pokorze, zdobywa zaufanie miejscowych biedaków. Przygarnia do domu staruszkę, która do tej pory żyła w nędzy, ponieważ nie mogła już pracować fizycznie, a przez to była „nieprzydatna” w jakimkolwiek gospodarstwie.
- Nauczanie wiejskich dzieci.
Szkolna klasa była niewielka, mieściła się w wiejskiej izbie. Dzieci uczyły się podstawowych umiejętności – czytania, pisania, liczenia. Stasia potrafiła je zachęcić do dalszej nauki. Wkładała w to całe swoje serce. Dzieci chętnie się uczyły i pożyczały od niej książki.
- Praca nad książką.
W pożegnalnym liście do przyjaciółki (ma świadomość własnej ciężkiej choroby) Stasia zwierza się, że zakończyła właśnie kilkuletnią pracę nad podręcznikiem „Fizyka dla ludu”. Pragnie, aby został on wydrukowany i trafił do wszystkich, którzy uczą na wsi.
- Choroba.
Po trzech latach męczącej pracy na wsi Stasia ciężko zachorowała na tyfus. Przyczyną choroby były katastrofalne warunki, w jakich żyła – brak pieniędzy na jedzenie, ubranie, opał.
- Śmierć w wiejskiej chałupie.
Medyczna pomoc przybyła za późno. Stasia umiera nie odzyskawszy przytomności. Był przy tym obecny jej kolega z lat studenckich. Jaki będzie dalszy los napisanej przez Stasię książki?
Epilog: Dalsze życie Pawła – puste, nudne, bezcelowe.
Rozpacz po śmierci Stasi stopniowo zamienia się w poczucie przygnębienia i bezsilności. Paweł zamiast wyciągnąć wnioski z przykładu Stasi i kontynuować jej walkę z zacofaniem, ostatecznie rezygnuje z wszelkich ideałów i do spółki z aptekarzem dorabia się pokaźnego majątku. Staje się takim człowiekiem, jakim kiedyś gardził.
Bohaterowie
Paweł Obarecki – zrezygnowany idealista. Młody lekarz, początkowo pełen zapału i chęci poświęcenia się dla ratowania zdrowia mieszkańców małego, zacofanego miasteczka. Jednak jego dobra wola zostaje wystawiona na ciężką próbę, kiedy okazuje się, że w Obrzydłówku została przeciw niemu zawiązana zmowa miejscowych „bogaczy”. Zapał Obareckiego stopniowo wyczerpuje się, gdy okazuje się, że jego dobroć jest wykorzystywana nie zawsze we właściwym celu, a jego praca nie przynosi mu zwolenników.
Zetknięcie bliskie z ciemną masą ludu rozczarowało go nad wyraz: jego prośby, namowy, istne prelekcje z zakresu higieny upadały jak ziarna na opokę. Robił co tylko mógł – na próżno!
Obarecki poddaje się presji bogatych mieszkańców miasteczka i staje się nieczułym, znudzonym lekarzem, który liczy tylko zyski. Jest całkowitym zaprzeczeniem tego, o czym marzył w młodości. Spotkanie ze Stasią boleśnie uświadamia mu, kim się stał i jak nisko upadł. Jednak nie wpływa to na jego dalsze postępowanie – przygnębiająca atmosfera Obrzydłówka sprawia, że sam stopniowo zamienia się w miejscowego „bogacza”.
Stasia Bozowska – młoda nauczycielka, która bezpośrednio po ukończeniu studiów wyrusza na zapadłą wieś, aby tam realizować swoje plany „krzewienia oświaty” wśród prostych ludzi. Paweł Obarecki tak ją wspomina z czasów studenckich:
Nie miała więcej nad siedemnaście lat, a wyglądała jak stare pannisko, w baszłyku zarzuconym niedbale na futrzaną czapkę, w kaloszach za dużych trochę na jej małe nogi, w niezgrabnej i niemodnej salopce. Niosła zawsze pod pachą jakieś kajety, arkusze zapisane, książki, mapy.
Na wsi Stasia żyje w bardzo prymitywnych warunkach, na granicy ubóstwa. Prowadzi szkołę dla wiejskich dzieci, jednocześnie pisze podręcznik „Fizyka dla ludu”. Za swoje poświęcenie płaci utratą zdrowia – zachorowała na tyfus. Brak medycznej opieki, właściwego żywienia i warunków życia sprawiły, że jej choroba okazała się śmiertelna.
Dlaczego Obrzydłówek?
Szare listopadowe wieczory, śnieżna zawieja, deszcz, rozmokłe, bagniste pola – czego więcej potrzeba, aby stworzyć nastrój tęsknoty, przygnębienia, braku nadziei? Akcja Siłaczki rozgrywa się nie tylko w mało ciekawym miejscu, ale i w paskudnym czasie. Opisy jesiennego pejzażu odpowiadają nastrojom duszy bohatera – Pawła, np.:
Od chmury leci niesiona przez wiatr ukośnie mgła kropelek, które osiadają na szybach w postaci kryształków, sprawiając w szumie wiatru szelest odrębny a przejmujący, jakby obok, gdzieś za węgłem domu łkało dziecko dobywające resztki jęku. Daleko na miedzach stoją pozbawione liści, samotne gruszki polne, miotają się ich gałęzie, deszcz je siecze… Myśl zbierała z tego krajobrazu smutek […] i mglisto, niejasno, bezwiednie wyczuwaną trwogę.
Motywy Siłaczki
Poświęcenie, idealizm, praca
Pisząc o poświęceniu życia innym, potrzebującym, ludziom pamiętaj o:
- Prometeuszu,
- Chrystusie,
- doktorze Judymie,
- Januszu Korczaku,
- współczesnych wolontariuszach,
- wielkich autorytetach naszej współczesności – papieżu Janie Pawle II, Matce Teresie z Kalkuty.
Praca
Praca to motyw bardzo zacny i pedagogiczny. Na wszelki wypadek uświadom sobie takie fakty:
- Praca jest ważną wartością, określa sens życia – ale pod warunkiem, że jest pracą wolnego człowieka, a najlepiej jest zgodna z jego marzeniami i umiejętnościami. Praca w niewoli, w obozie koncentracyjnym, z przymusu – staje się zbrodnią.
- Niemniej jest w literaturze wiele przykładów pracy traktowanej jako misja.
W pozytywizmie staje się jednym z najważniejszych haseł – w pracy, żmudnej pracy nad ziemią polską, gospodarką, oświatą widzą pozytywiści możliwość ocalenia narodu. To praca daje sens życia bohaterom Żeromskiego, takim jak Siłaczka czy doktor Judym.
Główni bohaterowie Siłaczki Żeromskiego
Stasia Bozowska
- Po stronie bohaterki zostały zaangażowane poglądy samego Żeromskiego, który aprobuje jej pełną heroizmu postawę.
- Stasia Bozowska ponosi wprawdzie klęskę, ale jest to klęska innego rodzaju niż klęska doktora Obareckiego. Choć złamała ją surowa rzeczywistość, wiele dokonała w swoim krótkim życiu, które podporządkowała pomaganiu innym.
- Nauczyła dzieci wiejskie czytać i pisać, a był to pierwszy krok w stronę budzenia się świadomości wśród chłopów
- Tworzyła podręcznik Fizyka dla ludu, aby przybliżyć tę dziedzinę wiedzy prostym ludziom
- Była zadowolona ze swojego życia. Żyła biednie, ale zgodnie z zasadami.
- Zachowała po sobie wdzięczność i szacunek ludzi.
Paweł Obarecki
- „Doktor Paweł Obarecki przybył do Obrzydłówka zaraz po ukończeniu studiów. Miał głowę pełną szczytnych ideałów z umysłem rozwidnionym zorzą niewielu wprawdzie, ale nadzwyczajnie pożytecznych myśli, tudzież z kilkoma rublami w kieszeni.”
- Początkowo leczył za darmo, zwalczał oszustwa aptekarza, propagował zasady higieny, lecz w końcu osamotniony w tej walce przystosował się do środowiska. Zrezygnował ze starań o lepsze i bardziej godne życie mieszkańców Obrzydłówka, co prawda nie od razu, ale po trwającej pewien czas walce
z zacofaniem, zabobonami i nędzą jego mieszkańców oraz kołtuństwem miejscowych notabli. Pogodził się z atmosferą miasteczka i rozpoczął wygodne życie, z dala od biedy i nieszczęść ludzkich.
- Paweł Obarecki był oportunistą, czyli człowiekiem bez stałych zasad, naginającym się do okoliczności dla własnych korzyści.
Rysy tych dwóch postaci skomponowane zostały kontrastowo. Przeciwstawiając załamaniu Obareckiego bohaterstwo Stasi Bozowskiej autor pokazał, że nic nie zwalnia człowieka od odpowiedzialności za swoje życie.
Praca z tekstem
[…] I my mamy swój własny „Paryż” za murem powązkowskim oraz dzielnicę żydowską. […] Można tam zobaczyć wnętrza pracowni, fabryczki, warsztaty i mieszkania, o jakich się filozofom nie śniło. Można zobaczyć całe rodziny sypiające pod pułapami sklepików, gdzie już nie ma ani światła ani powietrza.
W tym samym gnieździe kilku osób leża stosy wiktuałów. […] Praży się jadło na śmierdzących tłuszczach. Kaszlą i plują suchotnicy. […]
A na wsi? Czyliż nie jest zjawiskiem pospolitym lokowanie dwu rodzin z mnóstwem dzieci w jednej izbie, a raczej jednym chlewie folwarcznym, gdzie znajduje się spiżarnia, odgrodzona deskami z kupą gnijących ziemniaków. […]
– Czy nie jest naszym obowiązkiem szerzyć higienę tam gdzie nie tylko jej nie ma, ale gdzie panują warunki tak okropne? Któż to ma czynić jak nie my? Zycie nasze cale składa się z pasma poświeceń, Co może porównać się z pracą lekarza (…) zamiast ująć w ręce ster życia (…) wolimy doskonalić wygodę iułatwiać życie bogacza, ażeby pospołu z nim dzielić okruchy zbytku. Lekarz dzisiejszy – to lekarz ludzi bogatych. […]
Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni.Rozdział Mrzonki – odczyt doktora Tonmasza Judymana zgromadzeniu lekarzy.
Pytania:
1. O jaki mieście mówi doktor Judym ma początku wypowiedzi?
2. Z kim kojarzysz słowa „o jakich się filozofom nie śniło”? W jakiej intencji używa ich mówca?
3. Jaki obowiązek nakłada na pracę lekarza mówca?
4. Czy konkluzja – „lekarz dzisiejszy to lekarz ludzi bogatych” – to pochwała czy nagana?
5. Czy doktor Obarecki z Siłaczki jest Twoim zdaniem postacią, którą należy utożsamić z mówca czy adresatem przemowy Judyma?
Odpowiedzi:
1. O Warszawie – wskazuje na to mur cmentarza Powązek Judym porownuje go do biednych dzielnic Paryża.
2. To nawiązanie do słynnego cytatu Williama Szekspira – motta Hamleta, możesz kojarzyć je z ballady Adama Mickiewicza Romantyczność – poeta używa cytatu Szekspira jako motta. Obu twórcom chodzi o zjawiska pozarozumowe. Judym używa cytatu w innej intencji – chce podkreślić, że miasto kryje w sobie straszne zjawiska wykraczające poza możliwości rozumu i wyobraźni.
3. Walka z panującymi w tych miejscach złymi warunkami, poświęcenie.
4. Nagana. Judym zarzuca współczesnym, że chcą leczyć tylko dla zarobku, podczas gdy powinni zejść do ubogiego ludu.
5. Adresatem. Obarecki okazał się właśnie lekarzem bogatych, taką postawę krytykuje Judym.
Krótka wypowiedź pisemna
Jako wiejski nauczyciel napisz podanie do wójta, z prośbą o wsparcie finansowe dla szkolnej biblioteki.
Justyna Kowalska
Grądy Górne 11 września 2014
Szanowny Pan Wójt Gminy
Maciej Boryna
Podanie
Zwracam się z prośbą o dofinansowanie szkolnej biblioteki przy Szkole Podstawowej w Grądach Górnych. Księgozbiór naszej biblioteki wymaga uzupełnienia o nowe lektury, istnieje przy tym potrzeba zamówienia prenumeraty czasopism edukacyjnych. Każda kwota przekazana przez Urząd Gminy będzie wykorzystana dla dobra uczniów i edukacji w naszej szkole.
Z poważaniem Justyna Kowalska
Nauczyciel języka polskiego i bibliotekarz szkolny
Wypracowanie egzaminacyjne
Czy dziś potrzebne są siłaczki? Czy przesłanie opowiadania Żeromskiego jest jeszcze aktualne?
Notatka wstępna
Forma – rozprawka
Tezę możesz opracować sam. , narzuca się odpowiedź twierdząca. Świat nie zmienił się od czasów Żeromskiego w tak doskonały, by idealiści nie mieli co robić. Zatem stawiamy tezę – tak są potrzebni, potrzebne – siłaczki, judymowie, co więcej – są obecni jako wolontariusze, społecznicy, pracownicy fundacji.
Proponowany układ pracy
Dlaczego potrzeba jest praca społeczników?
Czasy się oczywiście zmieniły, działanie Stasi jako wiejskiej nauczycielki jest już nieaktualne, bo przecież dzieci wiejskie chodzą do normalnych szkół i mają zwykłych nauczycieli, a nie idealistów w rodzaju Stasi. Ale nie zmienił się smutny fakt, że na świecie ciągle jest mnóstwo zła i nieszczęścia, że wielkie miasta
i małe miasteczka przypominają w niektórych sprawach wielkie Obrzydłówki. Są domy dziecka pełne sierot, są ludzie biedni i bezrobotni, są głodne dzieci, są ludzie starzy i niepełnosprawni, są wojny, są też nieszczęśliwe głodne i chore zwierzęta. Jest co robić czyż nie?
Kim byłaby dziś Stasia?
Znalazłaby się wśród tych, którzy podejmują walkę z tragediami współczesnego świata. Nie dla zysku, nie dla sławy, lecz dlatego, że taką postawę w życiu przyjęli. Są tacy – wierni swoim ideałom. Wolontariusze, organizatorzy akcji charytatywnych. Znani – jak Ochojska i Owsiak, nieznani ochotnicy pomagający ofiarom wojen, sierotom, chorym, pokrzywdzonym przez los. Może pracowałaby w jakiejś fundacji jako wolontariuszka? Pewnie w takiej, która kształciła dzieci ubogich rodzin za darmo, pomagała rozwijać talent dzieciom niepełnosprawnym, pomagała spełniać marzenia chorym.
Czy znasz takie fundacje;
- Spełniamy marzenia
- Wspólna droga
- Porozumienie bez barier
- Green Peace
Przesłanie Żeromskiego
Opowiadanie Żeromskiego utwierdza w szacunku dla takich postaw. Głosi, że wzniosłą i piękną sprawą jest wierność ideałom, walka ze złem – i to jest przesłanie aktualne także i dziś – zmieniła się po prostu forma potrzebnej pracy.
Przesłanie utworu związane z Obareckim też jest aktualne. Potępienie dla egoizmu, chciwości, wygodnictwa – tak, potępiamy dziś te postawy, tak jak potępiał je Żeromski. Wymagamy od lekarzy, by wykonywali swój zawód z powołaniem i poświęceniem – i to jest słuszne, chociaż nie wymagamy by pracowali bez wynagrodzenia.
Znów – przesłanie moralne, by nie dać ukształtować się przez środowisko, nie zgubić młodzieńczych ideałów pozostało aktualne, zmieniły się natomiast realia.
Ładne zakończenie
Działania idealistów nie zawsze mogą być spełnione do końca. Trudno zwalczyć ogrom nieszczucia na świecie. Stasia zapłaciła zdrowiem i życiem za swoje poświęcenie.
Ale warto, jak napisał Bernard Show: „Ideały są jak gwiazdy – nie można ich dosięgnąć, ale można się nimi kierować.
Nazwa miejscowości
Obrzydłówek jest nazwą fikcyjną. Jakie jest jej pochodzenie?
Ta nazwa miejscowa pochodzi od przymiotnika „obrzydły” (obrzy-dły —> obrzydł-ówek).
Wyrazy bliskoznaczne do słowa „obrzydły” to: okropny, odpychający, nieprzyjemny, wstrętny, obskurny, odrażający.
Obrzydłówek jest synonimem prowincjonalnego miasteczka, w którym wszystko jest właśnie obrzydliwe, obskurne, zakłamane i fałszywe.
Zapamiętaj!
- Praca organiczna – hasło pozytywistyczne.
Opiera się na porównaniu społeczeństwa do żywego organizmu. Jest postulatem pracy nad każdym organem – czy to oświecanie niewykształconych nizin społecznych, czy walka z zepsuciem arystokracji. Aby cały organizm był zdrowy – zdrowy musi być każdy organ.
- Praca u podstaw – postulat pracy nad warstwami najuboższymi – biedotą wsi i miast, jako podstawami społeczeństwa. Także hasło pozytywistów polskich.
- Syzyfowa praca – termin rodem z mitologii. Syzyf to ten król, który naraził się bogom i został skazany na wieczne wtaczanie głazu, na szczyt góry, po czym, gdy dokonał dzieła, głaz spadał i pracę trzeba było zacząć od nowa. Syzyfowa praca – to taka, której nie da się zakończyć, bezsensowna, wyczerpująca: praca-kara.
Charakterystyka mieszkańców Obrzydłówka
- Chłopi – nie są przyzwyczajeni, aby otrzymywać coś za darmo, nie przekonuje więc ich darmowe leczenie przez doktora. Są tak biedni, że martwią się jedynie o to, co włożyć do garnka, a nie o przestrzeganie zasad higieny, które propaguje Obarecki. „(…) trudno wymagać, aby człowiek nie mający butów na zimę, wygrzebujący w marcu z pól zgniłe, zeszłoroczne kartofle (…), mielący na przednówku korę olszowąna mąkę, aby tej dodać do zbyt szczupłej miary mąki żytniej, gotujący kaszę z niedojrzałego ziarna (…) – mógł zreformować (…) zaniedbane zdrowie swoje (…)”Ziemiaństwo – konserwatywne, niechętne do jakichkolwiek zmian. Przedstawiciele tej grupy nie tylko sami nie poddawali się reformom, ale także wymuszali na innych, by dostosowali się do ich zasad i sposobu życia.
Przypomnij sobie także inne utwory, które mają coś wspólnego z Siłaczką. Jest ich wiele, ale skoncentrujmy się na tych najlepiej znanych:
- Eliza Orzeszkowa, A…B…C... – pamięta Joannę Lipską, która zajmowała się biednymi dziećmi, narażając się na karę za nielegalne nauczanie? (Ze Stasią łączy ją umiłowanie wiedzy i odwaga postępowania zgodnie z własnym sumieniem.)
- Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant – to biedne dziecko nie mogło rozwijać swojego talentu, ponieważ nie stać je było na skrzypce. Zmarło tak młodo, że nikt nawet nie zdążył poznać jego geniuszu. (Stasia Bozowska zdążyła przynajmniej jeszcze przekazać trochę wiedzy innym, ale też zmogło ją ubóstwo).
- Bolesław Prus, Antek – losy Antka są równie dramatyczne jak Janka Muzykantka, ale nie zapomnijcie o jego siostrze Rozalce, którą wiejska znachorka próbowała leczyć ogniem. (Stasia starała się walczyć właśnie z taką ciemnotą, próbowała przekazać mieszkańcom wsi trochę wiedzy – pisała przecież Fizykę dla ludu).
Zobacz: