Jak kultura ludowa odzwierciedla się w twórczości Adama Mickiewicza?
Wstęp I
Ludowość to jedno z naczelnych haseł epoki romantyzmu – zwłaszcza w jego początkowej fazie. Poeci szukali źródeł inspiracji w wierzeniach, obyczajach i kulturze ludu. Tam także poszukiwano wskazówek etyczno-moralnych, a moralność ludowa była bardzo surowa… Wcześniej, w okresie oświecenia, kultura ludowa kojarzyła się na ogół z zabobonami, które trzeba było zwalczać. Kultura romantyczna nobilitowała lud. Jednym z poetów, w którego twórczości elementy ludowe odegrały duże znaczenie, był Adam Mickiewicz. Przyjrzyjmy się kilku jego utworom.
Wstęp II
Maurycy Mochnacki wskazywał ludowość jako jedno z najważniejszych źródeł inspiracji dla artystów – uczynił to w rozprawie „O duchu i źródłach poezji w Polszcze”. Manifestacją romantycznej ludowości był pierwszy tom „Poezji” Adama Mickiewicza, wydany w 1822 r. (tę datę uznaje się za umowny początek romantyzmu w Polsce!). Zbiór zawierał m.in. cykl „Ballad i romansów”. Te ballady bardzo często nawiązywały do wątków zaczerpniętych z autentycznych pieśni ludowych, pokazywały bogactwo ludowej wyobraźni oraz surowość kodeksu moralnego.
Rozwinięcie
Romantyczność
Zacznijmy od programowej ballady Romantyczność. Została w niej skontrastowana postawa starca, racjonalisty, reprezentującego racje ludzi oświecenia z postawą narratora ballady i z postawą ludu. „Czucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca szkiełko i oko” – deklaruje narrator, który uznaje autorytet zbiorowej mądrości ludu i wartość intuicji. Karusia, która straciła ukochanego, zdaje się popadać w szaleństwo, ucieka w swój własny świat. Nie wiadomo, czy jej rozmowa ze zmarłym Jasiem jest świadectwem kontaktu między światem żywych i umarłych, czy wytworem jej wyobraźni. Choć „to dzień biały” w miasteczku, w wyobraźni dziewczyny rozgrywa się scena nocnego, tajemnego spotkania z kochankiem. Prosty lud przygląda się dziewczynie. Jego reakcja świadczy o wierze w istnienie świata nadprzyrodzonego i możliwość kontaktu z nim. Narrator, który obserwuje wydarzenia początkowo z pewnym dystansem, tylko je relacjonuje, pod wpływem ludu zmienia się w uczestnika zbiorowych emocji. Mówi: „I ja to słyszę, i ja tak wierzę, / Płaczę i mówię pacierze”. Starzec z kolei – reprezentant klasyków – stwierdza, że „gmin rozumowi bluźni”. Spór pomiędzy mędrcem z ballady a jej narratorem dotyczy w istocie sposobów poznawania świata. Oświeceniowi uczeni ufali empiryzmowi i racjonalizmowi, zaś romantycy – intuicji i emocjonalnemu przeżyciu.
Świtezianka
Inna znana ballada, w której obecny jest duch ludowości, to Świtezianka. Autor nawiązuje w niej do ludowych wierzeń. Otóż wierzono, że na brzegach Świtezi ukazują się ondyny, zwane przez lud świteziankami (były to nimfy wodne, rusałki). W tonie ludowej fantastyki i moralności utrzymane jest też zakończenie: niewierny chłopak ponosi karę, która ma być przestrogą dla innych. To kara nie tylko za niewierność, ale i za złamanie przysięgi, a krzywoprzysięzców lud traktował naprawdę surowo. Kary wydawać nam się mogą niewspółmierne do winy, o wiele za wysokie! Ta ballada prezentuje też koncepcję człowieka popularną we wczesnym romantyzmie – żyjącego w obcym sobie, tajemniczym świecie, poddanego działaniu sił, których nie rozumie i którym nie umie sprostać.
II cz. Dziadów
Jeszcze jeden przykład dzieła związanego z ludowością to II cz. Dziadów. Obrzęd dziadów wywodzi się z pogańskich obyczajów, jest obchodzony dla uczczenia pamięci zmarłych. Spotykano się nocą, w cmentarnej kaplicy, by pomóc duszom cierpiącym w czyśćcu, przynieść im ulgę. Ludowość to przekonanie o wspólnocie świata zmarłych i żywych, o możliwości kontaktu między nimi. W duchu ludowym utrzymany jest też dydaktyzm poszczególnych scen z duszami zmarłych – po śmierci ponosi się konsekwencje dobrych i złych uczynków dokonywanych za życia.
Zakończenie
Zainteresowanie ludowością było widoczne nie tylko w twórczości Adama Mickiewicza, lecz również np. u Wincentego Pola, Cypriana Kamila Norwida. Ludowość była na pewno ważnym pojęciem, które miało ogromny wpływ na ukształtowanie oblicza romantyzmu.
Zobacz:
Wykaż, że Ballady i romanse Mickiewicza są realizacją programu romantyków.
Pokaż, w jaki sposób Adam Mickiewicz wykorzystuje wzorce ludowe na przykładzie wybranej ballady.
https://aleklasa.pl/liceum/c230-wiersze/c304-analiza-wierszy/adam-mickiewicz