Biblijne związki frazeologiczne
Stary Testament
Jabłko Adama
Legenda głosi, że gdy Adam dał się namówić na spróbowanie zakazanego owocu, kawałek jabłka utkwił mu w gardle. Do dziś nazwa ta funkcjonuje w medycynie – oznacza chrząstkę w krtani – wyraźnie widoczną u szczupłych mężczyzn.
Salomonowy wyrok
Wyrok, rozwiązanie bardzo roztropne. Salomon – król izraelski – słynął z mądrości, wydał wiele rozumnych wyroków. Między innymi ten w sprawie dziecka i dwóch matek. Obie przyznały się do dziecka, więc król zaproponował przecięcie go na pół. Fałszywa matka chętnie się zgodziła, prawdziwa pragnęła ocalić dziecko nawet za cenę swojego ustępstwa. Król oddał dziecko prawdziwej matce.
Kainowe znamię
Piętno zbrodniarza, bratobójcy. Kain, z zazdrości o miłość Boga, zabił swojego brata Abla, za co Bóg napiętnował go znamieniem na czole. Biblijny motyw Kaina i kainowej zbrodni (bratobójstwa) pojawia się wielokrotnie w literaturze – np. w Balladynie Juliusza Słowackiego.
Żona Lota
Gdy Bóg zniszczył Sodomę za grzechy jej mieszkańców, pragnął ocalić Lota. Aniołowie wyprowadzają Lota i jego żonę z ginącego miasta, lecz zabraniają im oglądać się za siebie. Żona Lota (symbol ciekawości kobiecej) nie wytrzymuje – ogląda się za siebie i zostaje zamieniona w słup soli. Stąd także pochodzi potoczne powiedzonko: „zamienić się w słup soli”.
Sodoma i Gomora
Dwa miasta nad Morzem Martwym, ukarane przez Boga za szczególne grzechy mieszkańców, m.in. za zboczenia seksualne. Do dziś określenie: „sodoma i gomora” jest żywe w języku, oznacza miejsca, gdzie odbywają się rzeczy występne, niemoralne (gniazdo rozpusty).
Wieża Babel
Przenośnie zamęt, bałagan. Zbiorowisko ludzi mówiących różnymi językami. Jest to biblijna opowieść, która motywuje powstanie różnych języków. Potomkowie Noego chcieli zbudować tak wysoką wieżę Babel, żeby sięgała do nieba. Bóg – aby nie dopuścić do tego – pomieszał im języki i rozproszył po świecie.
Manna z nieba
Jeden z cudów, które Bóg zesłał narodowi izraelskiemu, wędrującemu pod wodzą Mojżesza przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Podróż ta trwała 40 lat. Bóg żywił wędrujących, zsyłając z nieba jadło, zwane manną. Stąd też znaczenie przenośne określenia – manna z nieba, czyli cudowny ratunek, dar od Boga.
Miska soczewicy
Za miskę soczewicy głodny Ezaw, wróciwszy z pola, sprzedał młodszemu bratu – Jakubowi swoje prawo pierworództwa. Dlatego „sprzedać coś za miskę soczewicy” oznacza wciąż: oddać coś bezcennego za rzecz o małej wartości.
Trąba jerychońska
Wrzaskun, krzykacz hałasujący tak, że od jego głosu mogą rozpaść się mury, poza tym jest to krzyk jałowy, niezbyt obfitujący w treści: Mury Jerycha – to mury palestyńskiego miasta, które rozkruszyły się, gdy Jozue – wódz Izraelitów kazał siedmiu kapłanom siedem razy zadąć w siedem trąb.
Łono Abrahama
Odpoczynek po śmierci (przenieść się na łono Abrahama – umrzeć). Żartowniś powie – ,,pójść do Abrahama na piwo”. Rodowód jest oczywiście biblijny: oto ubogi żebrak, łazarz, pozbawiony pomocy możnych umarł – i aniołowie odnieśli go do Abrahama. Stąd też określenie: ,,biedny jak łazarz”, czyli człowiek ubogi.
Plagi egipskie
Wyrażenie wywodzące się z historii o Mojżeszu, mówiącej o tym, jak chciał wyprowadzić lud Izraela z niewoli egipskiej. Jak pamiętamy, faraon nie zgodził się na to. Wobec tego Bóg spuścił na Egipt dziesięć plag. Dziś, przenośnie, plagi egipskie oznaczają dotkliwe, nieznośne zdarzenia lub – ludzi.
Nowy Testament
Wdowi grosz
Sformułowanie to wywodzi się z przypowieści o ubogiej kobiecie, wdowie, która złożyła w synagodze skromną ofiarę – tylko grosz – dwa szelążki. Wśród bogatych darów innych wiernych marnie wyglądał ten grosik, lecz dla niej było to wszystko, co miała. Jezus uznał, iż to właśnie najwartościowsza ofiara, bo nie jej wartość obiektywna jest istotna, lecz to, ile znaczy dla ofiarodawcy. I tak zostało: wdowi grosz, to dar okupiony wielkimi wyrzeczeniami, choć sam w sobie nie musi być wielki.
Syn marnotrawny
Postać z przypowieści. Syn, który opuścił ojca, wyruszył w świat, stracił swój majątek, po czym powrócił skruszony. Ojciec przyjął go z radością – ku zdziwieniu drugiego syna, który zawsze był przy nim. Ta opowieść jest metaforą: obrazuje radość Boga z nawróconych grzeszników, daje szansę tym, którzy odeszli od religii, Kościoła, obiecuje, że radość i miłość po ich powrocie będzie wielka. Również w potocznej mowie „syn marnotrawny”, to ktoś, kto zbłądził, lecz zrozumiał swój błąd i potrafi się do tego przyznać.
Alfa i Omega
Tak określamy kogoś, kto zna się na wszystkim, od A do Z, jest autorytetem wszechwiedzy. Czasem mawia się tak z przekąsem. Ale – w rzeczywistości są to pierwsza (alfa) i ostatnia (omega) litery alfabetu greckiego, natomiast źródłosłów jest biblijny: jako początek i koniec całego istnienia określa istotę boską. Według proroctwa Izajasza: ,,Ja, Pan, jestem pierwszy i ostatni”.
Umyć ręce – od czegoś
Zwrot „umywać ręce” oznacza – nie biorę za to odpowiedzialności, odsuwam się od sprawy, róbcie, jak chcecie, w gruncie rzeczy nie zgadzam się z tym, ale nie będę się wtrącać. Taką postawę przyjął Piłat w sprawie wyroku wobec Chrystusa, wydanego przez sanhedryn, a zatwierdzonego – podobno wbrew przekonaniom – przez Poncjusza Piłata, prokuratora Judei. Według Ewangelii według św. Mateusza Piłat publicznie dokonał gestu umycia rąk i rzekł „nie jestem winien krwi tego sprawiedliwego, wasza to rzecz”.
Judaszowe srebrniki
Haniebna zapłata za zdradę. Judaszowi, jednemu z dwunastu apostołów zapłacono za wydanie Chrystusa dokładnie 30 srebrników. Pocałunek Judasza – fałszywy pocałunek, obłudny, pocałunek zdrady, bo właśnie pocałunkiem Judasz wskazał Chrystusa.
Judasz po swojej zdradzie, i po skazaniu Chrystusa, nie mógł dalej żyć. Skończył jako samobójca – powiesił się – co po dziś dzień uważane jest za haniebny koniec zdrajców.
Głos wołającego na puszczy
Daremne, bezskuteczne nawoływania, rady. Lekceważone bowiem były słowa Jana Chrzciciela, gdy wzywał ludzi do nawrócenia w związku z nadejściem Mesjasza. Podobne słowa odnajdziemy w starotestamentowej Księdze Izajasza. Cytują je jednak i odnoszą do Jana Chrzciciela, jako proroctwo spełnione, wszyscy ewangeliści. „Głos wołającego na pustyni:/ Przygotujcie drogę Panu,/ Dla Niego prostujcie ścieżki” – czytamy w Ewangelii według św. Mateusza. Dlaczego we frazeologizmie jest „na puszczy”, a nie „na pustyni”? Otóż utrwaliło się w nim – co zresztą charakterystyczne dla tego typu związków wyrazowych – stare znaczenie słowa „puszcza”, które niegdyś oznaczało każde miejsce puste, a więc także pustynię.
Zobacz: