Prawda i dobro, piękno i brzydota w literaturze.

Zestaw lektur

  • Biblia
  • średniowieczna literatura parenetyczna (epos rycerski, żywoty świętych)
  • William Szekspir – Makbet, Romeo i Julia
  • Wolter – Kandyd
  • Adam Mickiewicz – Dziady cz. II
  • Juliusz Słowacki – Kordian, Balladyna
  • Zygmunt Krasiński – Nie-Boska komedia
  • Bolesław Prus – Lalka
  • Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
  • Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni
  • Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej
  • Joseph Conrad – Lord Jim
  • Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata
  • Albert Camus – Dżuma
  • Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę, Ziemia, planeta ludzi
  • Gustaw Herling-Grudziński – Wieża
  • Zbigniew Herbert – Przesłanie Pana Cogito

Inne teksty kultury

Poezja:

  • Tadeusz Różewicz: Ocalony, Przyszli, żeby zobaczyć poetę
  • Wisława Szymborska – Nienawiść, Yeti
  • Zbigniew Herbert – Dlaczego klasycy
  • Czesław Miłosz – Lektury

Proza:

  • Witold Gombrowicz – Dziennik
  • Jan Parandowski – Alchemia słowa

 

Konspekt – pomysł na pracę

Propozycje wstępu:

„Szukam nauczyciela i mistrza (…)
niech oddzieli światło od ciemności”.

To słowa Tadeusza Różewicza z wiersza pt. „Ocalony”. Poszukiwanie autorytetu, który pozwoli odróżnić dobro od zła. Rozpacz człowieka zagubionego wśród powojennego chaosu. Od wojny minęły dziesiątki lat. Ale młody człowiek wkraczający w wiek XXI także może poszukiwać nauczyciela i mistrza. Także może czuć się zagubiony. Ja znalazłem swoje źródło wiedzy: jest nim literatura…

Przystosowanie znanego cytatu do potrzeb swojej pracy to zupełnie dobry pomysł na wstęp. Zauważmy: autor odnosi cytat z Różewicza, z odległych czasów i odmiennych realiów do swojej sytuacji – młodego człowieka XXI w.

Teza:

Literatura uczy mnie – czytelnika – co jest dobre, a co złe, co piękne, a co nie. Podane przeze mnie przykłady to uzasadnią.

Układ:

  1. Biblia – podaje uniwersalny dekalog – dziesięć przykazań Bożych; ukazuje drogę dobra, piękna na przykładzie Chrystusa; poucza w przypowieściach.
  2. Szekspir – Makbet – przestrzega przed złem zbrodni; Romeo i Julia – ukazują piękno miłości i zło, do którego prowadzą spory, nienawiść.
  3. Mickiewicz – Dziady część II – są wykładnią moralności ludowej. Uczą, że złem jest chciwość i okrucieństwo, brak uczuć.
  4. Juliusz Słowacki – Balladyna – jest przestrogą przed zbrodnią.
  5. Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej – jaskrawo ukazuje brzydotę i zło fałszu, obłudy.
  6. Albert Camus – Dżuma – propaguje postawy aktywnej walki ze złem.
  7. Zbigniew Herbert – Przesłanie Pana Cogito – daje dekalog postępowania w świecie współczesnym.
  8. Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata – nauczycielem moralności staje się sam Szatan. Piękno i dobro reprezentuje Chrystus, Mistrz i Małgorzata.
  9. Antoine de Saint Exupéry – Mały Książę – ukazuje postawy i uczucia dobre i piękne, takie jak miłość, przyjaźń, troska i odpowiedzialność.

Konkluzja:

Jeśli tylko człowiek chce się uczyć i poszukuje w literaturze wskazówek dotyczących dobra i zła, piękna i brzydoty – znajduje. Może utożsamić się z bohaterem pozytywnym, może z przerażeniem czytać o zbrodniach i nienawiści.

Uwaga!
Materiał literacki do tego tematu jest bardzo bogaty. Nawet schematyczny romans z happy endem wzbudza w odbiorcach sympatię do dobrych, a niechęć do złych postaci. Dlatego należy skupić się na kilku wybranych tytułach. Piękno i brzydota – lepiej potraktować te pojęcia w kategoriach moralnej oceny: dobre jest piękne, a złe – brzydkie. Jeśli bowiem zaczniemy rozpatrywać ich znaczenie estetyczne, czyli zastanawiać się, co jest pięknem – sprawa się skomplikuje. Zupełnie co innego na ten temat twierdzą klasycy, co innego poeci romantyczni, jeszcze coś innego – turpiści. Dlatego – to wariant dla ambitnych.

Uatrakcyjnij pracę!

  • Przywołanie kilku autorytetów znalezionych w literaturze. Herbert proponuje np. Gilgamesza, Hektora, Rolanda. Ale może my wybierzemy: Antygonę, doktora Rieux, Wokulskiego… Rozmawiamy wtedy o postaciach, nie o wymowie utworów.
  • Refleksja o nieaktualności pewnych nauk i zmienności niektórych zasad. Autor pracy powinien umieć odróżnić uniwersalne nauki od zmiennych. Zbada wówczas np. przystawalność ideału rycerskiego do naszych czasów.

 

Najlepsze cytaty

Dobro i zło –
wiedzieli o nim mało, ale wszystko
kiedy zło triumfuje, dobro się utaja;
gdy dobro się objawia, zło czeka w człowieku
(Wisława Szymborska, Krótkie życie naszych przodków)

Piękna i bardzo młoda jest Filo-Sofija
I sprzymierzona z nią poezja w służbie Dobrego.
(…)
Sławna będzie ich przyjaźń, ich czas nie ma granic.
Ich wrogowie wydali siebie na zniszczenie.
(Czesław Miłosz, Zaklęcie)

 

Zobacz:

Uzasadnij tezę, że literatura różnych epok uczy odróżniać dobro od zła i piękno od brzydoty.

Czy brzydota może być piękna? Rozważ ten problem, odnosząc się do Padliny Charles’a Baudelaire’a.

Brzydota w literaturze i innych dziedzinach sztuki – przekora, nowa estetyka czy moda?