Jego rola w literaturze
- Cieszył się uznaniem i szacunkiem środowiska literackiego w całej Europie – młodzi romantycy (np. Adam Mickiewicz!) pielgrzymowali do Weimaru, by spotkać się z Goethem.
- Wszechstronna i bogata twórczość Goethego wywarła ogromny wpływ na literaturę niemiecką i europejską.
- Goethemu zawdzięczamy nowe typy bohaterów literackich – bohatera werterowskiego i bohatera faustycznego.
- Jego twórczość bardzo silnie oddziaływała na wczesną fazę romantyzmu w Polsce.
- Jego Cierpienia młodego Wertera, „książka zbójecka” według słów Gustawa z IV cz. Dziadów, wywołały falę samobójstw wśród młodych ludzi.
Goethe jako skandalista!
Nudziarskie Cierpienia młodego Wertera wywołały wielki skandal w całej Europie. Trudno to sobie wyobrazić, prawda? Goethe wyrósł na rzecznika swojego pokolenia, a powieść stała się manifestem sentymentalizmu i preromantyzmu. Obwieszczała światu istnienie prawa ludzi do uczuć, była bardzo ważna dla młodych protestujących przeciwko racjonalizmowi i moralizatorstwu starszej generacji.
Werterowska gorączka opanowała całą Europę i rozwijała się kilkadziesiąt lat po publikacji powieści. Powstawały liczne kontynuacje, parodie, opery i pieśni oparte na motywach z Cierpień… W Niemczech i we Francji młodzi ludzie popełniali samobójstwo z egzemplarzem powieści w ręku, dlatego krytycy oskarżali artystę o propagowanie nihilistycznych postaw i wywieranie szkodliwego wpływu na czytelników. Duchowni potępiali Goethego w kazaniach, a fakultet teologiczny w Lipsku domagał się wprowadzenia zakazu publikacji książki. W 1776 r. w Danii zabroniono publikacji nowego przekładu, powołując się na niezgodność powieści z doktryną religii luterańskiej. W latach 1783-1787 autor przerobił powieść. Dodał fragmenty, z których wynikało, że Werter cierpiał na zaburzenia psychiczne, co mogło odwieść czytelników od naśladowania bohatera.
Ważne pojęcia związane z Goethem
Sturm und Drang Periode – czyli czas burzy i naporu, nurt i okres w literaturze i kulturze niemieckiej zainicjowany w 1770 r. przez grupę młodych pisarzy (np. Johanna Wolfganga Goethego, Johanna Heinricha, Leopolda Wagnera). Program tego ruchu został sformułowany przez Goethego i teoretyka literatury Johanna Gottfrieda Herdera w piśmie O niemieckich cechach i sztuce niemieckiej.
O co chodziło młodym twórcom?
- Odrzucili obce wzorce literackie.
- Za podstawę swojej twórczości przyjęli niemiecką tradycję kulturową i literacką.
- Zwrócili uwagę na dużą wartość twórczości ludowej.
- Buntowali się przeciwko panującym stosunkom społecznym.
- Głosili kult indywidualizmu i geniuszu.
- Stawiali uczucie ponad rozumem.
- Wprowadzali do swoich utworów irracjonalizm i mistycyzm.
Nazwa „Sturm und Drang Periode” pochodzi od dramatu Maksymiliana Klingera Sturm und Drang.
Faustyzm – pragnienie wiecznej młodości, przekroczenia ludzkiej natury i protest przeciwko przemijaniu.
Werteryzm – jest to postawa i moda w literaturze i obyczajach na przełomie XVIII/ XIX w. Był to także sposób kreacji bohatera literackiego ukształtowany pod wpływem Cierpień młodego Wertera Goethego.
Typowe dla werteryzmu cechy to:
- melancholia
- pesymizm
- nadwrażliwość
- uczuciowość
- marzycielstwo
- indywidualizm
- poczucie odrzucenia i niezrozumienia
- przeżywanie nieszczęśliwej miłości
- próba samobójcza
O Goethem zawsze możesz pisać:
- Johann Wolfgang Goethe to twórca preromantyczny. Bywa jednak zaliczany do niemieckich klasyków: jego dzieła, takie jak Ifigenia w Taurydzie i Torquato Tasso, to dramaty klasycystyczne (ze względu na temat i formę). Tematyka starożytna i formy antyczne widoczne są także w jego Elegiach rzymskich i Epigramatach weneckich (oba te dzieła powstały po Cierpieniach młodego Wertera). I tak oto pisarz żyjący w XVIII w., który odebrał klasyczne wykształcenie, stał się ojcem romantyzmu.
- Ostatnie słowa umierającego Goethego: „Więcej światła!” weszły do historii literatury jako wieloznaczny aforyzm.
- Cierpienia… stały się biblią romantyków. Były jedną z „książek zbójeckich”, które ukształtowały wrażliwość Gustawa. To właśnie z powodu Nowej Heloizy Rousseau i Cierpień młodego Wertera Goethego Gustaw przeklina fakt, że Ksiądz nauczył go czytać.
- Wzór nieszczęśliwej miłości, kiedy zakochany młodzieniec ubóstwiał i idealizował wybrankę, zagościł na stałe w literaturze romantycznej.
- Motyw faustowski to odwieczny model dążenia człowieka do nieśmiertelności, osiągnięcia wiecznej młodości, do zapanowania nad czasem i poznania tajemnicy życia i śmierci.
Jaka to epoka?
Goethe był twórcą preromantycznym. Preromantyzm zaistniał w europejskiej literaturze i kulturze w II połowie XVIII w. Pozostawał w wyraźnej opozycji do klasycyzmu. Preromantycy docenili rolę wyobraźni i natchnienia oraz oryginalność dzieła. Interesowali się także twórczością ludową, dziełami Szekspira. Ważne zjawiska preromantyczne to gotycyzm i osjanizm. Ten ostatni widoczny np. w Cierpieniach młodego Wertera, gdzie Werter jest zafascynowany Pieśniami Osjana.
Weltschmerz – czyli ból istnienia, jest to zwątpienie w sens życia, brak woli działania, melancholia i cierpienie duchowe. Weltschmerz towarzyszył wielu bohaterom wczesnego romantyzmu i zwany był chorobą wieku.
Odczuciu bólu istnienia towarzyszyło wszechogarniające znudzenie, konflikt ze społeczeństwem. Dla ambitnego, wrażliwego człowieka często jedynym sposobem na uwolnienie się od tego bólu było samobójstwo.
Te dzieła z nim skojarz
- 1774 – Cierpienia młodego Wertera
- 1782 – Król Olch
- 1808 – Faust, część I
- 1832 – Faust, część II
- 1809, 1831 – Z mojego życia. Zmyślenie i prawda (autobiografia)
Zobacz:
Elementy autobiograficzne w powieści Goethego Cierpienia młodego Wertera