Charles Baudelaire

Mini-CV

1827 – śmierć ojca, Baudelaire był wówczas sześcioletnim chłopcem.
1828 – powtórne małżeństwo matki, ojczym Baudelaire’a, major Aupick, wprowadził do domu surową i nieznaną chłopcu dyscyplinę.
1832 – przeprowadzka do Lyonu, gdzie Charles rozpoczął naukę w renomowanym Liceum Luis-le-Grand.
1841 – podróż do Indii.
1842 – poeta poznał Jeanne Duval, która została jego kochanką i muzą na wiele lat.
1847 – publikacja jego debiutanckiej powieści Fanfarlo.
1848 – udział w zamieszkach lutowych w Paryżu.
1856 – wyszedł pierwszy tom dzieł Poego w tłumaczeniu Baudelaire’a.
1857 – publikacja pierwszej edycji Kwiatów zła, najważniejszego zbioru poetyckiego poety.
1864 – wyjazd do Belgii w poszukiwaniu wydawcy dla swych utworów.
1866 – częściowy paraliż, Baudelaire powrócił do Paryża.
1867 – śmierć poety 31 sierpnia.

Charles Baudelaire jest jednym z największych i najbardziej oryginalnych poetów francuskich. Wprowadził całkiem nowe postrzeganie poezji. Przede wszystkim wykreował nowy typ wyobraźni poetyckiej opartej na symbolu (stąd Baudelaire’a zwie się prekursorem symbolizmu – nurtu w poezji, który na dobre rozwinął się dopiero u końca XIX wieku), a także wytyczył nowy zakres zadań stawianych przed twórczością.

Był jednym z pierwszych poetów przeklętych – życie obchodziło się z nim surowo. Za swój genialny tomik poetycki Kwiaty zła został oskarżony o obrazę moralności publicznej i skazany na grzywnę i konfiskatę znacznej części utworów, co wpędziło go w skrajną nędzę. Żył jak kloszard, nadużywał alkoholu i narkotyków. Nękany przez chorobę weneryczną zmarł w wieku 46 lat odtrącony przez społeczeństwo mieszczańskie.

Biografia

Charles Baudelaire urodził się w Paryżu i tu spędził prawie całe swoje życie. Jego ojciec François był sześćdziesięcioletnim byłym księdzem i wdowcem, gdy poślubiał dwudziestosześcioletnią wówczas matkę Charles’a. Pobrali się w 1819 roku, a ich syn urodził się półtora roku później – 9 kwietnia 1821 roku. W 1827 umarł ojciec chłopca, a w 1828 matka wyszła powtórnie za mąż, za majora Jacques’a Aupicka, późniejszego senatora. Ojczym Charles’a był człowiekiem surowym i zdyscyplinowanym. Baudelaire nie darzył go sympatią, jednak ze względu na matkę starał się tego nie okazywać. W 1833 roku major Aupick przeprowadził się wraz z rodziną do Lyonu, gdzie posyłał pasierba do szkoły wojskowej. Atmosfera dyscypliny i rygoru, jaka tam panowała, źle wpłynęła na młodego człowieka i odbiła się jeszcze silniejszą niechęcią, jaką przyszły poeta żywił do swego ojczyma. Gdy Baudelaire ukończył piętnaście lat, przeniesiono go do Luis-le-Grand, renomowanego francuskiego liceum, skąd w 1839 został wydalony za złe zachowanie i niesubordynację. Wkrótce potem, ku niezadowoleniu rodziców, postanowił, że zostanie pisarzem. By uniknąć dalszych konfliktów rodzinnych, zgodził się na studia w paryskiej Szkole Prawa, jednak gdy już się tam znalazł, poświęcał czas na wszystko, tylko nie na studiowanie. W pensjonacie, gdzie mieszkał, poznał kilku członków paryskiej bohemy i wraz z nimi wiódł burzliwe życie, coraz bardziej popadając w długi i ugruntowując się w swym powołaniu jako artysty. W tym czasie najprawdopodobniej zaraził się syfilisem, z powodu którego przedwcześnie umrze. W 1941 roku rodzice, chcąc uchronić go przed wpływami paryskiego życia, wysłali Baudelaire’a w podróż do Indii. Wyprawa nie spodobała się poecie, i gdy statek zawinął do portu Mauritius, skorzystał z okazji, by wrócić do Paryża. Mimo niechęci, jaką wzbudziła w nim ta podróż, miała ona ogromny wpływ na jego późniejszą twórczość.

Po powrocie jego sytuację materialną rozwiązał na jakiś czas spadek, który otrzymał od swojego ojczyma, w wysokości 100 tys. franków. Z tą fortuną przeprowadził się na wyspę Saint-Luis, by tam zwiedzać galerie i medytować. Tam też zagłębiał się w literaturę, przede wszystkim w modną wtedy literaturę satanistyczną.

Jego ekscentryczne zachowanie i ekstrawagancki strój przyniosły mu sławę dandysa. Baudelaire ubierał się w czerń, nosił lakierki, czerwony krawat i różowe rękawiczki. W 1842 roku poznał Jeanne Duval, ciemnoskórą aktorkę z Dzielnicy Łacińskiej. Miała ona ogromny wpływ na wiele z jego dzieł, a jej samej poświęcił poeta liczne wiersze, nazywając ją Czarną Wenus. Później spotykał się jeszcze z dwoma kobietami: w latach 1855 – 1860 z Marie Daubrun, również aktorką, a około roku 1852 z piękną Apollonie Sabatier, którą Paryż znał z powodu jej niedzielnych obiadów z pisarzami i artystami. Wpływ tych trzech kobiet na twórczość Baudelaire’a wyraźnie zaznacza się w jego poezji miłosnej i erotykach. W 1845 roku poeta próbował popełnić samobójstwo, prawdopodobnie, by ściągnąć na siebie uwagę matki i ojczyma, gdyż jego sytuacja materialna i zdrowotna pogorszyła się. Wkrótce potem, w 1947, wydał swoją pierwszą, autobiograficzną powieść Fanfarlo. Wtedy też po raz pierwszy zetknął się z pismami Edgara Allana Poego, o którym później pisał i którego tłumaczył na francuski. Poe wywarł wielki wpływ na twórczość paryskiego poety. W latach 1856 – 1865 wyszło pięć tomów jego dzieł przetłumaczonych przez Baudelaire’a, do których ten napisał eseje wstępne. W 1857 roku ukazała się pierwsza edycja Kwiatów zła. Otrzymał za nie niezbyt przychylne recenzje, a za fragmenty poświęcone szatanowi i miłości lesbijskiej poeta został skazany na karę grzywny i oskarżony o obrazę uczuć publicznych. Z książki usunięto sześć wierszy, które ocenione zostały jako zbyt radykalne. Po śmierci ojczyma Baudelaire przeniósł się do matki. W tym czasie opublikował Salon (1859), wyszła druga edycja Kwiatów zła (1861), w której znalazło się trzydzieści pięć nowych wierszy. W tym czasie zaczął mieć coraz częstsze kłopoty ze zdrowiem, skarżył się na bóle głowy i nękające go nocne koszmary. 4 kwietnia 1863 roku Baudelaire opuścił Paryż i przeprowadził się do Brukseli w nadziei, że znajdzie tam wydawcę dla swoich wierszy. Jego stan zdrowia ciągle się pogarszał, a od 1865 cierpiał na ataki apopleksji, na skutek których był częściowo sparaliżowany. 2 lipca 1867 powrócił do Paryża, a 31 sierpnia tego roku umarł u boku matki, w wieku 46 lat.

Twórczość

Pomimo że uprawiał zarówno poezję, jak i krytykę literacką, Baudelaire zyskał popularność przede wszystkim jako poeta. Jego wiersze są czytane do dziś, a wielu badaczy uważa Kwiaty zła za najważniejsze wydarzenie w całej historii poezji XIX wieku. A to dlatego, że znalazły się w nim pierwowzory niemal wszystkich symbolicznych motywów i pierwsze ślady modernistycznej świadomości artystycznej.

Prozą napisał głównie recenzje i krytyki, a także kilka krótkich opowiadań i powieści. Jedną z jego najwcześniejszych prac jest autobiograficzna powieść zatytułowana Fanfarlo. Główny bohater tego utworu, niejaki Samuel Cramer, odzwierciedla wiele z Baudelaire’owskich poglądów i uczuć. Niedługo po jej opublikowaniu poeta zaczął tłumaczyć dzieła Edgara Allana Poego na francuski. Podziw dla amerykańskiego artysty towarzyszył mu przez całe życie, właściwie całkowicie się z nim utożsamił, włączając do swojej poezji wiele z jego przemyśleń i pomysłów.

Baudelaire’a, choć tworzył w okresie romantyzmu, trudno nazwać klasycznym romantykiem.

Podobnie jak Poe nie znosił romantycznej czci dla spontaniczności i inspiracji. Wierzył, że twórczość nie jest możliwa bez pewnego rodzaju rygoru i dyscypliny. Dlatego też na okrągło poprawiał swe wiersze, starając się im nadać formę idealną. Miał dużo szacunku dla techniki i cenił ją bardziej niż poetycką wyobraźnię, uważając, że sama wyobraźnia bez techniki nic nie znaczy.

Baudelaire sprzeciwiał się również romantycznemu umiłowaniu natury. Sam uwielbiał sztuczność i wszystko, co nowoczesne. Jego wiersze pełne są drobiazgów zapełniających współczesne miejskie życie, takich jak perfumy, biżuteria, drogie kamienie i pióra. Kochał miasto, z całą jego nierównością, brzydotą i skorumpowaniem, opisywał paryskie ulice pełne prostytutek i biedoty, jednocześnie podkreślając to, co najpiękniejsze: feerie świateł, nocne lokale i szerokie bulwary. Był jednym z pierwszych, którzy nowoczesne miasto uczynili tematem swojej twórczości i jedynym sobie współczesnym, który opisywał je z fascynacją.

Drugim tematem obsesyjnie przewijającym się przez jego twórczość jest śmierć. Pociągała go ona i odpychała zarazem. Fascynowała jako możliwość niebytu i mierziła fizycznością i rozkładem. Jest w tym względzie Baudelaire kontynuatorem XVII-wiecznych poetów barokowych, którzy fascynowali się przemijalnością i kruchością ciała, rozkładem i śmiercią.

Nowatorstwo w poezji Baudelaire’a

polega na tym, iż zerwał on z tematami stylizowanymi i konwencjami. Tematyką swojej poezji uczynił środowisko, w którym żył. Opisywał fragmenty paryskiego życia bez upiększeń, nawet te brutalne i ostre. Duchowa wyższość artysty, koncepcja poety przeklętego i ograniczonego przez rzeczywistość, wszechogarniający pesymizm i potrzeba radości oraz piękna to motywy, które dopełniały tematykę jego wierszy i tak bardzo fascynowały jego następców: modernistów i dekadentów.

Baudelaire poza nowoczesnym pojęciem symbolu wprowadził do poezji zjawisko synestezji, które stało się podstawą nowoczesnej wrażliwości artystycznej. Zdaniem poety, powoływanie się na samą imaginację nie wystarcza, by wypełnić świat poetyckich wizji. Musi być ona uzupełniona o doświadczenia zmysłowe, takie jak: zapachy, barwy i dźwięki, by w pełni oddać różne odcienie nastrojów czy uczuć i dotrzeć do samego jądra rzeczywistości. W ten sposób Baudelaire zdefiniował jako pierwszy jeden z najważniejszych postulatów symbolizmu.

Najważniejsze dzieła

Kwiaty zła (1857)

To jeden z najważniejszych tomików poezji XIX wieku. Na jego pierwsze wydanie złożyło się sto jeden wierszy zebranych w sześciu księgach. Jego ukazanie się wstrząsnęło ówczesnym życiem kulturalnym. Baudelaire szokował mieszczańskiego czytelnika, ostentacyjnie zrywając z klasycznymi, konwencjonalnymi tematami i wprowadzając kontrowersyjne, zupełnie nowe treści. Wiersze te epatowały brzydotą, kalectwem i zgnilizną, pełne były erotycznych perwersji i inwokacji do szatana, drwin z kościoła i małżeństwa, a to wszystko przemieszane z głębokimi lirycznymi refleksjami. To nie mogło obyć się bez echa: poetę oskarżono o obrazę moralności publicznej i skazano na karę grzywny, a kontrowersyjne utwory ocenzurowano.

Najważniejsze z nich to:

Padlina

Jest to niby wspomnienie ze spaceru z ukochaną. W trakcie romantycznej przechadzki bohaterowie trafiają na rozkładające się zwłoki kobiety. Baudelaire opisuje ten widok, nie szczędząc drastycznych szczegółów zgnilizny i gnijących części ciała. Pointą wiersza jest wypowiedź kochanka, który przypomina, iż jego ukochana kiedyś również upodobni się do tego obrazu. Ta złowroga apostrofa jest wyrazem przemijalności ludzkiego życia i urody, przypomina o kruchości, rozkładzie i śmierci, tak jak to widzieli poeci barokowi.

Albatros

To krótka historia o ptaku, albatrosie, więzionym na pokładzie statku. Z daleka potężny i piękny, z bliska wydaje się kaleki i szpetny. W rzeczywistości jest to opowieść o artyście, a ptak staje się jego alegorią. Artysta tak jak ptak w locie, jest piękny i wielki w momencie tworzenia, lecz gdy tylko dotyka ziemi, staje się mały, kaleki i śmieszny. Obraz ten, reprezentatywny dla ideologii dekadentyzmu, stał się modnym motywem symbolizującym artystę i jego niemoc przystosowania się do zwykłego świata.

Spleen II

Obraz, który wyłania się z lektury wiersza, jest dość ponury i przygnębiający. Z nieba zasnutego szarymi chmurami leją się strugi deszczu. W dali więzienne kraty i światło dnia wydobywające się niczym z grobu – to elementy, które staną się niezwykle popularne w poezji dekadentyzmu. Podmiot liryczny, przemawiający w pierwszej osobie, pojawia się jako postać przygnębiona, w postawie manifestującej stan niemocy, ze zwieszonymi ramionami. Obraz roztaczający się przed naszymi oczami to stan jego duszy – ogarnia go spleen, przygnębienie i nuda istnienia. Wiersz pełen jest synestezyjnych elementów: szarości, ciszy przemieszanej z biciem dzwonów, wilgoci ziemi.

Zapamiętaj utwory

Salon 1845: to zbiór krytyk i recenzji, jedna z pierwszych książek w dorobku poety, w której znalazły się krytyki dzieł Eugeniusza Delacroix. Baudelaire poświęcił w niej dużo miejsca sztuce współczesnej, wyrażając swe głębokie poparcie dla nowych, awangardowych prądów w plastyce. Później Salony zaczęły wychodzić cyklicznie.

Fanfarlo (1847) – pierwsza opublikowana powieść poety. Jest to krótka historia, która przez wielu uważana jest za fikcyjną biografię poety. Jej główny bohater, Samuel Cramer, wypowiada wiele przypisywanych Baudelaire’owi kwestii, między innymi na temat miłości i piękna.

Kwiaty zła (1857) – to najsłynniejsze dzieło Baudelaire’a. Jest ono manifestem nowej, nieskrępowanej wyobraźni poetyckiej, zawiera postulaty sformułowania nowych jej praw, między innymi rewizji dotychczasowych kanonów piękna.

Baudelaire to jeden z najważniejszych poetów francuskich XIX wieku. Jego tomik poetycki Kwiaty zła wywołał wiele kontrowersji w artystycznym świecie Paryża. Baudelaire sprzeciwił się skonwencjonalizowanym, sztywnym tematom klasycznej poezji i sam wprowadził do niej nowe treści. Jednak jego pomysły nie od razu spotkały się z akceptacją. Współcześni nie rozumieli go, a sam poeta musiał cenzurować swoje wiersze. Dokonania Baudelaire’a w pełni docenili dopiero potomni. Stał się on bożyszczem modernistycznych poetów. Naśladowali oni jego sposób pisania, styl życia, a także ubierania się. Twórczość Baudelaire’a stała się pierwowzorem dla symbolistów i zapowiadała wygląd współczesnej poezji w ogóle. Kontynuatorami wątków podjętych przez Baudelaire’a są dwudziestowieczni turpiści. W Polsce ich reprezentantem był Stanisław Grochowiak.

Zapamiętaj!

Salon 1845: to zbiór krytyk i recenzji, jedna z pierwszych książek w dorobku poety, w której znalazły się krytyki dzieł Eugeniusza Delacroix. Baudelaire poświęcił w niej dużo miejsca sztuce współczesnej, wyrażając swe głębokie poparcie dla nowych, awangardowych prądów w plastyce. Później Salony zaczęły wychodzić cyklicznie.

Fanfarlo (1847) – pierwsza opublikowana powieść poety. Jest to krótka historia, która przez wielu uważana jest za fikcyjną biografię poety. Jej główny bohater, Samuel Cramer, wypowiada wiele przypisywanych Baudelaire’owi kwestii, między innymi na temat miłości i piękna.

Kwiaty zła (1857) – to najsłynniejsze dzieło Baudelaire’a. Jest ono manifestem nowej, nieskrępowanej wyobraźni poetyckiej, zawiera postulaty sformułowania nowych jej praw, między innymi rewizji dotychczasowych kanonów piękna.

Ważne miejsce

Paryż – miejsce urodzin i śmierci poety. Paryż był również jednym z bohaterów jego twórczości. Opisywał jego ulice i skwery, paryski tłum pojawiał się w jego esejach i poezji. Baudelaire zakochany był w gwarze wielkomiejskiego życia, czego świadectwem Malarz współczesnego życia – esej literacki z 1863 roku poświęcony Constantemu Guys, malarzowi, któremu, zdaniem Baudelaire’a, udało się uchwycić kwintesencję nowoczesnego życia.

Ważne osoby w życiu poety to przede wszystkim kobiety:

Matka – jedyna osoba, która go rozumiała i była mu wierna przez całe życie. Do niej sprowadził się po śmierci znienawidzonego ojczyma. Na jej rękach umarł jako 46-letni mężczyzna.
Jeanne Duval – pierwsza i największa miłość poety. Duval była aktorką w Dzielnicy Łacińskiej, jej zadedykował wiele ze swych utworów. Ze względu na ciemny kolor skóry nazywano ją Czarną Wenus.
Marie Daubrun – to kolejna z metresa Baudelaire’a, także aktorka. Podczas związku z nią poeta spotykał się równolegle z inną pięknością Paryża, Apollonie Sabatier.

Uwaga!

Baudelaire przez całe swoje życie właściwie nie pracował, utrzymywała go matka i ojczym. Pieniądze nie trzymały się go, odziedziczony po ojczymie spadek roztrwonił z zawrotną szybkością. Często popadał w długi. Pieniądze wydawał na alkohol i narkotyki. Żył na skraju nędzy, do której doprowadził go wyrok grzywny po wydrukowaniu Kwiatów zła. Nigdy się z niego nie otrząsnął.

Nierozumiany przez współczesnych, prawdziwą sławę zyskał dopiero pośmiertnie. Ogłoszono go ojcem symbolizmu, a jego poezja stała się wzorem nowoczesnej twórczości. Symboliści widzieli w nim przede wszystkim piewcę amoralności. Z kolei XX-wieczny egzystencjalizm uczynił go swoim patronem, ponieważ obsesyjnie powracał do zagadki bytu i nicości oraz absurdu istnienia, Jean Paul Sartre poświęcił mu nawet osobny traktat. W Polsce fascynował się nim głównie Przybyszewski, autor satanistycznej poezji i prekursor dekadentyzmu.

Zobacz:

Czy brzydota może być piękna? Rozważ ten problem, odnosząc się do Padliny Charles’a Baudelaire’a.

Kim jest artysta? Jakie jest jego miejsce w społeczeństwie?