Epoka – Młoda Polska.
Miejsca – Zakopane –willa Harenda, znany dom Kasprowicza.
Nurt – przede wszystkim modernizm i symbolizm młodopolski.
Miejsce w polskiej literaturze – istotne zwłaszcza w Młodej Polsce. To jeden z najzdolniejszych poetów tego czasu z Tetmajerem i Micińskim tworzą modernistyczną trójcę.
Biografia
Jan Kasprowicz urodził się 12 XII 1860 w Szymborzu pod Inowrocławiem. Pochodził z rodziny chłopskiej, jego ojciec był analfabetą. Przyszły poeta, na szczęście dla literatury polskiej posłany do szkół, zdradza talent literacki już od najmłodszych lat. Po studiach w Lipsku działał aktywnie w organizacjach socjalistycznych, za co trafił na 6 miesięcy do więzienia. Rozczarowany niemieckimi doświadczeniami osiada we Lwowie, gdzie po pewnym czasie obejmuje katedrę stworzonej specjalnie dla niego komparatystyki na tamtejszym uniwersytecie. Trzykrotnie i krótkotrwale żonaty. Jego druga żona Jadwiga porzuciła go… dla demonicznego Stanisława Przybyszewskiego. W czasie I wojny Kasprowicz sympatyzował nadal z socjalistami, biorąc nawet udział w interwencji na rzecz uwolnienia Lenina w 1914 roku. Poeta umiera w 1926 roku w Poroninie.
To trzeba wiedzieć, tego szukaj w wierszu:
Twórczość Jana Kasprowicza można podzielić na cztery okresy:
- Naturalistyczny (do 1891) – to utwory zwłaszcza o tematyce chłopskiej, między innymi cykl sonetów Z chałupy, w których w sposób fotograficzno-reporterski ukazał nędzę chłopów.
- Modernistyczny – przełom wywołany, między innymi, tragicznym rozstaniem z żoną. Poeta tworzy smutne i nastrojowe liryki. Fascynują go zwłaszcza dzikie Tatry. powstaje wtedy np. cykl czterech sonetów Krzak dzikiej róży, które realizują założenia symbolizmu.
- Ekspresjonistyczny – powstaje najbardziej dramatyczna i katastroficzna poezja Kasprowicza. Poeta przedstawia apokaliptyczne obrazy końca świata i zagłady ludzkości. Powstały w tym okresie zbiór Hymny zawiera takie utwory, jak Ginącemu światu, Salve Regina, Święty Boże, Święty mocny oraz Dies irae.
- Franciszkański, bowiem poszukiwanie odpowiedzi na podstawowe pytania metafizyczne i religijne doprowadziły poetę do franciszkanizmu.
Dlatego znajdziesz:
We wczesnych wierszach elementy realizmu i naturalizmu – szczegółowe opisy nędzy chłopskiej, chorób, głodu, wycieńczenia, trudów nauki. Warto przywołać wątek biograficzny – poeta pochodził z kujawskiej wsi.
W utworach po 1891 roku – etapu modernistycznego – elementy impresjonistyczne i modernistyczne.
- Opisy pejzażu górskiego, uczuć dekadenckich, poczucia samotności i schyłkowości świata.
- Tu też symbolizm – krzak dzikiej róży jako samotna jednostka targana podmuchami wiatru.
- Poeta impresjonistyczny wielką wagę przykłada do pejzażu – barw, ulotności, odczuć.
Synestezja – zabieg lubiany przez modernistów – zabawa odczuciami zmysłowymi – przypisanie zapachu barwie, barwie smaku, albo dźwięku, dźwiękowi barwy itp.
Bunt przeciw Bogu w ekspresjonistycznych hymnach. Relacja Bóg – człowiek – to ważny temat Kasprowicza. najpierw dramatyczne, pełne goryczy oskarżenie Stwórcy – np. w hymnie Święty Boże, Święty Mocny…, a potem miłość do Niego i aprobata Jego woli. Hymny są świadectwem przełomu światopoglądowego poety i próbą znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytania: kim jest człowiek?, kim jest Bóg?, jaki jest Jego stosunek do człowieka? Święty Boże – hymn, w którym Bóg zostaje ukazany jako zimny, nieczuły, obojętny na los człowieka. Przestałem się wadzić z Bogiem… – utwór zamykający ostre oskarżenia Stwórcy o znieczulicę i okrucieństwo względem człowieka zawarte np. w Dies irae. Księga ubogich jest wyrazem akceptacji świata, zbliżenia się do postawy franciszkańskiej i fascynacji góralskim folklorem.
Motyw apokalipsy w Hymnach. Poeta rysuje przejmujący obraz a końca świata – warto przemyśleć zestawienie z herbertowskim U wrót doliny i Miłosza Piosenką o końcu świata. Trzech poetów – trzy kompletnie różne pomysły
Temat patriotyczny – znany wiersz – Jan Kasprowicz. – wiersz poświęcony pojęciu ojczyzny – jasny, prosty i wzruszający. Nie powinniśmy ufać ludziom, którzy afiszują się swoją miłością do kraju, bo na pewno jest w tym coś nieszczerego.
Zapamiętaj o Kasprowiczu
- Poeta – chłop – należy pamiętać, że nasz najlepszy poeta modernistyczny pochodził z rodziny chłopskiej – kształcił się właściwie „od zera” i już w młodości zasłynął jako twórca.
- Poezja ludowa – to dziedzina twórczości poety nieodłącznie związana z jego pochodzeniem. Kasprowicz we wczesnym okresie przedstawia głównie nędzne warunki bytowania chłopstwa, zwraca uwagę na nierówności społeczne, w czym zbliża się po trosze do haseł pozytywistycznych.
- Katastrofizm – poezja modernistyczna Kasprowicza należy do najbardziej chyba pesymistycznych w naszej literaturze. Kasprowicza można poniekąd uznawać za twórcę katastrofizmu w Polsce. Jego Hymny wywarły wielki wpływ na poezję Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego.
Możliwe tematy
- Bunt przeciwko Bogu i nędznej egzystencji człowieka – porównaj nastroje nadawcy wypowiedzi i zarzuty stawiane Bogu we fragmencie Wielkiej Improwizacji (III cz. Dziadów Mickiewicza) z oskarżeniem przeciwko Bogu sformułowanym w przedstawionym fragmencie Dies irae.
- Elementy ekspresjonizmu i katastrofizmu w przedstawionych fragmentach Dies irae.
- Zgoda z Bogiem – porównaj, jak została ona ukazana w Trenie XIX Jana Kochanowskiego i Przestałem się wadzić z Bogiem… Jana Kasprowicza.
- Zinterpretuj symbole zawarte w jednym z sonetów z Krzaka dzikiej róży. Uwaga – W Krzaku dzikiej róży w ciemnych smreczynach… poeta poprzez obrazy przyrody tatrzańskiej oraz impresjonistyczną grę kolorów buduje nastrój, który wyraża trudne do nazwania wprost nastroje związane z przemijaniem i trwaniem, siłą i kruchością, pięknem. Wykorzystuje bogatą symbolikę krzaka dzikiej róży – niezwykle rzadkiej w górach rośliny – i starej, próchniejącej limby.
Zobacz:
Jan Kasprowicz – ewolucja postawy światopoglądowej i artystycznej
Przemiany w twórczości Jana Kasprowicza. Odwołaj się w pracy do znanych przykładów.