Pytania
Udowodnij, że „Konrad Wallenrod” jest powieścią poetycką.
Utwór Mickiewicza spełnia wszystkie podstawowe reguły gatunku powieści poetyckiej.
- W utworze brak jest przyczynowo-skutkowego powiązania ze sobą poszczególnych scen, kolejna scena nie musi być następstwem poprzedniej. Na przykład scena VI Pożegnanie przynosi obraz klęski Krzyżaków i śmierci bohatera, natomiast nie ma przed nią sceny opisującej przegraną bitwę.
- Niechronologiczność akcji – na przykład w scenie I dowiadujemy się o wyborze Konrada na wielkiego mistrza, a dopiero później, w scenie IV Uczta Halban rekonstruuje wcześniejsze dzieje bohatera. Następuje tu tak zwana inwersja czasowa fabuły.
- Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy – mamy tu fragmenty liryczne, jak na przykład Pieśń o Wilii, Hymn do Ducha Świętego, czy Pieśń wajdeloty; fragmenty epickie, jak Przemowa, Powieść wajdeloty; balladę Alpuhara czy fragment dramatyczny – rozmowę Konrada z Aldoną w scenie VI Pożegnanie.
- Historyzm utworu – autor traktuje prawdę historyczną dość swobodnie, jedynie jako tło opisywanych wydarzeń, aby ukryć tematykę współczesną, przenosi czas akcji utworu w głębokie średniowiecze.
- Kreacja głównego bohatera – jest to typowy bohater bajroniczny, wzbogacony jednak o dylematy narodowe; już sam tytuł wskazuje, że najważniejszy będzie dramat rozgrywający się we wnętrzu romantycznego bohatera.
- Nastrojowość i tajemniczość – autor za pomocą scenerii (noc, szarość świtu) buduje atmosferę grozy, poprzez niedomówienia stwarza aurę tajemniczości i piętna klątwy ciążącej nad głównym bohaterem.
Na czym polega kostium historyczny i poetyka maski w „Konradzie Wallenrodzie”?
- Powieść poetycka podejmuje problematykę narodową i niepodległościową, ale ze względu na zabory i carską cenzurę Mickiewicz nie mógł pisać wprost o możliwościach walki z wrogiem.
- Kostium historyczny polega na tym, że akcję utworu przeniósł autor w wiek XIV, a zamiast konfliktu Polacy – Rosjanie ukazał konflikt Litwini – Krzyżacy. Tak więc o sprawach współczesnych pisał pod przykryciem minionej przeszłości.
- Główny problem utworu to dylemat współczesnego spiskowca, człowieka zmuszonego przez okoliczności zewnętrzne do przyjęcia postawy fałszu i hipokryzji. Znów dość swobodnie Mickiewicz potraktował historię i pokazał te problemy spersonifikowane w postaci Litwina, który stał się wielkim mistrzem krzyżackim.
- Poetyka maski – Wallenrod cały czas działa w „masce” zaangażowanego w wojnę z Litwą Krzyżaka, a w rzeczywistości nienawidzi zakonu i dąży do jego zguby. Aby jego plan okazał się skuteczny, musi nieustannie kamuflować własną tożsamość i przekonania.
- Utwór Mickiewicza został przez Polaków odczytany jako apologia działań spiskowych i zachęta do przyjęcia postawy wallenrodycznej – udawania posłuszeństwa wobec caratu i przygotowywania w skrytości przyszłego powstania.
Dlaczego Wallenrod wybrał taktykę lisa w walce z zakonem?
Odpowiedź powinieneś zacząć od odwołania do Księcia Machiavellego i wyjaśnienia, na czym polegały strategie lisa i lwa.
- Taktyka lisa – to taktyka działania skrytego, posługującego się podstępem, oszustwem, a nawet zdradą w imię osiągnięcia wyższego celu.
- Wallenrod wybiera taką właśnie taktykę, gdyż ma świadomość, że Litwa jest zbyt słaba, aby w otwartej walce pokonać Krzyżaków.
- Konrad postanawia walczyć podstępem, w odpowiedzi na zdradę niektórych książąt litewskich, na przykład Witolda.
- Jest indywidualistą i pragnie samotnie, w pojedynkę zemścić się na wrogu i ocalić swój naród. Ta samotnicza ofiara ma cechy prometejskiego poświęcenia. Znając strukturę zakonu i metody walki Niemców, Konrad postanawia wykorzystać swoją wiedzę przeciw nim i uderzyć w najsłabsze miejsce.
- Halban mówi Konradowi, że „bronią niewolników podstępy”. Wobec przeważającej liczby wroga tylko taka metoda – przeniknięcia w struktury Zakonu i doprowadzenia do jego klęski, jest metodą skuteczną.
Praktyczna uwaga do odpowiedzi
Tę odpowiedź musisz zbudować niejako w formie rozprawki, czyli zebrać i uporządkować poszczególne argumenty. Zacznij od zdefiniowania pojęcia obecnego w pytaniu, nie obejdzie się bez odwołania do makiawelizmu. Najważniejszy argument o skuteczności wybranej strategii walki przesuń do zakończenia, ma on bowiem spuentować twoją odpowiedź.
Jakie wartości musiał poświęcić Wallenrod dla zrealizowania swojej misji?
Od czego zacząć?
Na początku wyjaśnij, na czym polegała misja Wallenroda. Było nią zniszczenie odwiecznego wroga Litwy, czyli zakonu krzyżackiego. Dokonać tego dzieła mógł jedynie, wnikając w strukturę zakonu i zajmując w nim najwyższe stanowisko, aby swoimi decyzjami doprowadzić do klęski i rozbicia Krzyżaków.
Co w rozwinięciu?
- Konrad przede wszystkim poświęcił swoje szczęście osobiste, spokojne życie u boku Aldony na Litwie. Zwróć też uwagę, że swoją ukochaną skazał na wieloletnie cierpienie opuszczając ją. Po latach okazało się, że towarzyszyła mu w wieży jako pustelnica.
- Bohater poświęcił także etos rycerski, w którego zasadach był wychowywany. Walcząc podstępem i zdradą, sprzeniewierzył się wszelkim zasadom honoru i odwagi obowiązującym średniowiecznego wojownika.
- Poświęcił również zasady chrześcijańskie. Prawdopodobnie zabił rycerza Konrada Wallenroda i pod jego imieniem robił dalsza karierę w zakonie. Świadomie wysłał na śmierć tysiące przedstawicieli zakonu, zgotował zgubę ludziom, którzy go niegdyś wychowywali.
- Koszty etyczne: Konrad poświęcił właściwie całe swoje życie, własną godność i szacunek do samego siebie, a także spokój sumienia. Przypomnij, że właśnie to poświęcenie było przyczyną narastającego konfliktu wewnętrznego bohatera, a w konsekwencji jego samobójstwa, gdyż życie Konrada po dokonaniu dzieła zemsty stałoby się jałowe.
Praktyczna uwaga do odpowiedzi
Pamiętaj, że odpowiedź na ten temat musi być klarowna i uporządkowana. Nie możesz mówić o wszystkim naraz! Dlatego posegreguj sobie te „wartości” według hierarchii ważności, na przykład: miłość, szczęście osobiste, etos rycerza, etos chrześcijanina, wartości etyczne. W podsumowaniu możesz powrócić do makiawelicznej myśli o tym, że cel najwyższy, czyli dobro ojczyzny, usprawiedliwia wszystkie środki działania.
Dlaczego Halban nie popełnia samobójstwa razem z Konradem?
- Wyjdź od analizy ostatniej sceny powieści poetyckiej. Gdy Konrad wypija truciznę i proponuje drugą czarę Halbanowi, ten chwilę waha się, po czym odmawia.
- Halban chce towarzyszyć Konradowi, którego dzieła zemsty był inspiratorem, do końca i zamknąć jego powieki.
- Sam mówi, że będzie żył po to, aby „sławę twego czynu zachował światu, rozgłosił na wieki”.
- Halban jest przede wszystkim bardem i poetą ludowym, wierzy w moc „żywego słowa”, które może zmieniać ludzką psychikę i motywować do czynu.
- Jest przekonany, że czyn Konrada jest na tyle bohaterski, iż trzeba go uwiecznić w pieśniach, a jego imię rozsławić po całej Litwie.
- Wajdelota wierzy też w tyrtejską moc poezji. Tylko dzięki pieśniom Konrad i jego czyn wydadzą w przyszłości owoce – „Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości”.
- Podsumuj – Halban w pewien sposób jest współautorem szatańskiego pomysłu zemsty, to on od najmłodszych lat wpajał Konradowi miłość do Litwy i nienawiść do Krzyżaków. Towarzyszył też Konradowi wiernie podczas niełatwego dokonywania aktu zemsty. Czuje się więc odpowiedzialny za kreowanie mitu Konrada wśród ludności litewskiej.
Praktyczna uwaga do odpowiedzi
Wydaje się, że to pytanie stoi niejako na marginesie całego utworu, a więc jest dość podchwytliwe. W realizacji tej odpowiedzi może pomóc Ci, oczywiście, ostatnia scena, czyli Pożegnanie, zajrzyj też jednak do Pieśni wajdeloty, w której jest mowa na temat roli poety i poezji.
Kostium historyczny i poetyka maski w „Konradzie Wallenrodzie”.
Jak zacząć?
- Wyjaśnieniem, jak rozumiesz terminy tematu. Kostium historyczny polega na tym, że akcję utworu przeniósł autor w wiek XIV, a zamiast konfliktu Polacy – Rosjanie ukazał konflikt Litwini – Krzyżacy. Tak więc o sprawach współczesnych pisał pod przykryciem minionej przeszłości.
- Maskę zaś nakłada sam bohater, który musi grać rolę krzyżackiego przywódcy.
W rozwinięciu
- Przyczyna zabiegu – powieść poetycka podejmuje problematykę narodową i niepodległościową, ale ze względu na zabory i carską cenzurę Mickiewicz nie mógł pisać wprost o możliwościach walki z wrogiem.
- Główny problem utworu to dylemat współczesnego spiskowca, człowieka zmuszonego przez okoliczności zewnętrzne do przyjęcia postawy fałszu i hipokryzji. Znów dość swobodnie Mickiewicz potraktował historię i pokazał te problemy spersonifikowane w postaci Litwina, który stał się wielkim mistrzem krzyżackim. Warto przy tym zauważyć, że odwołał się do lubianej i modnej w eposie atmosfery wieków średnich.
- Poetyka maski – Wallenrod cały czas działa w „masce” zaangażowanego w wojnę z Litwą Krzyżaka, a w rzeczywistości nienawidzi zakonu i dąży do jego zguby. Aby jego plan okazał się skuteczny, musi nieustannie kamuflować własną tożsamość i przekonania.
- Skutki dzieła – utwór Mickiewicza został przez Polaków odczytany jako apologia działań spiskowych i zachęta do przyjęcia postawy walenrodycznej – udawania posłuszeństwa wobec caratu i przygotowywania w skrytości przyszłego powstania.
W zakończeniu – maska, spisek, osłona nocy – stały się charakterystycznymi dla romantycznej literatury symbolami walki o wolność. Nawet synonimem epoki. Z całą pewnością można stwierdzić, że utwór Mickiewicza przyczynił się do tego i to nie tylko w ramach literatury, ale i historii. „Słowo stało się ciałem, a Wallenrod – Belwederem” miał powiedzieć jeden z powstańców powstania listopadowego.
Konrada Wallenroda możesz wykorzystać jako przykład w pracach o:
- Motywie szpiega, zdrady, dwuznacznych moralnie metod walki i czynów bohaterów.
Będzie wówczas najlepszym przykładem – w tym samym utworze jest jeszcze inny przykład podobnego działania – mianowicie czyn Araba w obronie Grenady – tego, który przeniósł zarazę do obozu wroga. Przy takiej prezentacji warto cofnąć się do antyku i przywołać konia trojańskiego – podstęp Odysa, bohatera greckiego. Dylemat nie jest łatwy – już gdy sięgniesz po bohaterów II wojny światowej – konspiracji i szpiegostwa przeciw faszystom sprawa wydaje się jasna i bynajmniej nie dwuznaczna. Może więc odpowiedzi na temat oceny czynu nie należy szukać w metodzie walki tylko w sile, przeciw której ta walka została podjęta?
- Rycerzach i rycerstwie, etosie rycerskim.
Śmiało Wallenrod może stanąć koło rycerza Rolanda, obok Tristana, Lancelota, Zawiszy Czarnego – o ile mówimy tylko o rycerstwie średniowiecznym. Jeśli poszerzymy zakres można porównywać go z rycerzem antycznym (na przykład z Odysem czy Hektorem – pierwszy podobnie używa podstępu, drugi podobnie musi dla ojczyzny pozostawić ukochaną żonę).
- Motywie zakonu krzyżackiego w polskiej literaturze.
Bardzo ciekawy materiał i wcale niemało lektur – a Konrad Wallenrod pasuje idealnie. Drugim sztandarowym dziełem byliby Krzyżacy Henryka Sienkiewicza, a zestawienie Wallenroda z Jurandem może doprowadzić do ciekawych wniosków. Dziełem malarskim uświetniającym prezentacje byłaby, oczywiście, reprodukcja Bitwy pod Grunwaldem Matejki. Można też wykorzystać fragmenty filmu Krzyżacy i kroniki Jana Długosza.
- Porzuceniu dla ojczyzny, czy też idei ukochanej kobiety.
Bardzo romantyczny motyw – choć jeśli sięgnąć do antyku, wzorcowym bohaterem jest Hektor żegnający Andromachę (prezentację można uświetnić obrazem Chirico zestawionym z płótnem polskiego malarza – Gierymskiego Pożegnanie powstańca). Materiału jest sporo – z prozy Orzeszkowej można przywołać Andrzeja Korczyńskiego z Nad Niemnem, bohaterów noweli Gloria victis, z Trylogii pożegnanie Wołodyjowskiego z żoną Basią, wreszcie Warszawianka Wyspiańskiego. Swoistym modelem kontrastowym rozstania dla idei może być decyzja Judyma z Ludzi bezdomnych.
- Roli poety i poezji – w Konradzie Wallenrodzie odgrywa kluczową rolę.
A dyskusja o powinnościach poezji trwa przez wieki. Warto pamiętać przy tym temacie, że to właśnie romantyzm nadał jej ważną, historyczną misję do spełnienia, przywołał jej moc tyrtejską, siłę ocalania pamięci narodowej. Kiedy nadejdzie wyzwolenie, pierwszą rzeczą, jaką zechcą zrobić młodzi poeci dwudziestolecia międzywojennego – to „zrzucić z ramion płaszcz Konrada”, a poezji pozwolić być beztroską. Przy tym temacie nie da się pominąć Wielkiej Improwizacji z Dziadów Adama Mickiewicza.
- Postaciach przebranych – bohaterach, którzy celowo nakładają maskę, funkcjonują pod przybranym nazwiskiem.
Jest ich niemało – Wallenrod może stanąć tu obok Mickiewiczowskich Jacka Soplicy, Grażyny, Sienkiewiczowskiego Andrzeja Kmicica, Kordiana Słowackiego, Konrada z Wyzwolenia Wyspiańskiego, Hamleta Szekspira. Przy takim temacie nie obejdzie się bez porównania funkcji, jakie spełniają maski różnych bohaterów.
- Literackich scenach śmierci.
Scena samobójstwa Wallenroda została wyeksponowana w utworze, zbudowana teatralnie – bohater z mieczem w dłoni i z kielichem trucizny porównuje się do Samsona z Biblii.
Zobacz:
Konrad Wallenrod – narodowy bohater czy zdrajca? Twoja ocena postaci.