Syzyfowe prace

Jaka jest kompozycja Syzyfowych prac?

Powieść jest zbudowana z 16 rozdziałów. Wszystkie są jakby zamkniętą całością. Akcja powieści jest pozbawiona intrygi, składa się niejako z kolejnych obrazów – epizodów, uporządkowanych chronologicznie. „Syzyfowe prace” są zbudowane na zasadzie narracji personalnej – pozycja narratora nakłada się na pozycję jednej lub więcej postaci, które są zaangażowane w opowiadaną historię, ale nie mówią o niej w pierwszej osobie.

Gdzie toczy się akcja książki?

Miejscem akcji są: wieś Gawronki (majątek Borowiczów), Owczary (szkoła elementarna), Kleryków (gimnazjum).

Kiedy toczy się akcja powieści Stefana Żeromskiego?

Akcja toczy się w latach 1871 – 1881. Wspomnienia Szymona Nogi sięgają do powstania styczniowego.

Jakie są najważniejsze problemy, poruszane przez pisarza w powieści?

Rusyfikacja
To narzucanie języka, kultury, wpływów rosyjskich innym narodom lub grupom etnicznym. Cel rusyfikacji: zdobycie dominacji Rosjan nad innymi, okupowanymi narodami.

Przyjaźń
Trudno mówić o wielkiej przyjaźni między chłopcami. Marcin jest samolubny i krytyczny wobec reszty kolegów. Publicznie występuje przeciwko Fidze Waleckiemu. Jedynie Radkowi okazuje zrozumienie i pomaga. Andrzej ze względu na swoje pochodzenie stroni od innych uczniów, nie zaprzyjaźni się z żadnym z nich. Bernard był pod specjalnym nadzorem nauczycieli i nie mógł sobie pozwolić na bliższy kontakt z którymkolwiek z chłopców. Tak jest do czasu jego wystąpienia na lekcji polskiego. Odważna deklamacja Reduty Ordona sprawia, że Bernard znajduje się w centrum uwagi i to on właśnie zjednoczy grupę chłopców. Pod wpływem Zygiera zakładają tajne stowarzyszenie patriotyczne. Wspólna konspiracja jednoczy ich, sprawia, że stają się prawdziwymi, wiernymi przyjaciółmi. Najbardziej zaprzyjaźnili się Radek z Zygierem.

Jakie metody stosowali rusyfikatorzy w klerykowskim gimnazjum?

Wszystkie przedmioty wykładane były w języku rosyjskim.
Wprowadzono zakaz używania języka polskiego na terenie szkoły (także na przerwach).
Uczniowie byli nieustannie kontrolowani – na stancjach, w domach.
Namawiano uczniów na uczęszczanie do rosyjskiego teatru.
Lekcje języka polskiego traktowano jak przedmiot nieważny, pobłażano uczniom opuszczającym lekcje języka ojczystego, powierzono prowadzenie tego przedmiotu nauczycielowi zastraszonemu i nudnemu (prof. Sztetler).
Najważniejszych przedmiotów (rosyjski, historia) uczyli zagorzali rusyfikatorzy, najczęściej Rosjanie.
Szkalowano polskich księży, dyskryminowano katolików.
Ingerowano w sprawy kościelne (wymagano, aby pieśni kościelne również były śpiewane po rosyjsku).
Uczniom konfiskowano polskie książki, rewidowano ich rzeczy osobiste.

Czy w takiej szkole można było wytrzymać?

Co to za nauczyciele, którzy wyśmiewali uczniów z niższych warstw społecznych i zaostrzali konflikty między nimi? Faworyzowali zdolniejszych, chcąc pozyskać ich dla swych idei. Za karę siedziało się w kozie, rewidowane były tornistry. Nagradzano donosicielstwo, bezmyślne wkuwanie i całkowity posłuch. Wszystkie przedmioty oprócz religii katolickiej nauczane były w języku rosyjskim. Język polski stał się przedmiotem nadobowiązkowym. Dzieci nie mogły mówić po polsku. Chciano, by mówiły, a wręcz myślały tylko po rosyjsku. A rzecznika praw dziewiętnastowieczni uczniowie nie mieli.

Jakie jest miejsce akcji Jaką rolę odgrywa literatura w powieści?

Przełomowym momentem jest lekcja polskiego, na której Bernard recytuje Redutę Ordona Mickiewicza. Uczniowie klerykowskiego gimnazjum nie mogli czytać polskich książek, nie znali więc utworu Mickiewicza. Recytacja Zygiera wstrząsnęła chłopcami.

Jaka książka poza dziełami Mickiewicza zaważyła na poglądach bohaterów? Historia cywilizacji Anglii Buckle’a. Marcin i jego koledzy uświadomili sobie, że wiedza, jaką wpajano im w szkole, nie jest obiektywna i służy jedynie wynaradawianiu polskich uczniów.

Jacy bohaterowie występują w powieści?

Pani Borowiczowa – chorowita i wrażliwa kobieta. Najbardziej na świecie kochała jedynego syna, dla niego zdolna była do największych poświęceń, to ona mobilizowała Marcina do pilnej nauki.

Pan Borowicz – zubożały właściciel ziemski, pracowity i troskliwy.

Profesor Sztetler – nauczyciel polskiego w klerykowskim gimnazjum, zastraszony, uległy wobec władz rosyjskich. W głębi ducha był nadal patriotą, wystąpienie Zygiera również na nim zrobiło ogromne wrażenie (nie zabronił chłopcu deklamować).

Anna Stogowska (Biruta) – uczennica siódmej klasy gimnazjum żeńskiego. Córka polskiego lekarza i Rosjanki. Mimo starań matki, która szczerze sprzyjała polskości, Annę i jej rodzeństwo traktowano jak Rosjan. Biruta jest patriotką, zbuntowana, zamknięta w sobie, przez koleżanki uważana za dziwaczkę.

Antoni Paluszkiewicz – nazywany Kawką, korepetytor dworskich dzieci, pierwszy nauczyciel i opiekun Radka. To on odkrył zdolności chłopca, zmobilizował go do nauki, opłacił jego kształcenie w progimnazjum.

Pani Przepiórkowska – nazywana przez uczniów Przepiórzycą – starsza kobieta prowadząca stancję, znajoma pani Borowiczowej.

Szymon Noga – stary myśliwy mieszkający niedaleko Gawronek, często wspominał powstanie styczniowe.

Marcin Borowicz – główny bohater powieści, jedyny syn niezbyt zamożnych szlachciców. Jako ośmiolatek został wysłany do szkoły elementarnej w Owczarach, później do gimnazjum w Klerykowie. Akcja powieści kończy się, gdy Marcin zdaje maturę i podejmuje decyzję o wyjeździe na studia do Warszawy. Początkowo Marcin nie wzbudza sympatii – jest rozpieszczony, tchórzliwy, niezbyt bystry, egoistyczny. Ulegał wpływom inspektora Zabielskiego, bezwolnie poddawał się wynarodowieniu. Najgorszy moment to jego zdrada wobec Figi Waleckiego. Marcin zamiast udzielić koledze poparcia, przyznał rację rosyjskiemu nauczycielowi. Wyraźna zmiana następuje, kiedy Marcin poznaje Zygiera. Ale także wcześniejsze samodzielne decyzje o kształceniu się niezależnie od programu szkoły (bu-ckle’iści) sprawiają, że Marcin stopniowo staje się wrażliwym, odważnym i odpowiedzialnym patriotą.

Andrzej Radek – syn ubogich fornali ze wsi Pajęczyn Dolny. Wyróżniał się spośród reszty chłopskich dzieci. Dzięki opiece nauczyciela Kawki skończył progimnazjum. Po śmierci opiekuna zdecydował się na kontynuację nauki w Klerykowie. Dumny, uparty, bardzo zdolny, nie znosił, kiedy koledzy wypominali mu jego chłopskie pochodzenie. Złośliwa uwaga Tomkiewicza omal nie była przyczyną wyrzucenia Radka z gimnazjum. Dopiero wstawiennictwo Borowicza zapobiegło surowej karze. Radek, podobnie jak większość kolegów, utrzymywał się z udzielania korepetycji. On jednak w przeciwieństwie do pozostałych uczniów nie mógł liczyć na pomoc finansową rodziny – od kiedy opuścił rodzinną wieś, nie nawiązywał kontaktu z rodzicami.

Bernard Zygier – najbardziej tajemniczy spośród chłopców. Przybył z Warszawy, wydalony z tamtejszego gimnazjum. Dostał tzw. wilczy bilet, czyli bardzo złą opinię. Był uważany za ucznia niebezpiecznego, obawiano się, że będzie buntował kolegów. Dlatego też był pod nieustanną kontrolą nauczycieli, nie pozwalano mu na żadne bliższe kontakty z innymi uczniami. Jego odważna recytacja Reduty Ordona udowodniła, że jest świadomym patriotą, znawcą literatury polskiej. Przewodniczył konspiracyjnej grupie, która spotykała się u Gontali. Najbardziej zaprzyjaźnił się z Radkiem.

Jak można wyjaśnić tytuł Syzyfowe prace?

Jest nawiązaniem do mitologicznej opowieści o królu Syzyfie, który za swój podstęp wobec Zeusa został ukarany – w podziemiach Hadesu musiał wtaczać pod górę olbrzymi głaz. Gdy z wielkim trudem docierał do szczytu, głaz wymykał mu się z rąk. Za każdym razem Syzyf musiał swą pracę rozpoczynać od nowa. Dziś określenie syzyfowa praca oznacza bezowocny wysiłek, daremną pracę.

Tytuł powieści Żeromskiego odnosi się do pracy rusyfikatorów, którzy chcą zwalczyć patriotyzm wśród polskich uczniów. Jest to praca syzyfowa, ponieważ chłopcy nie poddają się i jak głaz wymykają im się z rąk. Pod górę wspinają się też młodzi bohaterowie – ciągle zmagają się z własnymi problemami i z rusyfikacją, ale cały czas mają nadzieję, że ich wysiłek przyniesie im zwycięstwo.

Kim był Syzyf?

Król Syzyf panował w Koryncie. Był ulubieńcem bogów, sam Zeus zapraszał go na uczty. Lecz miał jedną wadę – lubił plotki. W końcu rozgniewał władcę Olimpu tak bardzo, że bóg ukarał plotkarza. Syzyf, strącony do Tartaru, musiał wtaczać ciężki głaz na górę, ale gdy kamień był już u celu, spadał w dół. Pracę musiał zaczynać od nowa. Stąd – syzyfowa praca.
Syzyfowa praca to trudny, ale bezowocny wysiłek, ciężka praca, nie dająca rezultatów.
Wiele mitologicznych zwrotów przetrwało do dziś i są używane w znaczeniu symbolicznym, np:

puszka Pandory oznacza źródło nieszczęść,
pięta achillesowa – słaby punkt,
stajnia Augiasza – wielki bałagan,
koń trojański – niebezpieczny, złowrogi dar lub chytry podstęp.

Jak streściłbyś przebieg wydarzeń?

Szkoła w Owczarach

Marcin rozpoczyna naukę. To jego pierwszy kontakt z rusyfikacją. Wizytacja dyrektora Jaczmiejewa ukazuje, jak żałosną osobą jest nauczyciel Wiechowski.

Egzaminy do gimnazjum

Marcin poznaje moc pieniądza – jedynie płatne lekcje u pana Majewskiego zapewniają chłopcu dostanie się do gimnazjum w Klerykowie.

Początek nauki

Na stancji Marcin musi podporządkować się starszym uczniom. Podobnie jest w szkole. Rosyjscy nauczyciele eliminują wszelkie przejawy polskości.

Śmierć matki

Była dla Marcina zaskoczeniem. Dopiero po kilku miesiącach uświadomi sobie, jak wielką poniósł stratę.

Strzelanie w parku

Niewinna zabawa zakończyła się awanturą. Nauczyciele podejrzewali zawiązanie się spisku wśród uczniów. Na szczęście sprawa się wyjaśniła i zakończyła karą „kozy”.

Lato w Gawronkach – znajomość z myśliwym Nogą

To pierwsze swobodne wakacje Marcina. I pierwszy kontakt z opowieściami o powstaniu styczniowym. Jak na razie, nie zrobiły one na bohaterze większego wrażenia.

Zmiany w gimnazjum

Pojawiają się inspektor Zabielski i dyrektor Kriestoobriadnikow. Rusyfikacja zaostrza się.

Teatr

Wizyta Marcina w teatrze jest dowodem jego lojalności wobec rusyfikatorów.

Andrzej Radek

W Klerykowie pojawia się Radek. Od początku musi zmagać się nie tylko z rusyfikatorami, ale i docinkami kolegów. Dzięki interwencji Marcina Andrzej nie został wyrzucony ze szkoły (miała to być kara za pobicie Tymkiewicza).

Uleganie rusyfikacji

Pod wpływem Zabielskiego Marcin skupia wokół siebie kolegów – zwolenników kultury i nauki rosyjskiej.

Buckle’iści

Przypadkowo znaleziona książka angielskiego badacza zmienia poglądy chłopców. Zaczynają wątpić w szkołę.

Figa Walecki

Zbuntował się przeciwko szkalowaniu katolickich zakonnic. Marcin publicznie potępił jego zachowanie.

Zygier – lekcja polskiego

Do klasy Marcina dochodzi nowy uczeń Bernard Zygier. Trzyma się na uboczu grupy, aż do czasu wyjątkowego wystąpienia na lekcji polskiego – recytacji Reduty Ordona.

Spotkania u Gontali

W patriotycznych zebraniach uczestniczą Marcin, Bernard i Andrzej i kilku innych chłopców. W drodze do Gontali Marcin napada na Majewskiego i mści się na nim za lata upokorzeń.

Biruta – miłość

To uczucie platoniczne. Marcin spotyka Birutę w parku, gdzie przygotowywał się do egzaminu maturalnego.

Pożegnanie z Klerykowem

Już po maturze i wakacjach spędzonych w Gawronkach Marcin po raz ostatni przed wyjazdem na studia przyjeżdża do Klerykowa. Odwiedza Przepiórzycę. Dowiaduje się o wyjeździe Biruty do Rosji. Powieść kończy się sceną pożegnania Marcina z Radkiem.

Dlaczego Marcin się zmienił?

Początkowo Marcin Borowicz był idealnym „materiałem” dla rusyfikatorów. Bardzo chwiejny, ulegał wpływom innych, również rosyjskich nauczycieli. Stał się pupilkiem inspektora Zabielskiego. Często spotykał się u niego z tymi, którzy ulegli rusyfikacji. Studiowali rosyjską literaturę, wygłaszali referaty polityczne, przedstawiające Polskę jako kraj niewoli, gniazdo rozbestwionej szlachty mordującej niski lud. Marcin czytał, myślał i rozumiał po rosyjsku.

Aż do tego dnia, gdy prof. Sztetter kazał przetłumaczyć Zygierowi Redutę Ordona. Chłopak zaczął recytować strofy utworu Adama Mickiewicza. Wszyscy słuchali z zapartym tchem, a Marcin oniemiał. Przypomniał sobie opowieści Szymona Nogi o powstańcu z 1863 roku. Zrozumiał, co znaczy oddać życie za ojczyznę. Dojrzał. Przekonał się, jak obłudna jest polityka carskiego zaborcy.

Co możesz powiedzieć o zakończeniu utworu?

Nie jest do końca jasne. Generał nie odpowiada na pytanie Olszakowskiego o ostatnią wolę Rymwida. Widać, że Rozłucki nie chce odpowiadać. Dlaczego? Nie wypełnił woli bratanka i jest mu wstyd, bo postąpił niehonorowo? A może potajemnie wypełnił, ale nie chce się do tego przyznać? Olszakowski po swojemu skomentował reakcję generała. Uznał, że życzenie Rymwida nie zostało spełnione.

Co może przemawiać za tym, że generał nie spełnił woli umierającego?

Generał wspomina, że jego brat prosił przed śmiercią o otoczenie synów szczególną opieką. Generał tej prośby nie spełnił. Co więcej, sam przyczynił się do śmierci bratanka. Niby dlaczego miałby wypełnić wolę Rymwida?

Co z życia pisarza znalazło się w powieści?

Bardzo wiele wydarzeń. W książce można znaleźć np. odbicie szkolnych przeżyć Żeromskiego.
Powieść autobiograficzna jest osnuta na wspomnieniach biograficznych i własnym życiorysie.

Ten rodzaj powieści różni się od powieści biograficznej, która przedstawia losy postaci autentycznej i wybitnej. „Syzyfowe prace” są powieścią autobiograficzną. Pobyt chłopca w Owczarach, tęsknota za domem, trudności w przyswajaniu języka rosyjskiego i arytmetyki odpowiadają życiu młodego autora, przebywającego w tych latach u pana Stachowskiego w Psarach. Dalszą naukę rozpoczął Żeromski w gimnazjum kieleckim, natomiast bohater powieści w Klerykowie. Stancja u „Przepiórczycy” przypomina stancję u pani Czaplickiej, u której mieszkał młody Stefan. Zebrania u serdecznego kolegi Żeromskiego – Bernarda Krzyżakiewicza przypominają tajne zebrania „na górce” u Gontali. Opis jazdy Marcina z matką na Zielone Święta, nieudane polowanie oraz opowieść o śmierci powstańca to również starannie odtworzone jego własne przeżycia. A także ucieczka przed szpiegującym nauczycielem i zemsta na nim. Natomiast przezwisko „Kawka”, pod którym przedstawiony jest opiekun Andrzeja – Paluszkiewicz, było przezwiskiem Żeromskiego.

W dziejach Radka także zauważamy niektóre fakty związane z młodością autora. Pod jego postacią ukrył swojego serdecznego przyjaciela Jana W. Machajskiego. To z nim przeżył np. wspólną wędrówkę do klerykowskiego gimnazjum czy uparte samokształcenie.

Zobacz:

Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego

Syzyfowe prace na egzaminie

Syzyfowe prace Żeromskiego jako powieść o dorastaniu

Kim był Syzyf i co dziś oznacza wyrażenie syzyfowa praca?

Syzyfowa praca – motyw literacki

Bohaterowie Syzyfowych prac to twoi rówieśnicy. Z którym z nich chciałbyś się zaprzyjaźnić?