1. Co to jest irracjonalizm? Podaj przykład utworu, w którym jest on obecny i uzasadnij krótko swój sąd.
Irracjonalizm – w teorii poznania jest to pogląd odrzucający rozum i doświadczenie jako najlepsze narzędzia poznania (tak sądzili przecież oświeceniowi myśliciele!). Irracjonalizm przeciwstawiał się racjonalnemu poznawaniu rzeczywistości. Zdaniem irracjonalistów należało poznawać świat wykorzystując intuicję, serce, przeczucia, instynkt. Przykładem utworu, który żartobliwie można nazwać manifestem irracjonalizmu, jest Romantyczność Adama Mickiewicza. Tam „szkiełko i oko”
starego mędrca zostaje przeciwstawione “czuciu i wierze”, w które wierzą poeta-narrator i lud. „Czucie i wiara silniej mówią do mnie, / niż mędrca szkiełko i oko” – wyznaje narrator. Ballada kończy się apelem: „Miej serce i patrzaj w serce”.
2. Co to jest indywidualizm romantyczny? Podaj dwa przykłady bohaterów indywidualistów.
Indywidualizm romantyczny jest to:
- kreowanie bohatera na wybitną jednostkę, wyrastającą ponad tłum, ponad przeciętność
- bohater jest w stanie napięcia emocjonalnego, jest niezwykle wrażliwy
- często utalentowany, może być geniuszem poetyckim
- stawia pytania Bogu i historii
- poszukuje sensu życia, wielkiej idei
- protoplastami indywidualizmu w literaturze byli Prometeusz, Lucyfer, Kain i Faust
Przykłady bohaterów: Werter (Cierpienia młodego Wertera), Gustaw-Konrad (Dziady).
3. Podaj po dwa znaczenia pojęć „romantyzm” i „romantyk”.
Romantyzm
- Nazwa epoki historycznoliterackiej.
- Nazwa pewnej postawy życiowej, odrzucającej realizm i praktycyzm na rzecz wyobraźni, intuicji, uczuciowości i „patrzenia sercem”.
Romantyk
- Twórca epoki romantycznej.
- Marzyciel, idealista, wierzący w uczucie, intuicję i wolę – nawet wbrew zdrowemu rozsądkowi.
4. Wymień po trzy cechy gatunków typowych dla literatury romantycznej: powieści poetyckiej, ballady i poematu dygresyjnego.
Powieść poetycka
- fragmentaryczna kompozycja potęgująca efekt tajemniczości
- zakłócenie chronologii wydarzeń
- sceneria egzotyczna lub historyczna, często tajemnicza, pociągająca, mroczna
Ballada
- łączą się w niej liryka, epika i dramat – epicka narracja, liryczne opisy, dramatyczne dialogi
- fabuła często zaczerpnięta z legend ludowych
- występują postacie fantastyczne – duchy, zjawy, rusałki itd.
Poemat dygresyjny
- niezbyt rozbudowana fabuła, często dotycząca postawy bohatera
- liczne dygresje autora na tematy osobiste, polityczne, filozoficzne itd.
- autor odsłania tajemnice warsztatu pisarskiego
5. Scharakteryzuj filozofię Georga Wilhelma Hegla. Co to jest heglizm?
Hegel był niemieckim filozofem, profesorem uniwersytetu w Berlinie. Był ostatnim z wielkich idealistów niemieckich.
Charakterystyczna dla niego była metoda dialektyczna – każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie – każdej tezie odpowiada antyteza, z nich zaś wyłania się synteza.
Według Hegla sprzeczności prowadzą do prawdy. Sprzeczne siły działają nie tylko w ludzkiej duszy, ale także rządzą historią i światem.
6. Wymień nazwiska trzech malarzy romantyzmu i podaj po jednym tytule ich dzieł.
- Caspar David Friedrich, Krzyż w górach
- Theodore Gericault, Tratwa Meduzy
- Eugéne Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady
7. Co to jest motyw faustowski?
Motyw faustowski to odwieczny motyw dążenia człowieka do nieśmiertelności, zapanowania nad upływem czasu (starzeniem się!) i poznania niedostępnych dotąd ludzkiemu umysłowi tajemnic życia i śmierci, zagadek istnienia pragnienie wiecznej młodości i protest przeciwko przemijaniu – choćby za cenę paktu z szatanem.
8. Co to jest wallenrodyzm?
Wallenrodyzm to termin pochodzący od nazwiska i postawy |moralnej tytułowego bohatera powieści poetyckiej Adama Mickiewicza pt. Konrad Wallenrod.
Konrad Wallenrod
- dokonał tragicznego wyboru: poświęcił szczęście osobiste (udane małżeństwo z Aldoną) i honor rycerski dla ojczyzny;
- dokonał tego nieetycznego wyboru w imię wyższego celu – Konrad wybrał maskę i zdradę, podstęp: był zarazem lisem i lwem wedle „zaleceń” Machiavellego, autora renesansowego traktatu pt. Książę;
- Wallenrod był przykładem takiego bohatera, na którego przykładzie było widać rozdźwięk między etosem rycerza a etosem spiskowca;
- można go uważać zarówno za zdrajcę, jak i za bohatera.
9. Porównaj mesjanizm i winkelriedyzm, dwie koncepcje roli narodu polskiego.
Mesjanizm
- Dzieła – Dziady cz. III, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego
- Autor dzieł – Adam Mickiewicz
- Co to jest? Najogólniej mistyczna wiara w posłannictwo i szczególną rolę własnego narodu.
- Klasycznym przykładem jest mesjanizm żydowski.
- Gdzie go szukać? Np. w Widzeniu księdza Piotra w III cz. Dziadów
Mesjanizm romantyczny wykształcił się w środowisku emigracyjnym, które po klęsce powstania listopadowego przejęło myśl Kazimierza Brodzińskiego, że naród polski jest „dla ludzkości w Chrystusie cierpiącym” i to niezawinione cierpienie ma sens eschatologiczny i historyczny. Polska po wielkiej męce zmartwychwstanie jak Chrystus i odkupi inne narody.
Winkelriedyzm
- Dzieło – Kordian
- Autor – Juliusz Słowacki
- Skąd ten termin? Od nazwiska Arnolda Winkelrieda, szwajcarskiego bohatera narodowego, który w czasie bitwy skierował w swoją pierś nieprzyjacielskie dzidy, tworząc w ten sposób wyłom w szeregach wroga i umożliwiając zwycięstwo Szwajcarom.
- Co to jest?
Najogólniej jest to wizja roli narodu polskiego polemiczna wobec mesjanizmu Mickiewicza. Zakłada aktywność zamiast bierności i brak nagrody. Polska poświęci się, za sprawą jej bohaterskiej postawy inne narody wywalczą niepodległość. Polska skupiłaby na sobie uwagę mocarstw, zwłaszcza Rosji, a w tym czasie inne narody mogłyby walczyć o wolność. - Gdzie go szukać?
W monologu Kordiana na szczycie Mont Blanc. Bohater mówi:
Ludy! Winkelried ożył!
Polska Winkelriedem narodów!
Zobacz: