Jaki był świat, w którym żył najsławniejszy dramaturg wszech czasów? Czy William Szekspir był wykształcony? Czy miał konkurencję? Czy zdradzał żonę? Jaka była naprawdę, przedstawiana na obrazach jako rudowłosa piękność, królowa Elżbieta I? Czy ówczesny świat wyglądał tak, jak w filmach Elizabeth i Zakochany Szekspir?
Henryk VIII – czarna legenda
Znamy go także z powodu licznych żon. Miał ich sześć! Pierwszą, Katarzynę Aragońską, zaniedbywał, bo nie dała mu męskiego potomka (tylko córkę Marię) i porzucił dla kochanki Anny Boleyn, która była z królem w ciąży. Henryk VIII domagał się akceptacji tego związku przez papieża, a gdy mu się nie powiodło – wypowiedział mu posłuszeństwo i ogłosił się głową kościoła anglikańskiego. Annę Boleyn też porzucił, kiedy urodziła córkę, Elżbietę (wskutek intryg na dworze Anna została ścięta). Ożenił się wówczas z Jane Seymour, która dała mu syna, ale sama zmarła w połogu. Następnymi trzema żonami króla były: Anna Cleves (podobno tak brzydka, że małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane), Katarzyna Howard I (ścięta za cudzołóstwo) i szlachetna Katarzyna Parr, która zajmowała się pasierbicami Marią i Elżbietą.
Henryk VIII był wykształcony, komponował muzykę, pisał wiersze, czytał po grecku i po łacinie, lubił się bawić. Jako pierwszy z angielskich władców kazał się tytułować: wasza wysokość.
Elizabeth – czyli zagadka
Królowa Elżbieta I, córka Henryka VIII i Anny Boleyn – jak jej często wytykano: dziecko z nieprawego łoża – doszła do władzy po śmierci Marii, zwanej Krwawą albo Katoliczką, córki Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej. Elżbieta była więziona przez siostrę w Tower i przyrzeczono jej tron tylko ze względu na wstawiennictwo męża Marii, Filipa, króla hiszpańskiego, który liczył na rękę Elżbiety – dla siebie po śmierci żony lub dla któregoś ze swoich krewnych. Elżbieta jednak wszystkim szykowała niespodziankę. Odmówiła swej ręki i Filipowi, i innym, którzy się o nią starali.
Kim naprawdę była?
Dziewicą Narodu czy frywolną damą? W filmie Elizabeth przedstawiono ją jako piękność, o której rękę starało się wielu władców, ona jednak pozostała niewzruszona i samotna, zakochana w swoim przyjacieltu z młodości, lordzie Robercie, wiecznie zagrożona przez wrogów, doradców, francuskich, hiszpańskich i papieskich stronników, dybiących na jej życie, koronę, spokój. Portrety Elżbiety, nawet siedemdziesięcioletniej, ukazują ją jako wiecznie młodą, rudowłosą piękność. Podobno chciała być tak przedstawiana. A może to symbol? Za jej czasów Anglia rozkwitła bogactwem, zasłynęła sztukami pięknymi, zwłaszcza dramatem (stąd nazwa: dramat elżbietański!) i odkryciami geograficznymi. Z historycznych przekazów wiadomo, że Elżbieta rzeczywiście była urocza, towarzyska, lubiła tańczyć i podróżować. Cieszyła się sympatią Katarzyny Parr, ostatniej żony Henryka VIII, która doprowadziła do pojednania króla z córkami (Elżbietą i Marią) i dała im gruntowne wykształcenie. Niestety, uwodził nieletnią Elżbietę – już po śmierci Henryka VIII – drugi mąż Katarzyny Parr, Thomas Seymour. Elżbietę oddalono z niebezpiecznego domu, ale Seymour nie dawał za wygraną. Po śmierci żony zaczął starać się o rękę dziewczyny, został odrzucony, a za spiskowanie przeciw królowi – ścięty, w 1549 roku.
Następca tronu po Henryku VIII, jego syn Edward, protestant, bardzo kochał Elżbietę, potwierdzał niewinność siostry w związku z Seymourem i mówił o niej „moja słodka wstrzemięźliwa siostra”. Niestety, nie podzielała uczuć brata jego następczyni Maria, katoliczka (osiadła na tronie w 1553 roku po sześciodniowym panowaniu protestantki), która uwięziła Elżbietę w Tower, posądzając ją o spiskowanie i sprzyjanie protestantom. W Tower kochali Elżbietę strażnicy, prześladował ją zaś ich dowódca, gorliwy katolik. Po śmierci Marii obwołano ją królową, niektórzy oddali jej hołd jeszcze przed śmiercią Marii, co zniesmaczyło Elżbietę. Jako królowa Elżbieta I bardzo dbała o pokój i poparcie prostego ludu. Zyskała posłuch i była lubiana na dworze, między innymi dlatego, że zachowaniem przypominała swego ojca, Henryka VIII. Wzmocniła pozycję Rady Królewskiej, na swego głównego doradcę wyznaczyła Williama Cecila, którego potem mianowała baronem Burghley. Słuchała jego rad niemal we wszystkim. By uniknąć wojen religijnych, religią obowiązującą w kraju ogłosiła anglikanizm, co sprowadziło na nią ekskomunikę… Nie posłuchała doradcy tylko w jednym: nigdy nie wyszła za mąż i nie zapewniła Anglii potomka – następcy tronu. Twierdziła, że podobnie jak poddani i dworzanie nie mieszali się w życie jej ojca, nie mogą się mieszać w jej. Ogłosiła się Dziewicą Narodu (Dziewiczą Królową). Dzięki urodzie osiągała wiele na dworze i u otaczających ją mężczyzn. Dzięki wizerunkowi dziewicy kojarzyła się wielu z Najświętszą Maryją Panną. Nie wyszła za mąż i to pozwoliło jej zachować niezależność, której nie osiągnęłaby nigdy jako zamężna królowa.
Czy faktycznie kochała lorda Roberta Dudleya? Wiele za tym przemawia. W filmie Elizabeth została przedstawiona jako jego kochanka. W rzeczywistości nie wiadomo nawet, jak często – jeśli w ogóle – mogła być z nim zupełnie sama. Faktem jednak pozostaje, że darzyła go szczególnymi względami, jeździła z nim na konne przejażdżki, a gdy ciężko zachorowała na ospę, wyznaczyła mu tytuł i ogromną pensję (przysięgając jednocześnie, że nie doszło między nimi do niczego niestosownego). Propozycja ta straciła na aktualności, gdy królowa wróciła do zdrowia. Nadała mu jednak tytuł lorda Leicester. Faktem pozostaje również śmierć żony lorda Roberta w dość niejasnych okolicznościach – spadła ze schodów.
Maria Stuart
Była królową Szkocji, katoliczką, o dziewięć lat młodszą kuzynką Elżbiety i jednym z największych jej wrogów, bo zgłaszała pretensje do angielskiego tronu; sympatyzowali z nią angielscy katolicy. Po śmierci pierwszego męża, króla Francji, powróciła do Szkocji i wyszła za mąż za Henryka Stuarta z dynastii Tudorów (co dawało jej jeszcze większe prawa do tronu, małżeństwo nie było jednak zbyt udane). W dodatku miała syna, a jak wiemy, Elżbieta nie mogła dać Anglii męskiego potomka. W związku z komplikacjami małżeńskimi Maria – która była nawet podejrzewana o to, że przyczyniła się do śmierci męża, by wyjść za kogoś innego – została jednak wygnana przez protestantów ze Szkocji i zmuszona do abdykacji. Gdy znalazła się w Anglii, Elżbieta, która bardzo się jej bała, umieściła ją w areszcie domowym. Rzeczywiście, spiskowcy próbowali osadzić Marię na tronie – przy pomocy Hiszpanów, w roku 1569. Kiedy w 1586 roku ludzie królowej przechwycili listy Marii do ambasadora Hiszpanii, w których popierała ona atak Hiszpanii na Anglię i zmianę na tronie, los nieszczęsnej był przesądzony. Równocześnie katolicy planowali zabójstwo Elżbiety, i wydało się, że Maria aprobuje ich zamiary. W 1587 roku, mimo wątpliwości, Elżbieta I podpisała wyrok śmierci na kuzynkę, ale zwlekała z jego wykonaniem i z publiczną egzekucją, obawiając się odpowiedzialności. W końcu jednak Marię ścięto. Jej tragiczny los zainspirował Słowackiego do napisania dramatu Maria Stuart.
Odkrywcy
Elżbieta odbudowała potęgę Anglii. Również na morzu. Interesowały ją dalekie wyprawy. Francis Drake, który w 1580 roku opłynął świat dookoła, otrzymał od królowej tytuł szlachecki i dziesięć tysięcy funtów z przywiezionego skarbu, który wart był podobno czterdzieści tysięcy. Oprócz przypadającej jej lwiej części łupu Elżbieta dostała imponującą koronę. Drake znalazł licznych naśladowców.
Królowa Elżbieta wspierała również naukowców, za czasu jej panowania rozwijały się medycyna i farmacja.
Ludzie teatru
Epoka elżbietańska ukochała aktorów. Nie była to jednak teatralna sielanka. Trupy aktorskie zwalczały się wzajemnie, dochodziło nawet do bójek. W niczym nie przesadza John Madenn, pokazując w swoim filmie Zakochany Szekspir takie właśnie przypadki.
W epoce elżbietańskiej powstał pierwszy stały teatr w Londynie, nazywany po prostu Theatre. Wzniósł go aktor James Burbage. W ciągu następnych dwudziestu lat zbudowano sześć kolejnych teatrów. Sztuki pisali wtedy: Christopher Marlowe, William Szekspir i Ben Jonson (murarz!). Gwiazdą zespołu wystawiającego sztuki Szekspira był syn Jamesa Burbage’a – Richard; w Otellu, Hamlecie i Królu Learze grał tytułowe role. Z kolei gwiazdą zespołu Marlowe’a był Edward Allyene. Czołowymi komikami byli: Richard Tarlton, który podobno już samym pojawieniem się wzbudzał entuzjazm tłumu, i Will Kemp. Aktorek nie było. Role kobiece grali nieletni chłopcy, którzy nie przeszli jeszcze mutacji. Tak więc sytuacja przedstawiona w filmie Zakochany Szekspir jest prawdopodobna: dziewczyna mogła przebrać się za chłopca, by zagrać na scenie i… zbliżyć się do Szekspira.
Mistrz ze Stratfordu
Może trudno w to uwierzyć, ale ojciec Szekspira był niepiśmienny, pracował jako rękawicznik. William krótko uczęszczał do szkół. Może dlatego wielu krytyków jego utworów podważało ich autorstwo. Większość jednak nie ma wątpliwości, że napisał je syn rękawicznika ze Stratfordu.
William Szekspir urodził się w 1564 roku. W wieku około dwudziestu trzech lat przeniósł się do Londynu, gdzie zaczął pisać i występować w trupie teatralnej lorda Chamberlaina. W ostatnim dziesięcioleciu XVI wieku napisał Ryszarda III, Sen nocy letniej i Romea i Julię. Z filmu Zakochany Szekspir wynika, że tekst Romea i Julii powstał pod wpływem romansu żonatego dramaturga z lady Violą. Nie wiemy, kim naprawdę była ukochana Szekspira. Historycy literatury twierdzą jednak, iż rzeczywiście istniała. W 1599 roku Szekspir został głównym dramatopisarzem w teatrze The Globe. Potem był członkiem prestiżowej Trupy Królewskiej (po śmierci królowej Elżbiety na dworze króla Jakuba I). Pod koniec życia, dobrze ustawiony finansowo, wrócił do Stratfordu. Zanim to jednak nastąpiło, wspiął się na wyżyny sztuki dramatopisarskiej. I w tej chwili wystawia się jego do dziś śmieszne komedie i do dziś aktualne dramaty – o żądzy władzy, ambicjach, uczuciach, miłości, zazdrości i zdradzie.
Zobacz: