Część I
Przeczytaj uważnie poniższy tekst. Zadania od 1 do 7 odnoszą się właśnie do niego.
Pojęcie kultury masowej (komercyjnej) odniesiono najpierw do „społeczeństwa masowego”. Przyjęto, że dawne, dobrze zorganizowane wspólnoty ludzkie zostały przekształcone w duży agregat społeczny, anonimową masę ludzi samotnych w tłumie, pełnych apatii, bierności, nastawionych do życia konsumpcyjnie, a także rozdartych między czasem pracy a godzinami rozrywki. Takie społeczeństwo przeciętnych, niewykształconych odbiorców wymagało kultury łatwej, przystępnej, a – przede wszystkim – rozrywkowej, która potrafiłaby odrywać od codziennej szarzyzny. Od czasów opublikowania przez Bernarda Rosenberga i Dawida M. White`a głośnego zbioru pt. „Kultura masowa” (1958r.) rozpowszechnił się więc szczególny sposób rozumienia tego terminu. W tym ujęciu „kultura masowa” – to namiastkowa, uproszczona imitacyjna wersja kultury wyższej. Poddana prawom rynku, istnieje jako towar, wymaga reklamy i ekonomicznej kalkulacji. Jest łatwa w odbiorze, kierowana do abstrakcyjnego, anonimowego odbiorcy. Należy do sfery tzw. wolnego czasu i rozrywki, cechuje ją uległość wobec wymagań przeciętnego człowieka (odejście od tematów poważnych na rzecz „lekkich, łatwych i przyjemnych”). W kulturze, która ma bawić, a zarazem docierać do najszerszych mas społeczeństwa, dominują powtarzające się schematy (typu „zabili go i uciekł”) oraz popularne wątki (sensacyjne, przygodowe, miłosne). Gatunki preferowane przez nią to: powieść kryminalna (np. twórczość Agaty Christie), romans (np. powieści Barbary Cartland), komiksy (np. „Batman”), seriale telewizyjne (np. „Moda na sukces”), telenowele (w Polsce wenezuelskie, brazylijskie).
Już w okresie formułowania takich definicji wykazywano, że są tendencyjne i negatywne. Ostatecznie stwierdzono, że pojęcie kultury masowej dotyczy głównie masowego – szerokiego zasięgu standardowych treści, rozpowszechnianych przez wielonakładową prasę, książkę, radio, film, telewizję. Obecnie – dominuje w niej rozrywka i komercja.
Nie da się ukryć, że kultura komercyjna w szybkim tempie opanowała rynki Zachodu, a potem Polski. Przyśpieszenie tempa życia, stresy sprawiły, że współczesny odbiorca bardzo często po nią sięga. Skutkiem tego jest gwałtowne wypieranie kultury elitarnej przez masową.
[Opracowano na podstawie: Krzysztof Dmitruk „Kultura masowa”, w: Słownik literatury popularnej.]
1. Z którym określeniem wiąże się kultura masowa: (1p.)
a) kultura elitarna
b) kultura komercyjna
c) kultura elegancka
d) kultura wysoka
2. Które z wymienionych cech charakteryzują pojęcie „kultura masowa”? (4p.)
Uwaga! Pamiętaj, że pojęcie „kultura masowa” odnosi się do różnych dziedzin (literatury, filmu, muzyki, sztuk plastycznych, teatru) .
a) tematyka lekka, rozrywkowa
b) wąski krąg odbiorców przygotowanych intelektualnie
c) szeroka rzesza odbiorców
d) bogate wartości intelektualne, psychologiczne, filozoficzne, patriotyczne
e) dobrze sprzedaje się na rynku wydawniczym
3. Który szereg nie pasuje do określenia: kultura masowa? (1p.)
a) film: „Rambo”, „Terminator”, „Rocky”
b) serial telewizyjny: „Dynastia”, „Batman”, „Beverly Hills 90210”
c) literatura: „Qvo vadis”, „Syzyfowe prace”, „Pan Tadeusz”
d) muzyka: Just 5, Shazza, Boys
4. O tym, że „Pan Tadeusz” należy do literatury elitarnej świadczy to, że: (1p.)
a) dzieło pełni funkcję rozrywkową
b) dzieło dotarło do szerokiego kręgu czytelników
c) dzieło jest bestsellerem na rynku księgarskim
d) dzieło jest epopeją narodową, spełniającą funkcje patriotyczne, poznawcze, ideowe
e) nazwisko poety jest bardzo znane
5. Określenie „zrobić kasę” (np. o filmie) oznacza, że: (1p.)
a) film przyniósł dochód zbyt mały w stosunku do poniesionych kosztów produkcji
b) film miał ogromne powodzenie dzięki wspaniałej grze aktorskiej
c) film przyniósł ogromny dochód
d) film został uznany przez krytyków za bezwartościowy
6. Elita – kojarzy się z: (1p.)
a) grupą aktorów z kabaretu „Pod Egidą”
b) grupą ludzi należących do sekty religijnej
c) kręgiem osób niezwykłych, tajemniczych
d) grupą ludzi odpowiednio dobranych, np. wykształconych, majętnych
7. Która z podanych informacji jest prawdziwa? (1p.)
a) Dawniej – kultura masowa była wysoko ceniona, poprzez swoje walory rozrywkowe i intelektualne. Dziś – uważa się nawet, że jest jej zbyt mało w naszym życiu.
b) Dawniej – o kulturze masowej mówiono pozytywnie. Uważano tylko, że dociera do zbyt wąskiego kręgu odbiorców. Dziś natomiast – mówi się o niej Źle albo nie mówi wcale.
c) Dawniej – o kulturze masowej mówiono negatywnie i tendencyjnie. Uważano ją za gorszą od kultury elitarnej. Dziś zwraca się bardziej uwagę na jej masowy odbiór w społeczeństwie.
Część II
Znajdą się w niej różne pytania i zagadki.
8. Dowcipne przekręcanie niektórych związków frazeologicznych – to ciekawe zjawisko językowe. Popraw błędy w przysłowiach: (5p.)
a) Na złodzieju czapka karakułowa.
b) Nie wszystko złoto, co się święci.
c) Leje jak wół do karety.
d) Pańskie oko konia tu czy tam.
e) Baba o szydle, dziad o dratwie.
9. Dopasuj neologizmy do wyrazów: (8p.)
– ściereczka do kurzu………………..
– śliniaczek………………………………
– lampa………………………………….
– szklanka……………………………….
– pokrywka………………………………
– łyżeczka………………………………..
– dentysta………………………………..
– kapcie…………………………………..
Neologizmy: zwis czteroramienny, kipichron, dźwigarek ręczny, łatwostłuczka, podgardle dziecięce, zębolek, skurzawka, cichostępy.
10. Połącz w pary znane cytaty. (6 p.)
1. „Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz”
2. „Ludzie mają zbyt mało czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w sklepach rzeczy gotowe”
3. „Niech się dzieje wola nieba”
4. „Tak musisz dręczyć się wiek wiekiem, sprawiedliwe zrządzenia Boże”,
5. „Jedzą, piją, lulki palą, tańce, hulanka, swawola”
A. „Bo kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”.
B. „Ledwie karczmy nie rozwalą, cha, cha, chi, chi, hejże hola!”
C. „Czego się, miła, tak często spowiadasz?”
D. „A ponieważ nie ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie nie mają przyjaciół.”
E. „Z nią się zawsze zgadzać trzeba.”
A teraz uzupełnij:
AUTOR TYTUŁ
1.
2.
3.
4.
5.
11. Z rozsypanki wyrazowej utwórz (prawidłowo łącząc pary zdań składowych) zdania: (4p.)
a) zdanie złożone podrzędnie – okolicznikowe warunku
b) zdanie złożone współrzędnie – przeciwstawnie
c) zdanie złożone współrzędnie – wynikowe
d) zdanie złożone podrzędnie – okolicznikowe przyzwolenia
Jeżeli będziesz tyle mówił i las padł trupem.
Pomimo tego, że był leniwy ale zaspał
Miał zamiar pójść do szkoły zdołał odrobić zadanie domowe z matematyki.
Siekiera przyszła nie zdołam cię przegadać.
12. Obok każdego skrótu zanotuj jego pełne brzmienie: (3p.)
a) wg ………………………………………………………………………………………..
b) tj. ………………………………………………………………………………………..
c) m.in. ……………………………………………………………………………………….
13. „tak zwany” – w skrócie brzmi: (1p.)
a) tkzw.
b) t.zwany
c) tzw.
d) tak zw.
14. Wstaw brakujące znaki interpunkcyjne w odpowiednie miejsca tekstu: (13p.)
Chory udał się do lekarza Musi pan jeść wiele owoców powiedział lekarz ale bez obierania skórki gdyż zawiera ona to czego panu brakuje Jakie owoce lubi pan najbardziej Orzechy kokosowe odpowiedział pacjent
15. Przekształć każde ze zdań złożonych – na pojedyncze: (3p.)
a) Mała Marta jest taka, jaka ja byłam za młodu.
b) Nie miał nadziei na to, że jego los się poprawi.
c) Ten, który zawsze kłamie, dziś też nie powie mi prawdy.
16. Zalicz podane poniżej wyrazy do odpowiednich grup: (3p.)
a) ubezdźwięcznienie wsteczne,
b) ubezdźwięcznienie postępowe,
c) uproszczenia spółgłoskowe,
sześćset, rozpacz, krzak, ciężko, trzeba, jabłko
17. We fragmencie „Pana Tadeusza”: „Tam plącząc strąki w marchwi zielonej warkoczu, wysmukły bób obraca na nią tysiąc oczu” występują: (1p.)
a) przenośnia, animizacja, epitet
b) przenośnia i animizacja
c) animizacja , oksymoron, metafora
d) porównanie i personifikacja
18. W zdaniu: „Znaszli ten kraj?” – „li” jest: (1p.)
a) spójnikiem
b) partykułą
c) zaimkiem
d) przyimkiem
19. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami wyrazów: (6p.)
a) Widziałeś górskie szczyty w (Zakopane) …………..?
b) Czy zauważyłaś Piotra (Gołąb) ………………………. ?
c) Monika przebywa u babci w (Kieleckie) ……………..?
d) W domu nie ma Marysi (Kulejówna) ………….., Marii (Kulejowa)……..i Pawła (Kulej)……?
20. Przeczytaj poniższy zapis wypowiedzi mówionej: (8p.)
co to // „Robinson Cruzoe” //przeczytałaś już //tak, niosę do biblioteki // pożycz mi // coś ty, przecież muszę ją zwrócić w terminie // nic się nie stanie, jak oddasz dwa dni później // no, nie wiem // nie bądŹ sknerą // dobrze, weŹ, ale tylko na dwa dni //.
Do podanego dialogu dodaj wymyślone elementy pozajęzykowe ( kto z kim rozmawia, gdzie się znajdują ), a następnie przekształć całość na relację z rozmowy (wypowiedź pisaną).
Wzór:
- Wypowiedź mówiona:
– Cześć // dlaczego nie przyszłaś // nie mogłam //. - Wypowiedź pisana:
– W świetlicy podeszła do mnie koleżanka Małgośka i spytała, zdziwiona, czemu jej wczoraj nie odwiedziłam. Cicho wyjaśniłam, że po prostu nie mogłam.
21. Wpisz do zdań odpowiednie formy zaimków: (6p.)
a) (on) …………..nie ma teraz w domu, więc dlaczego nie dałeś (on)…..tego wcześniej?
b) Nie dam (wy) …….swetra, ponieważ jest (ja) ……..potrzebny.
c) (ty) ……….zaufałem, więc powierzyłem (ty)………tę tajemnicę.
Odpowiedzi:
Część I
1. Kultura komercyjna
To polecenie sprawdza, czy potrafisz czytać tekst ze zrozumieniem i prawidłowo kojarzyć fakty. Wyrażenia: „kultura masowa” i „kultura komercyjna” – znaczą prawie to samo. „Komercyjny” – to obliczony na zysk, przynoszący dochód, natomiast „masowy” – to nastawiony na bardzo liczną i różnorodną publiczność. W praktyce kulturalnej oba pojęcia oznaczają po prostu: łatwy, prosty i powszechnie dostępny. Możemy zatem stosować je zamiennie. Dzięki temu unikamy zbędnych powtórzeń wyrazowych. Możesz np. zamiast słowa „autor” – napisać w wypracowaniu: „twórca”, „pisarz”, „poeta”. Używając wyrazów bliskoznacznych – wzbogacasz prace pisemne ( a także uczysz się swobodnego operowania językiem).
2. Odp. a, c, e
3. Literatura: „Qvo vadis”, „Syzyfowe prace”, „Pan Tadeusz”
4. Odp. d) Dzieło jest epopeją narodową, spełniającą funkcje patriotyczne, poznawcze, ideowe.
To zadanie sprawdza umiejętność poprawnego wnioskowania, kojarzenia faktów, a przede wszystkim – logicznego myślenia. Trzeba przy tym znać nasz tekst o kulturze. Pamiętajmy, że „bestseller” to książka, która cieszy się dużym powodzeniem, doskonale sprzedaje się.
Jeśli dzięki przeczytaniu powieści, coś poznasz, przeżyjesz, nauczysz się czegoś nowego, to oznacza, że książka należy do literatury elitarnej. Gdy natomiast po raz tysięczny oglądasz ten sam schemat: bohater – „silny macho” – walczy o słuszną sprawę i zwycięża wroga; masz do czynienia z kinem komercyjnym (banalnym schematem typu: „zabili go i uciekł”).
5. Odp. c) Film przyniósł ogromny dochód.
Gdy film szybko schodzi z ekranu, mówimy: „zrobił klapę”.
Możemy także „zrobić klakę” – urządzić komuś owację, oklaski – zwykle specjalnie opłacane!
6. Odp. d) Grupą ludzi odpowiednio dobranych, np. wykształconych, majętnych
Zadanie sprawdza nie tylko Twoją znajomość tekstu o kulturze, ale też oczytanie, zasób słownictwa, słowem – wyrobienie kulturalne. Dziś także tworzą się elity. Może nią być np. grupa przyszłych licealistów, którzy chodzą na koncerty, do teatru, uczestniczą w życiu kulturalnym, wyrażają się poprawnie.
7. Dawniej – o kulturze masowej mówiono negatywnie i tendencyjnie. Uważano ją za gorszą od kultury elitarnej. Dziś zwraca się bardziej uwagę na jej masowy odbiór w społeczeństwie.
Część II
8.
Na złodzieju czapka gore.
Nie wszystko złoto, co się świeci.
Pasuje jak wół do karety.
Pańskie oko konia tuczy.
Baba o szydle, dziad o mydle.
9.
ściereczka do kurzu – skurzawka,
śliniaczek – podgardle dziecięce,
lampa – zwis czteroramienny,
szklanka – łatwostłuczka,
pokrywka – kipichron,
łyżeczka – dźwigarek ręczny,
dentysta – zębolek,
kapcie – cichostępy
Polecenie z dziedziny słowotwórstwa – odwołuje się do Tojej wiedzy na temat neologizmów. Pamiętaj, że są to wyrazy nowo utworzone w języku. Zauważ, że zabawne neologizmy słowotwórcze (praktycznie nie używane) powstały albo przez połączenie podstaw słowotwórczych formantami (np. łatw + o + stłucz + ka; kip + i + chron), albo przez zestawienie dwóch wyrazów, które tworzą nazwę (np. podgardle dziecięce). Poeci tworzą dla potrzeb swych wierszy wiele „ładniejszych” neologizmów, tzw. artystycznych. Znajdziemy je np. w wierszach Bolesława Leśmiana.
10. Pierwsza część zadania: 1-C, 2-D, 3-E, 4-A, 5-B.
A teraz druga część zadania:
AUTOR TYTUŁ
1. Jan Kochanowski Na nabożną
2. Antoine de Saint – Exupery Mały Książę
3. Aleksander Fredro Zemsta
4. Adam Mickiewicz Dziady – część II
5. Adam Mickiewicz Pani Twardowska
11.
Jeśli będziesz tyle mówił, nie zdołam cię przegadać.
Miał zamiar pójść do szkoły, ale zaspał.
Siekiera przyszła i las padł trupem.
Pomimo tego, że był leniwy, zdołał odrobić zadanie domowe z matematyki.
Zadanie sprawdza Waszą znajomość rodzajów zdań złożonych. Pamiętaj, że w poleceniach tego typu najważniejsze jest stawianie odpowiednich pytań (do zdań podrzędnych). Zdanie okolicznikowe warunku – wymaga pytania: pod jakim warunkiem? (jeśli będziesz tyle mówił), a okolicznikowe przyzwolenia: mimo czego? mimo co? (pomimo tego, że). Z kolei zdania współrzędne są od siebie niezależne (nie można więc do nich stawiać pytań).
12. według, to jest, między innymi
A teraz zasady pisowni skrótów (dział słowotwórstwa). Wiadomo, że powszechne stosowanie znanych skrótów – ułatwia życie nie tylko przy pisaniu. Warto przy tym pamiętać, że: kropkę stawiamy po skrótach, które są początkowymi literami wyrazu, np. doc. (docent); prof.(profesor), po całych datach, np.1986.09.03.
13. tzw.
14. Chory udał się do lekarza.- „Musi pan jeść wiele owoców – powiedział lekarz – ale bez obierania skórki, gdyż zawiera ona to, czego panu brakuje”. – „Jakie owoce lubi pan najbardziej?” – „Orzechy kokosowe” – odpowiedział pacjent.
To było trudne! Ale możliwe do wykonania, prawda? Zadanie wymagało umiejętności wprowadzania mowy niezależnej (a cytaty zawsze bierzemy w cudzysłów i poprzedzamy kreseczką). Trzeba było też wiedzieć, gdzie postawić przecinek (bo kropkę stawiamy na końcu zdania). Pamiętaj, że przecinkami rozdzielamy zdania podrzędne oraz wyrażenia wtrącone.
15. Mała Marta jest podobna do mnie. Nie miał nadziei na poprawę swojego losu. Kłamca dziś też nie powie mi prawdy.
Nie pomylił się ten, kto potrafił odnaleźć zdania podrzędne i zastąpić je przydawką, podmiotem czy dopełnieniem. Takie polecenia zdarzają się często na egzaminach, więc jeśli popełniłeś błąd – pamiętaj o kolejności! ZnajdŹ zdanie podrzędne, a następnie postaw do niego pytanie.
16.
a) rozpacz, ciężko
b) krzak, trzeba
c) sześćset, jabłko
Zadanie z fonetyki sprawdza Waszą wiedzę na temat upodobnień i uproszczeń. Zobaczcie: w wyrazach:rozpacz, ciężko – ubezdźwięczniliśmy „z” i „ż” ( mówimy: rospacz, cięszko). Tak zadziałała ( wstecz) obecność bezdŹwięcznych „p” i „k”. Z kolei przy wymawianiu wyrazów: sześćset ( jako sześset, a nawet szejset) i jabłko ( jako japko) – grupy spółgłosek zostały zredukowane.Grupę „śćs” – do „śs”, a „błk” – do „p”. W wyrazach krzak i trzeba – zadziałała obecność głosek bezdŹwięcznych „k” i „t”. To one pozbawiły dŹwięczności „rz”.
17.
bób obraca tysiąc oczu ( przenośnia i animizacja)
zielony warkocz ( epitet)
warkocz marchwi ( przenośnia)
Tu egzaminujący oczekuje od Ciebie znajomości środków stylistycznych. Pamiętaj, że:
– przenośnia – odkrywa inne znaczenie słów (np. pirat drogowy),
– animizacja – to inaczej ożywianie rzeczy martwych (np. wiatr wyje, temperatura skacze),
– personifikacja – polega na przypisywaniu wszystkiemu cech ludzkich (np. los uśmiechnął się, wierzby płaczące),
– oksymoron – ujmuje zjawiska przeciwstawne (np. żywy trup).
18. partykułą (pytającą)
Zgadza się! Partykuły są wyrazami niesamodzielnymi i nieodmiennymi. Nadają wypowiedzi ton pytający, przypuszczający, przeczący. Czasem zmieniają znaczenie wypowiedzi.
Spójniki natomiast łączą poszczególne części zdania (i, oraz, lub).
Zaimki, jak nazwa wskazuje, zastępują wyrazy (rzeczowniki, przymiotniki, np. on, mój, wasz).
Przyimki określają stosunki przestrzenne (przypominam o starej „metodzie stołu” – nad, pod, wokół, o, w).
19.
a) Zakopanem
b) Gołąba
c) Kieleckiem
d) Marysi Kulejówny, Marii Kulejowej, Pawła Kuleja.
Polecenie dotyczy – fleksji, a ściślej – odmiany nazwisk i nazw miejscowości. Niektóre wyrazy mogą sprawiać Ci kłopot. O czym trzeba wiedzieć? Mów: w województwie kieleckim albo w Kieleckiem (w województwie łódzkim – w Łódzkiem); w Zakopanem (nie : w Zakopanym). Przy nazwiskach córek, dodawaj formanty: -ówna (Kulejówna, Rysiówna) lub -anka (Zarębianka, Makoszanka). Przy nazwiskach matek: dodaj – ina lub – owa (Zarębina, Kulejowa).
20. Na korytarzu Marta podeszła do młodszej koleżanki Anki, pochylającej się nad otwartą książką. Zaciekawiona spytała o jej tytuł. Dziewczynka cicho wyjaśniła, że właśnie skończyła czytać „Robinsona Cruzoe” i niesie go do szkolnej biblioteki. Powieść spodobała się Marcie, więc poprosiła koleżankę o jej pożyczenie. Ania wahała się, ponieważ wolałaby zwrócić „Robinsona” w terminie, ale, przynaglana przez Martę, wreszcie poddała się. Ustaliła, że wypożycza książkę tylko na dwa dni.
To zadanie wymagało twórczego myślenia. Przedstawiliśmy więc tylko jedno z możliwych rozwiązań. Jest ich więcej – a wszystkie zależą od Waszej pomysłowości i fantazji. Zależą też od Waszych umiejętności konstruowania wypowiedzi pisemnej.
Tekst pisany jest, jak widzimy, dłuższy, poprawny gramatycznie, zawiera też ważne informacje, z których dowiadujemy się kto, komu, gdzie i co.
Język mówiony w rozmowie nie sprawia Ci trudności, ale … jest inny. Wypowiedzi są krótkie, niepełne, mogą zawierać skróty, powtórzenia i to, dzięki czemu je rozszyfrowujemy: gesty, ruchy, mimikę twarzy.
21.
a) Jego nie ma teraz w domu, więc dlaczego nie dałeś mu tego wcześniej?
b) Nie dam wam swetra, ponieważ jest mi potrzebny.
c) Tobie zaufałem, więc powierzyłem ci tę tajemnicę.
Przy odpowiedzi musicie uwzględnić zasady pisowni dłuższych i krótszych form zaimków rzeczownych (mnie – mi, tobie – ci, jemu – mu, …..)
Pamiętajmy, że form dłuższych używamy zawsze po przyimkach (ode mnie…….) i na początku zdania. Także wtedy, gdy chcemy zwrócić szczególną uwagę na adresata wypowiedzi (Właśnie Tobie powierzyłem sekret).
A teraz obliczamy:
Zasady punktacji:
78 – 76 celująco
75 – 68 bardzo dobrze
67 – 58 dobrze
57 – 44 dostatecznie
43 – 28 miernie
27 – 0 niedostatecznie
Zobacz: