Posts From Zbyszek
Dialogowość (dialogiczny charakter) Zbrodni i kary – w typowej powieści realistycznej przewodnikiem po świecie przedstawionym jest narrator (trzecioosobowy, wszechwiedzący). On ocenia bohaterów, przekazuje idee autora, ma jakby pełnię wiedzy o świecie, który przedstawia. Inaczej jest w powieści Dostojewskiego. Narrator trzecioosobowy nie ma pełni wiedzy o świecie i przyjmuje punkt widzenia postaci. Zbrodnia i kara ma charakter dialogowy – dominuje w niej słowo bohatera – dialogi i monologi – a te ostatnie… często przypominają dialogi! Na przykład rozmawiający ze sobą często
Powieść polifoniczna (wielogłosowa) – u źródeł utworu polifonicznego jest muzyka – utwór wielogłosowy, w którym każdy głos w chórze lub w orkiestrze jest samodzielny i równouprawniony wobec pozostałych. Ta technika muzyczna polega na równoczesnym prowadzeniu dwóch lub więcej linii melodycznych. Zbrodnia i kara Dostojewskiego jest klasycznym przykładem powieści polifonicznej (na nowatorstwo jej konstrukcji wskazał Michaił Bachtin, rosyjski teoretyk literatury). Owo nowatorstwo polega na wielogłosowości struktury artystycznej; żaden z głosów bohaterów nie może sobie rościć pretensji do roli
Powieść historyczna – taka, która na tle wydarzeń historycznych przedstawia wątek relacji między poszczególnymi bohaterami – fikcyjnymi i historycznymi. Powieść Sienkiewicza jest syntezą typu dokumentarnego (pisanego na podstawie źródeł i dokumentów) i typu walterskotowskiego (żywa akcja romansowa). Sienkiewicz połączył obie metody pisarskie.
Lato oznacza wakacyjne wyjazdy, a tym samym wzmożony ruch na drogach. Wiele osób wybiera autokar, jako środek transportu, dlatego bardzo ważna staje się kwestia bezpieczeństwa w podróży. Na co zwrócić szczególną uwagę, aby mieć pewność, że dojedziemy na miejsce w komfortowych warunkach a co najważniejsze cali i zdrowi? Wynajem busów czy też autokarów wydaje się dziś najkorzystniejszym i najtańszym sposobem podróżowania dla grupy zorganizowanej. Jednak wiele osób zastanawia się czy
Bajka – krótki utwór napisany prozą lub wierszem (częściej wierszem), zawierający morał. Jest to więc gatunek dydaktyczny. Bohaterami bajek bywają ludzie, ale najczęściej są to zwierzęta, którym przypisane zostały stałe cechy. Przykłady: wół – siła i upór, mrówka – pracowitość, owca – naiwność, lis – spryt, lew – duma, pycha. Przedstawiane w bajkach sytuacje służą ilustrowaniu prawd moralnych i obyczajowych. Bajka często zawiera morał, a nauka moralna w niej zawarta polega na pokazywaniu skutków pewnej postawy życiowej,
Sturm und Drang Periode – czyli czas burzy i naporu, okres w literaturze i kulturze niemieckiej zainicjowany w 1770 r. przez grupę młodych pisarzy (np. Johanna Wolfganga Goethego, Johanna Heinricha, Leopolda Wagnera). Program tego ruchu został sformułowany przez Goethego i teoretyka literatury Johanna Gottfrieda Herdera w piśmie O niemieckich cechach i sztuce niemieckiej. Nazwa Sturm und Drang Periode pochodzi od dramatu Maksymiliana Klingera Sturm und Drang.
Powieść modernistyczna – gatunek, który odszedł od modelu powieści realistycznej. Taki utwór składa się ze scen, epizodów, ma dość luźną kompozycję, w odróżnieniu od powieści dojrzałego realizmu, które prezentowały bohaterów bardzo szczegółowo i dokładnie oraz zachowywały chronologię i logiczny układ zdarzeń. W powieści modernistycznej natomiast pozornie niewiele znaczącemu wydarzeniu można poświęcić wiele uwagi, np. w Ludziach bezdomnych całkiem sporo miejsca zajmuje spotkanie Judyma ze swawolnym Dyziem, czyli małym łobuzem. Niektóre
Komizm słowny – wszelakie śmieszne powiedzenia i zabawne dialogi, gry słowne. Komizm charakterów – mówimy o nim, gdy w dziele zostały ukazane komiczne typy ludzkie, oczywiście o wyjaskrawionych, zhiperbolizowanych cechach. Nie da się w takim wypadku uniknąć uproszczeń, tak więc często w osobowości bohatera dominuje jedna cecha, np. skąpstwo czy prymitywizm i tępota. Komizm sytuacyjny – w tym wypadku śmiech budzą przemyślne intrygi, dziwne sploty okoliczności i odwrócone sytuacje, np. okradziony złodziej, uwiedziony uwodziciel.
Komedia – jest to jeden z podstawowych – obok tragedii – gatunków dramatycznych. Jego głównym środkiem artystycznym jest komizm. Komedia charakteryzuje się niezbyt poważną tematyką, pogodną i humorystyczną wizją świata oraz skomplikowaną i pełną nieoczekiwanych zwrotów akcją, kończącą się dobrze dla głównych bohaterów. Jej funkcją jest wywołanie śmiechu u widza, lecz może również spełniać funkcję dydaktyczną.
Deus ex machina (łac. bóg z maszyny) – to nieoczekiwane zakończenie dramatu, będące rozwiązaniem często skomplikowanej akcji, poprzez pojawienie się istoty boskiej lub postaci powodującej niespodziewany zwrot wypadków. Jest to chwyt dramaturgiczny, który pojawił się już w tragedii antycznej u Eurypidesa. W teatrze greckim wykorzystywano specjalną maszynerię teatralną, tzw. geranos – rodzaj żurawia, za pomocą którego aktor grający boga pojawiał się na scenie. Stąd właśnie nazwa „bóg z maszyny!”
Poezja metafizyczna – jest to nurt angielskiej poezji XVII w. Jej najbardziej znani reprezentanci to John Donne, George Herbert, Richard Crashaw. Była to poezja intelektualna, erudycyjna, wyrosła z barokowego niepokoju i atmosfery niepewności typowej dla tej epoki. Poeci ci wykorzystywali niezwykłe skojarzenia, nawiązywali do kultury, nauki i sztuki. Ważnym tematem w poezji twórców metafizycznych był Bóg – przykładem mogą być Sonety święte Johna Donne’a. W liryce polskiej nurt poezji metafizycznej reprezentowali Mikołaj Sęp-Szarzyński, Daniel Naborowski,
Poezja ziemiańska – obok poezji metafizycznej i poezji dworskiej, jeden z nurtów artystycznych polskiego baroku. Poezja ziemiańska, jak można się domyślać, lansowała ideał ziemianina – dobrego szlachcica, patrioty. Jej tematyka to głównie sprawy kraju. Nie była ona tak wyrafinowana i nie posługiwała się tak wyszukanymi środkami, jak poezja metafizyczna czy dworska, gdyż autorzy ziemiańscy nie byli aż tak wykształceni i bywali w świecie.
Koncept – pomysł na atrakcyjne, niebanalne sformułowanie myśli lub całego utworu poetyckiego, mający zaskoczyć odbiorcę i wywołać u niego podziw dla wyobraźni i maestrii artysty. Konstrukcja konceptu na ogół opiera się na paradoksie, antytezie, analogii, grze językowej. Koncept to swego rodzaju wyrafinowany dowcip, którego sens bardzo często ujawniał się dopiero w zaskakującej (a czasem i humorystycznej) puencie. Koncept był zjawiskiem typowym dla poezji baroku. Nazywany był z włoska concetto lub concors discordia – zgodna niezgodność (to termin
Dramat symboliczny – w modernizmie tworzyli go Stanisław Wyspiański i Stanisław Przybyszewski. W takich dramatach oprócz warstwy realiów i zwykłych wydarzeń ogromną rolę odgrywa warstwa symboliczna.
Dramat narodowy – takim dramatem, oprócz Wesela, są np. Dziady Adama Mickiewicza. Tego typu dzieła dotyczą spraw narodu – są związane z jego historią, tradycją, mentalnością, z cechami narodu, które wyróżniają go spośród innych. Zawiera ocenę narodu polskiego, stawia ważne pytania np. o gotowość Polaków do sprostania wielkim zadaniom, do jakich na pewno należało odzyskanie niepodległości.
Teatr ogromny – koncepcja teatru, którą chciał realizować Stanisław Wyspiański jako artysta i reformator ówczesnego teatru. Ta koncepcja zakładała, że zdarzenie teatralne powinno przekraczać granice poszczególnych sztuk, być wielką syntezą sztuk. Dramat to nie tylko sztuka słowa, ale również malarstwo, muzyka… Z tą syntezą bardzo wyraźnie mamy do czynienia w Weselu. Ideę syntezy sztuk artysta realizował w swoich dziełach – był autorem tekstu, częstokroć projektował scenografię i kostiumy, brał udział w próbach i informował reżyserów o swoich uwagach.
Powieść awangardowa – odmiana powieści, która narodziła się w XX w. Zupełnie inna od powieści realistycznej. Oto jej cechy – na przykładzie Ferdydurke: autotematyzm, rozważania o istocie twórczości, sposobie pisania; celowo sztuczny język, nieprzezroczysta narracja; posługiwanie się groteską jako zasadą konstrukcyjną świata przedstawionego; odrzucenie realizmu (jakim cudem 30-latek mógłby trafić do szkoły?!); intertekstualność; parodia; synkretyzm rodzajowy; koncepcja pisania jako gry.
Forma – jest to kluczowe pojęcie dla zrozumienia twórczości Witolda Gombrowicza. Formą jest wszystko, co zostało narzucone i za pomocą czego człowiek kontaktuje się z rzeczywistością: gesty, sposób bycia, stereotypy kulturowe. Ludzie próbują walczyć z narzuconą im Formą, zwaną „gębą”, ale… „przed »gębą« nie ma ucieczki”. Podobnie jak przed Formą. Chyba że w inną Formę.
Teatr absurdu – jest to jeden z głównych nurtów awangardowej dramaturgii XX w., który rozwijał się głównie w latach 1955–1965. Za miejsce powstania tego nurtu uznaje się Francję – tam żyli i tworzyli główni jego przedstawiciele: Eugène Ionesco, Samuel Beckett, Artur Adamov, Jean Jenet. Teatr absurdu jest wyrazem pesymistycznej wersji kondycji człowieka i warunków życia w świecie. Na taką wizję duży wpływ miała filozofia egzystencjalna (egzystencjaliści głosili m.in. absurdalność istnienia). Sytuacje, w której twórcy dramatów stawiają bohaterów,
Totalitaryzm – trudno sobie wyobrazić lekturę którejkolwiek z omawianych tu pozycji bez odwołania do wydarzeń historycznych. Kluczowym terminem zdaje się być totalitaryzm – podajemy jego krótką definicję według Szkolnej encyklopedii historycznej: Doktryna polityczna uzasadniająca skrajny centralizm w ustroju politycznym państwa oraz potrzebę ingerencji władz państwowych we wszystkie dziedziny życia społecznego przy jednoczesnej likwidacji wszelkich form samorządności obywateli; także system polityczny realizujący tę doktrynę w postaci państwa totalitarnego. Charakteryzują go: wprowadzenie systemu jednopartyjnego, zapewnienie
