Wczesnofeudalna Polska pojawia się w połowie X w. w wyniku przekształcenia organizacji plemiennej – polańskiej, w państwo ponadplemienne.

  • Mimo niewątpliwych zasług legendarnych poprzedników, za twórcę państwa, a co najmniej pierwszego, historycznego władcę, uważany jest Mieszko I. W ciągu swego panowania (druga poł. X w.), zapewnił krajowi granice w przybliżeniu podobne do dzisiejszych. Szczególną uwagę poświęcił ujściu Odry i opanowaniu Pomorza, a u schyłku swych rządów – Śląsku. Poprzez przyjęcie chrztu ugruntował suwerenność i siłę państwa, oraz wzmocnił swój autorytet. Umiejętnie unikał konfrontacji z cesarzem Ottonem I, choć nie zapobiegł konfliktowi z margrabiami saskimi (972 r.). U schyłku jego życia doszło do konfliktu z Czechami o Śląsk.Ostatnim aktem państwowym Mieszka I był dokument „Dagome iudex” (992 r.). Oddawał on państwo polskie pod opiekę papieża.
  • Do rangi regionalnego mocarstwa wyniósł Polskę Bolesław Chrobry (pierworodny syn Mieszka I). Dowodem wzrostu prestiżu państwa i jego władcy stał się zjazd gnieźnieński (1000 r.), na którym Chrobry spotkał się z Ottonem III. Stosunki polsko-niemieckie wkrótce się popsuły i doszło do długotrwałej wojny, którą Bolesław wygrał zagarniając Łużyce, Milsko i Morawy, a także Słowację.
  • Wyprawa kijowska, zorganizowana zaraz po budziszyńskim pokoju (1018 r.), potwierdziła potęgę państwa polańskiego; Chrobry zagarnął Grody Czerwieńskie. Swe panowanie zwieńczył koronacją w 1025 r.
  • Ekspansywna polityka Chrobrego nastawił wrogo sąsiadów, jak również masy ludowe. W rezultacie jego syn, Mieszko II utracił wszystkie zdobycze swojego ojca (Łużyce, Milsko i Morawy, Słowację i Grody Czerwieńskie), przejściowo władzę oraz koronę (po 1030 r.). Po jego śmierci państwo rozpadło się. Wybuchł bunt pogański, usamodzielniło się Mazowsze i Pomorze, natomiast Śląsk zajęli Czesi.
  • Przy pomocy niedawnych rywali – Rusi i Niemiec zaniepokojonych załamaniem równowagi politycznej w centrum Europy, Kazimierz Odnowiciel odbudował kraj.
  • Pozycję państwową wzmocnił syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław Śmiały, lojalny sojusznik Grzegorza VII. Uzyskał on zgodę na odbudowę metropolii kościelnej, oraz koronę. Dobrze zapowiadające się panowanie zostało złamane przez spór króla z biskupem krakowskim Stanisławem i bunt możnych (1078 r.)
  • Panowanie Władysława Hermana cechowało się wzrostem pozycji możnowładztwa.
  • Po walce z bratem Zbigniewem, władzę po ojcu przejął Bolesław Krzywousty. Obronił on suwerenność kraju, odpierając atak niemiecki w 1109 r., a potem wzmocnił go przyłączając Pomorze (1113-1122 r.). Pragnąc zapobiec walkom o następstwo tronu, wprowadził zasadę senioratu (1138 r.).

 

Ustrój polityczny:

  • władza monarsza miała charakter patrymonialny, choć rosła pozycja możnych, którzy obalili Bolesława Śmiałego i zagrozili Bolesławowi Krzywoustemu; autorytet podbudowała kilkakrotnie koronacja.
  • najwyższym urzędem centralnym był palatyn zwany wojewodą; administrację lokalną pełnili grodowi komesi.

 

Zapamiętaj!

IX w. – dwa ośrodki plemienno-państwowe: Wiślanie i Polanie.
pierwsza poł. X w. – budowa państwa polańskiego przez legendarnych władców: Siemowita, Leszka, Ziemomysła
druga poł. X w. – panowanie pierwszego historycznego władcy Mieszka I . Walki z Wieletami o ujście Odry (963-964 r.)
965 r. – małżeństwo Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą.
966 r. – chrzest Polski.
967 r. – zdobycie ujścia Odry (zwycięstwo nad Wieletami).
972 r. – zwycięskie odparcie najazdu margrabiów saskich pod Cedynią.
990 r. – opanowanie Śląska przez Mieszka I; konflikt z Czechami.
992 r. – akt „Dagome iudex” i śmierć Mieszka I.
992-1025 r. – rządy Bolesława Chrobrego.
1000 r. – zjazd gnieźnieński; spotkanie Chrobrego z Ottonem III; ustanowienie metropolii kościelnej w Gnieźnie i trzech nowych biskupstw: w Krakowie, Kołobrzegu, Wrocławiu; zgoda cesarza na koronację Chrobrego.
1003-1018 r. – wojna polsko-niemiecka i zwycięski pokój w Budziszynie.
1018 r. – wyprawa kijowska Chrobrego.
1025 r. – koronacja Chrobrego.
1030-1040 r. – kryzys monarchii wczesnopiastowskiej, utrata zdobyczy Chrobrego i upokorzenie się Mieszka II;
1038 r. – bunt pogański; najazd Brzetysława.
poł. XI w. – odbudowa państwa przez Kazimierza Odnowiciela.
1076 r. – koronacja Bolesława Śmiałego; sojusz z papieżem Grzegorzem VII.
1079-1080 r. – bunt możnych; konflikt króla z biskupem Stanisławem.
1109 r – najazd cesarza Henryka V na Polskę – zwycięstwo Krzywoustego.
1138 r. – testament Krzywoustego i ustanowienie senioratu.