Bolesław Śmiały

Dane personalne

• Imię: Bolesław
• Przydomki: Śmiały, Szczodry
• Personalia rodziców: Kazimierz Odnowiciel, książę Polski i Dobronega, córka Włodzimierza, wielkiego księcia kijowskiego
• Urodzony: ok. 1042
• Stan cywilny: żonaty z księżniczką ruską lub niemiecką (imię żony nieznane)
• Dzieci: Mieszko
• Zawód: książę (lata 1058 – 1076), a potem król Polski
• Koronowany: Boże Narodzenie 1076
• Zmarł: 2 lub 3 kwietnia 1081
  Pochowany: miejsce nieznane (może w Tyńcu pod Krakowem)

Początek rządów

Kiedy w 1058 r. umierał książę Kazimierz zwany Odnowicielem, przy życiu pozostało jego trzech synów: najstarszy Bolesław Śmiały, Władysław Herman i Mieszko. Władzę zwierzchnią objął 16-letni Bolesław. Mieszko zmarł w roku 1065, a Władysław Herman, być może, rządził na Mazowszu.

Stosunki zagraniczne

Przeciw cesarzowi, za papieżem
Całą Europę podzielił spór między papieżem Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV. Papież chciał zreformować Kościół i uwolnić władzę duchowną, którą reprezentował, od wpływów świeckich, czyli od cesarza. Bolesław opowiedział się po stronie papieża. Nie bał się nawet wystąpić zbrojnie przeciw Henrykowi. Przystąpienie do obozu papieskiego przyniosło Śmiałemu zgodę na królewską koronację.

Przeciwko Czechom
Bolesław prowadził liczne wojny z Czechami. Zaprzestał płacenia daniny (trybutu) ze Śląska na rzecz swego południowego sąsiada. Jego ojciec, książę Kazimierz, uiszczał ją aż do śmierci, gdyż tak zadecydował cesarz. Śmiały nie zamierzał kroczyć śladami rodzica. W 1071 r. zerwał obowiązek trybutarny wobec Czech. Poirytowany poczynaniami Bolesława Śmiałego cesarz zaczął szykować się w 1073 r. do wyprawy przeciw Polsce, ale ostatecznie do niej nie doszło. Mądry Bolesław sprzymierzył się z Sasami i Wieletami, którzy wystąpili przeciw władzy cesarskiej. Siły wojskowe musiał Henryk IV skupić na tłumienie buntu w Saksonii i innych księstwach niemieckich.

Wyprawy na Węgry
Antyniemiecką politykę prowadził Bolesław również na Węgrzech. Tam mieszał się w sprawy obejmowania władzy, popierając własnych kandydatów, oczywiście innych niż pretendenci cesarza. Bolesław zyskiwał wdzięczność węgierskich królów, ale narażał się na gniew Henryka IV.
W czasie tych interwencji Polska utraciła Pomorze Gdańskie, które od 1047 r. było naszym obszarem trybutarnym, tzn. płaciło Polsce daniny i udzielało pomocy wojskowej.

Interwencje na Rusi
W 1077 r. Bolesław wyprawił się z wojskiem na Kijów, aby przywrócić władzę Izasławowi, przeciw któremu wybuchło powstanie. Izasław pragnął doprowadzić do unii Kościoła wschodniego z Rzymem, na czym zależało papieżowi. Śmiały podjął więc tę akcję w ramach swej konsekwentnie realizowanej polityki popierania Stolicy Apostolskiej. Wojskom polskim udało się opanować Kijów (kolejny po Chrobrym król, który uderzył mieczem w Złote Wrota tego grodu). Osadził na tronie Izasława, ale sposób, w jaki potraktował Bolesław ruskiego księcia, nie spodobał się jego poddanym. Polski książę nie tylko pokazał, że traktuje Izasława jako podległego sobie władcę, ale jeszcze dotkliwie go upokorzył – potargał ruskiego władcę za brodę. Z tej wyprawy Polska wyniosła jednak korzyść – po 46 latach udało się odzyskać Grody Czerwieńskie.

Odzyskana korona!!!

W Boże Narodzenie 1076 r. w Gnieźnie zebrali się najwyżsi dostojnicy. Arcybiskup włożył koronę na skronie Bolesława. Polska znowu była królestwem. Zwiększył się jej autorytet, choć w Cesarstwie przyjęto wiadomość o koronacji z oburzeniem. Okazało się, że była to ostatnia koronacja na bardzo długi czas. Trzeba było czekać ponad 200 lat, zanim kolejny władca Polski został królem.

Śmierć biskupa Stanisława

Ta historia kryje wiele tajemnic. Świadkowie przekazali odmienne wersje zdarzenia, które różnie zapisali też kronikarze. Wiele niejasności i niedomówień zrodziło liczne hipotezy, interpretacje, a nawet spory historyków. Sprawa dotyczy konfliktu między królem Bolesławem a biskupem krakowskim Stanisławem, wpisanym przez Kościół rzymskokatolicki w poczet świętych. O co poszło? Spróbujmy zebrać fakty.

Strony sporne: król Bolesław Śmiały i biskup krakowski Stanisław
Szczytowy moment sporu: rok 1079 (dwa lata po koronacji Bolesława).

Konsekwencje:

• wyrok obcięcia członków biskupa Stanisława (wykonany w kwietniu 1079 r.),
• wygnanie króla Bolesława z Polski.

Egzekucja
Przeprowadzono ją publicznie. Gdzie? Jako miejsce kaźni najczęściej podaje się kościół św. Michała w Krakowie (na tzw. Skałce). Obcięcie członków było obok oślepienia i obcięcia języka jedną z często stosowanych w średniowieczu kar wobec zdrajców. Sztuka i literatura zrobiły z króla Bolesława osobistego wykonawcę wyroku, który w porywczym szale zaatakował biskupa odprawiającego mszę świętą, obciął mu kończyny, a następnie poćwiartował ciało Stanisława. 71 lat po tym zdarzeniu dokonano ekshumacji zwłok biskupa w celu przeniesienia ich do katedry wawelskiej. Okazało się, że ciało zmarłego tworzy jedną całość. Wtedy w świat poszła legenda o niewinności biskupa – zrośnięcie się poćwiartowanych zwłok uznano za cud, a Stanisława za świętego.

Spisek, wygnanie i mord
Śmierć biskupa przyczyniła się do wybuchu rebelii w kraju. Czy maczał w tym palce cesarz – wróg numer jeden Bolesława? Jest to bardzo prawdopodobne. Niektórzy historycy twierdzą, że obaleniem Śmiałego był zainteresowany jego brat, Władysław Herman. To wokół niego zgrupowali się możnowładcy wrogo nastawieni do króla. Nie wiemy, jak działali spiskowcy i czy w kraju doszło do walk. W 1079 r. Śmiały, jego żona i syn Mieszko zostali wypędzeni z Polski. Opiekę znaleźli na Węgrzech, gdzie rządził zaprzyjaźniony z Bolesławem król Władysław. Wygnany władca zamierzał wrócić do ojczyzny. Nie dane mu jednak było odzyskać tronu. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach na Węgrzech (1081). Przywołany do kraju przez nowego władcę Polski, księcia Władysława Hermana, zginął otruty także jego syn – 20-letni Mieszko (1089).

Bohaterowie konfliktu – zarys psychologiczno-historyczny

O głównym bohaterze sporu – zabitym biskupie Stanisławie – wiadomo niewiele. Oceny zaś króla Bolesława są przeróżne – nawet w swoich podręcznikach do historii możecie natknąć się na zupełnie przeciwstawne opinie. Współcześni nadali mu dwa przydomki: Śmiały, bo ośmielił się przeciwstawić potędze cesarza i śmiało prowadzić własną politykę, oraz Szczodry, bo potrafił okazywać hojność swoim poddanym. Na pewno był władcą odważnym, co udowodnił w czasie licznych wypraw wojennych. Świetnie opanował taktykę wojenną – zawsze wiedział, w którym momencie uderzyć, żeby osłabić siły wroga. Gdy Polsce groziły poważne tarapaty (najazd wojsk cesarskich), Bolesław podburzył Sasów i Wieletów, czym uniemożliwił Henrykowi wojnę z Polską. Króla Bolesława można też nazwać człowiekiem przedsiębiorczym – biznesmenem swoich czasów. To on był pomysłodawcą mocnej waluty – otworzył dwie mennice, w których tłoczono polskie denary. Potrafił też zadbać o swój prestiż na arenie międzynarodowej – dzięki dobrym układom z papieżem został koronowany. To jeszcze nie wszystkie zalety, które całkowicie przeciwstawne są łatkom przypiętym Bolesławowi po jego wygnaniu i śmierci. Na pewno nie był wariatem, obłąkańcem, który działał nielogicznie i nierozumnie. Można zarzucić mu zarozumialstwo, pychę, próżność, przerost ambicji, porywczość, ale nie obłęd.

Czy Bolesław Śmiały był przeciwny Kościołowi?
Absolutnie nie. Sprzymierzył się z papieżem Grzegorzem VII i konsekwentnie go popierał. Poza tym zasłużył się w ogromnym stopniu dla rozwoju Kościoła w Polsce. Usiłował przywrócić świetność biskupstwu gnieźnieńskiemu, powołał szkoły katedralne, w których kształcić się mieli przyszli duchowni, osobiście mianował biskupów (również biskupa Stanisława), odbudowywał zniszczone kościoły i budował nowe, założył kilka opactw benedyktyńskich, umożliwił duchownym nabywanie majątków ziemskich. Był człowiekiem religijnym i przestrzegającym zasad moralnych (np. zakazał żołnierzom ograbiania ludności na zdobywanych w czasie wojen ziemiach).

Przyczyny sporu:
najtrudniejsze do ustalenia, niejednoznaczne i skomplikowane. Można wśród nich wydzielić i fakty, i plotki, które gromadziły się jeszcze przez kilka wieków po sprawie.

• Hipoteza nr 1 – Bolesław zamierzał zmniejszyć obszar, w którym władzę kościelną pełnił biskup Stanisław (biskupstwo krakowskie było olbrzymim terytorium, które król chciał podzielić na mniejsze biskupstwa).
  Interpretacja tej hipotezy: czy biskup mógłby być do tego stopnia zaborczy, żeby przeciwstawić się królowi? I co jeszcze musiało się zdarzyć, że spór poszedł aż tak daleko?

• Hipoteza nr 2 – król podważył prawo własności biskupa do wsi Piotrowin, rzekomo odkupionej od pewnego rycerza, który zginął w czasie wyprawy wojennej.
  Interpretacja tej hipotezy: sąd rozpatrywał, czy majątkowe roszczenia biskupa są uzasadnione, ale nawet jeśli nie były, kara śmierci to zbyt wiele za zachłanność.

• Hipoteza nr 3 – biskupowi nie podobało się prowadzenie się króla (jeden z późniejszych kronikarzy zarzucał mu nawet sodomię) oraz zarządzenie Bolesława o karaniu niewiernych żon (ponoć król kazał odebrać niewiernym kobietom ich dzieci, a niemowlęta miały być karmione przez suki). Biskup upominał króla i nawoływał do nawrócenia, co rozwścieczyło Bolesława.
  Interpretacja tej hipotezy: te domysły powstały w czasie szerzenia przez Kościół kultu biskupa Stanisława. Nie ma dowodów historycznych, które mogłyby je potwierdzić.

• Hipoteza nr 4 – wypowiadana przez śmiałych historyków, ale odrzucana przez Kościół: biskup Stanisław dopuścił się zdrady narodowej (w tajemnicy porozumiewał się z wrogami Polski i króla – władcą Czech i cesarzem Henrykiem IV).
  Interpretacja tej hipotezy: wcale nie jest to teoria historyków współczesnych. Poważne głosy o biskupie zdrajcy i próbie wywołania buntu przeciw królowi pojawiały się już w rozprawach historyków oświeceniowych. Wobec biskupa określenia „traditor” (tłumaczonego jako „zdrajca” lub łagodniej: „buntownik”) użył już Gall Anonim.

 

Bilans rządów Bolesława Śmiałego

Plusy:

• odzyskanie korony królewskiej,
• aktywna polityka wyrażająca się w walce z Czechami i zaprzestaniu płacenia im trybutu oraz zrzuceniu dominacji Cesarstwa.

Minusy:

• konflikt z biskupem Stanisławem, który zmobilizował przeciwko królowi opozycję i doprowadził do jego wygnania,
• utrata korony.

 

Datownik

1058 – objęcie władzy książęcej przez Bolesława

1060 – interwencja Polski na Węgrzech

1063 – ponowna interwencja Polski na Węgrzech

1068-1071 – interwencje Polski w Czechach

1069

• interwencja Polski na Rusi
• zajęcie Grodów Czerwieńskich

1075 – odnowienie arcybiskupstwa w Gnieźnie

1076 – koronacja Bolesława Śmiałego (25 XII)

1077 – interwencja Polski na Rusi

1079

• zabójstwo biskupa Stanisława (IV)
• ucieczka Bolesława Śmiałego na Węgry
• objęcie władzy przez Władysława Hermana